डिल्लीबजारको उकालोमा थियो सर्वनाम । २०३९ मा रामकृष्ण निराला दाइले सर्वनामको दैलोमा पुर्‍याएपछि मैले त्यसबेलाका चर्चित कवि तथा साहित्यकारहरुलाई भेट्ने मौका पाएँ । त्यसैबेला चिनेको हुँ अशेष मल्ल, विष्णुविभु घिमिरे, दिनेश अधिकारी, ओममणि शर्मा, किशोर पहाडी, विश्वविमोहन श्रेष्ठ, गगन विरही, गोविन्दसिंह राउत, रमण घिमिरेहरुलाई । 

पछि एउटै पेशामा रहेकोले रमण घिमिरेसित निकट भइयो । अरुहरुसित नमस्कारको साइनोमात्रै रह्यो । पछिपछि मात्रै निकटता बढेको हो । तर कवि गगन विरहीसितको परिचय उनले सिनेमा बनाउँदासम्म पनि सामान्य औपचारिकतामा मात्रै सीमित रह्यो ।

चलचित्र ‘शिखर’को असफलतापछि उनी अमेरिका गए । लामो समय उतै बसे । करिब ११ वर्षपछि उनी नेपाल फर्किए । 

त्यो बेला रेडियो रियाजमा कार्यक्रम आत्मवृतान्तको प्रस्तोता थिएँ म । भरत स्टेशन प्रमुख थिए । उनैले आत्मवृतान्तका लागि गगन विरहीलाई बोलाउन सुझाए । 
२०७१ साल भदौ दोस्रो साताको एकदिन गगन विरही र म, स्टुडियोमा निक्कैबेर गफियौं । कुराकानी सकिएपछि गगन विरहीले भने, ‘राजेश भाइ, अब भेटिरहनु पर्छ है ।’ 
त्यो कुराकानीपछि बीचमा एक पटक भेट भयो होला । त्यस उप्रान्त भेटको मौका नै जुरेन । अब भेटौं भन्ने गगन दाइ नै रहेनन् । ६१ वर्षको उमेरमा उनले महाप्रस्थानको बाटो समाए ।
त्यस दिन कार्यक्रममा उनले आफ्नो जीवनका धेरै कथा सुनाए । सिन्धुपाल्चोकको बाह्रबिसेमा २०१४ सालमा सामान्य परिवारमा जन्मिएका गगन विरहीमा किशोरवयदेखि नै साहित्य सिर्जनाप्रति रुची बढ्यो । भोटेकोशीको कलकल र वरपरको घना जंगलले उनलाई सिर्जनातर्फ डोर्‍याएको थियो ।

बाह्रबिसे सानो गाउँ थियो । तर शिक्षाका लागि सबै जागरुक थिए । त्यसैले स्कुलका अतिरिक्त केटाकेटीहरुले साहित्य र समाचार पनि पढुन् भनेर जनजागृति पुस्तकालय स्थापना गरिएको थियो । गगन र उनका साथी प्रायः त्यही पुस्तकालयमा समय बिताउँथे । जहाँ उनको साहित्यप्रतिको रुची मौलाउँदै गयो । फस्टाउँदै गयो । 

उनलाई लेख्ने प्रेरणा नयाँ सन्देश साप्ताहिकले दियो । उनले सानासाना कविता नयाँ सन्देशमा पठाउँथे । कविता छापिन्थ्यो । केदारमान व्यथितको कविताले उनमा धेरै प्रभाव परेको थियो । त्यसैले पनि उनले कविता लेख्ने प्रयास गरेका थिए । उनले कविता लेख्दै गए । कविताको प्रशंसा पनि हुँदै गयो । 

आत्मवृतान्तमा उनी खुलेर कुरा गर्दैथिए । उनी सुनाउँदै थिए आफूलाई मदनमणि दीक्षितले लेखनका लागि औधि प्रेरित गरेको प्रसंग । उनले समीक्षा साप्ताहिकमा पनि खुबै लेखे ।
ताहाचल क्याम्पसमा पढ्दै गर्दा उनले ‘यस्तै छ यहाँ’ शीर्षकको कविता लेखेर समीक्षामा पठाए । केही दिनपछि हवाई पत्रमा लेखिएको एउटा चिठी उनको हात लाग्यो । समीक्षाका सम्पादक मदनमणि माडसाबको पत्र रहेछ । उनले लेखेका थिए, ‘गगन भाइ, तिमीले लेख्न नछोड । तिम्रो लेखाई राम्रो छ । तिम्रो कविता छापिन्छ ।’ 
केही समयपछि त्यो कविता समीक्षामा छापियो ।

बाह्रबिसेबाट राजधानी भित्रिँदा उनको इच्छा सिभिल इन्जिनियर पढ्ने थियो । २०३२ सालमा उनले पुलचोक क्याम्पसमा इन्ट्रान्स पनि दिए । तर पास हुन सकेनन् । साउनको महिना थियो । दुई चार महिना यतिकै सडक नापे, राजधानीको । 

उनको काकाको पसल थियो भिमसेनगोला बानेश्वरमा । काकालाई सहयोग गर्न उनी पसलमा बस्न थाले । त्यहीँ अनिता दीक्षितसँग उनको चिनापर्ची भयो । उनैले गगनलाई महेन्द्ररत्न क्याम्पस ताहाचलमा शिक्षा शास्त्र पढ्न सुझाइन् । क्याम्पसले माघे सेमेस्टरमा भर्ना लिँदैथियो । गगन उतै हान्निए । इन्ट्रान्स पास भए । आइएडमा भर्ना भए । र, केही वर्षमै आइएड सक्याए । 

आइएड पढ्दापढ्दै उनी साहित्य र पत्रकारिताको रसमा चुर्लुम्म डुबे । समीक्षा र नयाँ सन्देशसँगको सम्वन्ध यथावत थियो । 

तिनताक उनी काठमाडौंमा हुने हरेक साहित्यिक कार्यक्रमहरुमा भाग लिन्थे । आफ्ना रचना वाचन गर्थै । यसले उनको लेखनलाई गति दिँदैगयो । फलतः साहित्यमा समर्पित साथीहरुसित पनि उनी जोडिँदै गए । उनको सम्बन्ध विष्णुविभु घिमिरे, दिनेश अधिकारी, अशेष मल्ल, विश्वविमोहन श्रेष्ठ, किशोर पहाडी, विजय बजिमय, तिर्थ श्रेष्ठ, कृष्ण भुषण बल, प्रमोद प्रधानहरुसँग भयो । 

२०३६ सालमा तत्कालिन युवा कविहरुले कवितालाई क्रान्तिको आधार बनाए । उनीहरुले कविताका माध्यमबाट क्रान्ति शुरु गरे । सडकमा कविता घन्किन थाल्यो । कविताले जनतालाई जागरुक तुल्यायो । पत्रपत्रिकाहरुले कवितालाई स्थान दिन थाले । पञ्चायतकालिन कालरात्रीमा यी कविहरुको कविताले उज्यालोको संकेत दिन थाल्यो ।

यसरी सडक कविता क्रान्तिमा मोहन कोइराला, हरिभक्त कटुवालहरु पनि जोडिए । दिनेश, अशेष, विष्णु, गगनहरु जस्ता कविले प्रतिवन्धित पार्टीका नेताहरुलाई हिम्मत दिए । तिनका लागि कविहरु शक्तिपुञ्ज थिए । तर नेताहरुले कविहरुलाई सधैँ छायाँमा पारे । खोलो तर्‍यो लौरो बिर्सियो । यही नै भयो कवि साहित्यकारहरुको हकमा ।
बीएडको पढाइ सिध्याए उनले । त्यसैसमयमा उनले ललितपुरबाट निस्कने एउटा साप्ताहिक पत्रिकामा महेन्द्र आदर्श विद्याश्रममा नेपाली शिक्षकको माग गरेको सूचना देखे । उनी भोलिपल्टै स्कुलमा पुगे । 

रेडियो कुराकानीमा गगन सुनाउँदै थिए त्यो प्रसंग, “मसँग सानो अन्तर्वार्ता लिइयो । तत्कालै कक्षा कोठामा पढाउन पठाइयो मलाई । माध्यमिक स्तरका विद्यार्थीहरुलाई जे भएपनि पढाउनु पर्नेथियो । अर्थात् मलाई शिक्षकका रुपमा लिने वा नलिने, निर्णय गर्ने अधिकार विद्यार्थीहरुलाई दिइयो । विद्यार्थीले पनि मैले पढाएको राम्रो माने । र त्यही मैले मैले पाँच वर्षसम्म काम गरेँ ।’

पढाउन शुरु भएपनि उनले कविता लेख्न छोडेका थिएनन् । एउटा शनिबार, एकेडेमीमा कवि कृष्णभुषण बलले कुनै पुस्तक विमोचनको आयोजना गरेका थिए । त्यहीँ गगनसँग भेट भए नीर शाह । नेपाल टेलिभिजन भरखरै स्थापना भएको थियो । गगनमा नीरले के देखे कुन्नी, उनले सिधै टेलिभिजनमा बोलाए उनलाई । टेलिभिजनको कार्यालय त्यसबेला लाजिम्पाटमा थियो ।

उनी पुगे भरखरै खुलेको टेलिभिजनको कार्यालयमा । नीर शाहले उनलाई वृत्तचित्र बनाएर ल्याउने होमवर्क दिए । क्यामेरापर्सन थिए विजय उदय पाल्पाली । गगनले केही दिन विद्यालयबाट विदा लिए र पाल्पालीसँगै दमौली पुगे । त्यहीँ उनले पहिलो वृत्तचित्र खिचेर ल्याए ।

जब गगनले भ्वाइस ओभर गरिरहेका थिए, बाहिर नीर शाह उनको आवाज सुन्दै थिए । गगनको आवाज सुनेर नीर शाह दंग परे । धाप मारे । र उनलाई भने ‘गगनजी, मलाई तपाईको भ्वाइस चाहियो ।’ 

यहीबाट उनले पाँच वर्ष पढाएको स्कुल छोडे । टेलिभिजनमा काम थाले । देशदर्शन नाममा वृत्तचित्रहरु बनाएर देखाए । समाचार पढे । समाचार सम्पादन गरे । 
तर बहुदल आएपछि उनलाई राजावादी भएको आरोप लाग्यो । उनलाई दुःख लाग्यो । ३६ सालको सडक कविता क्रान्तिमा त उनी पनि सक्रिय थिए ! 
उनले टेलिभिजन छोडे । र, थाले चलचित्रको निर्माण तथा निर्देशन गर्न । किनभने उनले टेलिभिजनमा रहँदा त्यही सिकेका थिए । 

उनले नेपाली चलचित्र ‘संकल्प’को निर्माणमा हात हाले । यस चलचित्रमा उनले पहिलो पटक भारतीय गायक महेन्द्र कपुरलाई गाउन लगाए, आँधीसँग झेल्नु पर्छ हुरीसँग खेल्नु पर्छ, संघर्षको भूमरीलाई जिन्दगीले झेल्नु पर्छ  । 

‘संकल्प’ पछि ‘बादल’, ‘घर आँगन’, ‘झझल्को’को निर्माणसँग गगन जोडिए । ‘झझल्को’ उनले आफ्नै निर्देशनमा तयार पारे । त्यस पछि ‘मितेरी गाउँ’को निर्माण र निर्देशन गरे ।
यसरी चलचित्र निर्माणमा होमिएका कवि तथा पत्रकार गगन विरही चलचित्र ‘शिखर’ असफलतापछि अमेरिकातर्फ लागेका थिए । 
उनले धेरै गीत लेखे । उनका गीत चर्चित पनि छन् । प्रकाश श्रेष्ठले गाएको पानीको रिमझिम बर्सात्को बेला होस् वा प्रेमध्वज प्रधानको तिमीलाई अचेल कहाँ भेटु जस्ता गीत, आज पनि चर्चित छन् । 

आफूलाई राम थापाले गीतकार बनाएको बताउने गगनका गीत धेरैजसो राम थापाले संगीतबद्ध गरेका छन् । 

निक्कै अगाडि ‘एउटा बस्तीको कथा’ शीर्षकको कविता छापिएको थियो, चार जनाको नाममा । कविता छाप्यो मधुपर्कले । यसरी चार जनाले संयुक्तरुपमा लेखेको त्यो पहिलो कविता थियोे । 

पछि त्यही शीर्षकमा उनले लघु उपन्यास लेखे । त्यसमै आफ्नो विचार अभिव्यक्त गरे र प्रकाशन गरे ।

जीवनलाई भोगाइ मान्ने गगन विरही पछिल्लो दुई वर्षदेखि अस्वस्थ थिए । कलेजोमा देखिएको समस्याका कारण घरमै आराम गरिरहेका थिए । तथापि उनको सिर्जनात्मक क्षमतामा कुनै कमी आएको थिएन । अमेरिका प्रवासमा रहँदा पनि उनको सिर्जनात्मकतामा कुनै कमि देखिएन । त्यसबेला त झन् उनी उर्जावान भए । उनले त्यहीबाट नेपाली भाषामा नेपाल समाचारपत्र नामको आठ पेजको साप्ताहिक पत्रिका प्रकाशन गरे । यसरी भाषा साहित्यमा उनी हमेशा सक्रिय रहे । 

उनको गीत कविता र मुक्तकको संग्रह ‘हस्ताक्षर’ तयार भइसकेको थियो । उनी घरैमा त्यसको विमोचन गर्न चाहन्थे । हठात् उनलाई बिमारले च्याप्यो । उनी नर्भिक अस्पतालमा भर्ना भए । र, महाप्रस्थानमा जानुपूर्व आफ्नो काव्यकृति ‘हस्ताक्षर’ सारा पाठकहरुका लागि छाडेर गए ।

निरन्तर सक्रिय शब्दशिल्पी गगन विरही दाइमा हार्दिक श्रद्धाञ्जली । अलविदा गगन दाइ ।