बीबीसी  । विश्वकै सबैभन्दा ठूलो प्रजातन्त्र भनिने भारतमा प्रजातन्त्र खस्कियो भनेर विगतमा धेरै टिकाटिप्पणी भए ।  त्यहाँ विपक्षी दल विगत १० वर्ष निकै कमजोर भएकोले यो भन्नु अस्वाभाविक पनि थिएन ।

तर, पछिल्लो अठारौं लोकसभा निर्वाचनपछि यसपालि विपक्षी केही बलियो रुपमा आएको छ ।   अब के फरक पर्ला त भारतमा विपक्षी बलियो हुँदा ? यो प्रश्न उठिरहेको छ । यसको जवाफ पछि देखिँदै जानेछ । तथापि, अहिले नै हेर्दा पनि निश्चय नै यसले निकै फरक पार्नेछ । 

किनकि संसद्भित्र र बाहिरका कतिपय शक्तिशाली नियुक्तिमा पनि विपक्षीको बलियो हात हुनेछ ।  त्यसैले विगतमा जस्तो बेलगाम सरकार वा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी चल्ने अवस्था छैन ।  त्यसले भारतमा मात्रै होइन छरछिमेकका थुप्रै नीतिमा पनि यसले सकारात्मक प्रभाव पर्ने संकेत देखिएको बीबीसीले आफ्नो समाचारमा जनाएको छ ।

भारतमा विपक्षी पार्टी कांग्रेसले लोकसभामा विपक्षी दलको नेताको रुपमा राहुल गान्धीलाई गएको मंगलबार चयन गरेको छ ।  राहुल २००४ मा चुनावी राजनीतिमा आए पनि त्यसपछि कुनै पनि पद पाएका थिएनन् ।  उनले पार्टी प्रमुखबाट पनि राजीनामा दिएका थिए । तर, अब राहुल पद लिन अनिच्छुक नेताको छबी तोड्दै छन् । 

राहुलले विपक्षी नेताको पद लिएका छन् । यसै क्रममा उनले बुधबार आफ्नो धारणासमेत लोकसभामा राखेका छन् ।  मंगलबार कांग्रेस अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खड्गेको निवासमा भएको बैठकमा उनलाई प्रतिपक्षी नेता चुनिएको थियो । 

सो बैठकमा इन्डिया गठबन्धनका सबै नेता सहभागी थिए । बुधबार पहिलो वक्ताको रुपमा राहुल बोलेका थिए । उनले ओम बिरालालाई फेरि सभामुख भएकोमा सो अवसरमा बधाई दिए । सो अवसरमा उनले  विपक्षले भारतीय जनताको आवाज बोल्ने बताएका थिए ।

१० वर्षपछि विपक्ष !

बितेका दुई चुनावमा कांग्रेससँग संसदको १० प्रतिशत सिट अर्थात ५४ सिट पनि थिएनन् ।  यस्तो अवस्थामा कांग्रेसले संसदमा विपक्षको नेता दाबी गर्न पाएन । 

२०१४मा कांग्रेसको साथ ४४ सिट थियो भने २०१९मा ५२ सिट थियो । यसपालि कांग्रेससँग ९९ सिट छ । राहुल गान्धी विपक्षी नेता बन्नु यस्तो कुरा हो जसको पहिला नै अनुमान गरिएको थियो । जब जुन ४ मा नतिजा आयो त्यसबेला कांग्रेसको मुख्यालय २४ अकबर रोडमा कांग्रेस समर्थकले भन्न थालेका थिए, “यसपालि संसदमा राहुल गान्धी पुरै विपक्षका आवाज बन्नेछन् ।”

पहिलोपटक राहुल गान्धीले संसदमा संवैधानिक पद लिएका छन् । 

यो पनि पहिलो पटक हो —यसपालि उनकि आमा सोनिया गान्धी लोकसभामा उनीसँग हुने छैनन् ।  सोनिया यसपालि राज्य सभा सांसद बनेकी छन् । उनकै सिट रायबरेलीबाट राहुल चुनिएका हुन् ।

यसपटक उनको साथ बहिनी प्रियंका गान्धीको लोकसभामा हुने सम्भावना छ । किनकि उनी वायनाड सिटमा हुने उपचुनावमा लड्दैछन् । राहुल केरलाको वायनाडबाट पनि चुनाव जितेका थिए । तर, उनी रायबरेलीबाट सांसद पदमा बहाल रहन चाहे ।

सन् २०१९मा कांग्रेस लोकसभा चुनावमा हारेकोमा राहुल गान्धीले सो हारको जिम्मेवारी लिँदै कांग्रेस अध्यक्ष पद छोडेका थिए । यसपछि केहीवर्ष सोनिया गान्धी अन्तरिम अध्यक्ष बनेकी थिइन् । 

यस सन्दर्भमा कैयौँ यस्ता अवसर आएका थिए त्यतिबेला राहुल गान्धीलाई सो पदमा फिर्ता आउन भनिएको थियो ।  यद्यपि उनले आफूले पार्टीमा कुनै पद नलिने अडान कायम राखेका थिए । 

यसपछि २०२२ सालमा पार्टीको भित्र नाटकीय अवस्थापछि मल्लिकार्जुन खड्गे पार्टीका अध्यक्ष बनेका थिए । पाँचवर्षसम्म यो अडानमा कायम रहेर पहिलो पटक राहुल पछिल्लो पद लिन तयार भएका हुन् । 

केही दिनअघि  कांग्रेस राजनीति नजिकबाट हेर्ने  वरिष्ठ पत्रकार र लेखक रसिद किदवईले बीबीसीसँग भनेका थिए, “नेता प्रतिपक्षको पदले राहुल गान्धीको जिम्मेवारी लिने छवीलाई उजागर गर्नेछ ।”

उनले भनेका थिए,  “नेता प्रतिपक्ष छाया प्रधानमन्त्री हुन्छ । उसले पुरै विपक्षको नेतृत्व गर्नेमात्रै होइन कतिपय जरुरी नियुक्तिमा प्रधानमन्त्रीको साथ बस्छ । जुन प्रकारको चुनावी अभियान मोदी र राहुलबीच हामीले देखेका थियौं । दुवै एकअर्कामा तिखो व्यवहार गर्दछन् । यस्तो अवस्थामा प्रधानमन्त्रीसँग बसेर फैसला गर्ने निर्णयमा पुग्नु राहुललाई चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ । यदि उनी परिपक्व नेता बन्न चाहन्छन् भने उनले यो गर्नुपर्दछ ।”

के हुन्छ जिम्मेवारी ?

संसदमा विपक्षी नेताको भूमिका निकै अहम हुन्छ । उनी संसदमा सबै विपक्षीको आवाज त बन्छन् नै उनका साथ आफ्नो शक्ति र विशेषाधिकार पनि हुन्छ ।  विपक्षका नेता कैयौं प्रमुख समितिजस्तै पब्लिक अकाउन्ट, पब्लिक अन्डरटेकिङलगायतका हिस्सा बन्दछन् । 

विपक्षी नेताको सबैभन्दा महत्वपूर्ण भूमिका संयुक्त संसदीय समिति र चयन समिति हुन्छन् ।

चयन समितिमा प्रवर्तन निर्देशनालय(इडी), केन्द्रीय जाँच ब्यूरो(सीबीआई), केन्द्रीय सतर्कता आयोग, केन्द्रीय सूचना आयोग, लोकपाल साथै चुनाव आयुक्त र राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगको अध्यक्ष जस्ता पदको नियुक्ति बैठकमा विपक्षको नेता पनि बस्ने गर्दछ । 

विपक्षी नेता एक प्रभावशाली पद हो । जसको आफ्नै भत्ता हुन्छ । यो पदमा जो व्यक्ति हुन्छ उसलाई संसद् सदस्यको तलब, भत्ता र पेन्सन अधिनियम १९५४को धारा ३मा दर्ज रहेको वेतन र हरेक दिनको भत्ता दिइने गरेको छ ।
राहुल २०२२मा कन्याकुमारीदेखि काश्मीरको ‘भारत जोडो यात्रा’  र त्यसपछि मणीपुरबाट मुम्बईसम्मको यात्रा पछि बढी प्रभावशाली देखिए । 

त्यसअघि उनलाई मिडियाले पनि पत्याएका थिएनन् । 

उनी मोदीसँग सिधा टक्कर गर्न थालेको यही आसपासमा हो । त्यसैले उनलाई अहिले ९९ सिटमा कांग्रेसलाई जिताउन सफलता मिलेको  छ । 

सोनिया किन रोइन ?  

पूर्वविदेशमन्त्री नटवर सिंहले आफ्नो आत्मकथा ‘वान लाइफ इज नट इनफ’मा दावी गरेका छन् कि राहुल गान्धीले नै सोनिया गान्धीलाई प्रधानमन्त्री बन्नबाट रोकेका थिए । सिंहका अनुसार राहुल गान्धीलाई डर थियो कि उनकि आमाको पनि हत्या हुन सक्छ । 

जनवरी २०१३मा अल इन्डिया कांग्रेस कमिटीको बैठक उदयपुरमा भएको थियो । सो बैठकले राहुललाई  कांग्रेसको उपाध्यक्ष बनाएको थियो । 

उपाध्यक्ष बनेपछि सो पार्टीको बैठकलाई सम्बोधन गर्दै उनले भनेका थिए, “बितेको रात तपाईंहरुले मलाई बधाई दिनुभयो । तर मेरी आमा मेरो कोठामा आउनुभयो र साथमा बसेर रुन थाल्नुभयो । उहाँको भनाई छ कि जुन सत्ताको लागि मानिस लागिपरेका छन् । त्यो खासमा विष हो ।”

“मेरी हजुरआमालाई उहाँकै सुरक्षाकर्मीले मारे । जसलाई म साथी सम्झेर ब्याडमिन्टन खेल्थेँ । मेरा बुबाका साथ पनि यही भयो । जसले मानिसको जीवनमा आशा जगाउनुभयो । हामीलाई सत्ताको पछाडि दौडनु छैन बरु मानिसहरुको माझमा सत्तालाई लिएर जानुछ,”उनको भनाई थियो ।

राहुल अहिले ५५ वर्षका भए । पार्टीको कमाण्ड छोडिसकेका छन् । पार्टीको कमाण्ड अहिले गैर गान्धी–नेहरु परिवारसँग छ ।  ‘भारत जोडो यात्रा’को समयमा मिडियासँग उनले भनेका थिए, “मैले राहुल गान्धीलाई धेरै पछाडि छोडि सकें । अब म त्यो राहुल गान्धी होइन ।” बीबीसीबाट