अंग्रेजीमा 'विटिलिगो' र नेपालीमा 'दुबी' भनिने छाला रोगबारे सामान्य मानिसमात्रै होइन, चिकित्सकलाई पनि कममात्रै जानकारी हुने गर्छ ।

अमेरिकाको नेसनल इन्स्टिच्युट अफ हेल्थ (एनआईएच)का अनुसार यस रोगबाट विश्वका शून्य दशमलब ५ देखि १ प्रतिशत मानिस प्रभावित छन् । केही शोधकर्ताहरूका अनुसार यसको असर १.५ प्रतिशतसम्म मानिसमा पनि हुन सक्छ । यसका बिरामीको छाला तथा कतिपयको कपालमा गाढा रंग देखिन्छ । त्यसपछि यो सेतो हुँदै जान्छ । यो काला मानिसमा चाँडै देखिन्छ ।

यो संक्रमणबाट फैलिने होइन । यद्यपि, पीडित मानिसका लागि निकै चिन्ताको विषय बन्ने गरेको छ ।

के हो दुबी ?

कोही पनि व्यक्ति पुरुष होस् वा महिला उसको छालाको रंग जेसुकै होस्, यो रोगबाट पीडित हुन सक्छन् । यो क्रोनिक बिमार हो । जस अन्तर्गत छालामा सेतो वा पहेँलो धब्बा देखिन्छ । छालाको त्यो हिस्सामा मेलेनिन भन्ने तत्व रहँदैन ।

मेलेनिन छालामा पिगमेन्टेसनका लागि जिम्मेवार मानिन्छ । जुन मेलानोसाइट्स नामको खास कोषिकाबाट बनेको हुन्छ । छालालाई रंग दिनेबाहेक मोलानोसाइट्सले सूर्यको किरणबाट पनि बचाउने गर्छ । तर, जब मेलानोसाइट्स खतम भएर जान्छ, त्यतिबेला पिंगमेन्ट पनि जान्छ र व्यक्तिलाई दुबी देखा पर्छ ।

यो समस्या कुनै पनि भागको छालामा हुन सक्छ । तर, मुख्यतया त्यही हिस्सामा हुन्छ, जहाँ सूर्यको किरण पर्छ । जस्तो अनुहार, गर्धन र हातमा । यो रोग कालो वा रातो छाला भएको व्यक्तिलाई धेरै देखिने गरेको छ । यो हरेक व्यक्तिमा फरकफरक हुने गर्दछ । 

यसका प्रकार

सेगमेन्टल : यसलाई पनि एक प्रकारको दुबी नै भनिने गरिएको छ । यो आमरूपमा कम उमेरमा देखिने गर्दछ । जसमा शरीरको केबल एक हिस्सामा सफेद धब्बा हुन्छन् । यो एउटा खुट्टा, अनुहारको एकतर्फ वा शरीरको एकतर्फ मात्रै हुन सक्छ । यस खालको दुबीले रौँ झर्ने समस्या पनि ल्याउँछ ।

ननसेगमेन्टल : यो दुबीको सबैभन्दा सामान्य प्रकार हो । यो धेरैजसो मानिसमा पाइने गरेको छ । यसमा शरीरको कुनैपनि भागमा सेतो रंग देखा पर्न सक्छ ।

एक्रोफेसियल : अनुहार, टाउको,हात र खुट्टामा यसले प्रभाव पार्छ ।

म्युकोसल : अनुहारको आसपास र जननांगमा यसले प्रभाव पार्छ ।

युनिभर्सल : यो सबैभन्दा गम्भीर अवस्था हो । तर, सबैभन्दा दुर्लभ पनि हो । यो छालाको ८० देखि ९० प्रतिशत हिस्सा सम्म फैलिन सक्छ ।

यसबाट को पीडित हुन्छन् ?

यो बिमारीबाट प्रभावित हुनेको समस्या हेर्ने विटिलिगो सोसाइटीका अनुसार विश्वमा सात करोड मानिस यो रोगबाट पीडित छन् । त्यसमा २० देखि २५ प्रतिशत बच्चा छन् । दुबी आमरूपमा २० वर्षको उमेरमा देखिन थाल्छ । 

यद्यपि, यो कुनैपनि उमेरमा हुन सक्छ । यो महिला तथा पुरुष जो सुकैलाई हुन सक्छ । यो एक अटोइम्युन डिसअर्डर हो, केवल कस्मेटिक समस्यामात्र होइन ।

अहिलेसम्म यो पत्ता लगाउन सम्भव भएको छैन कि दुबीको कारण के हो ? यद्यपि, यो कुनै संक्रमण होइन । यो एक व्यक्तिबाट अर्कोमा फैलिन सक्दैन । किनकि, यसको बिरामको कारण पत्ता लागेको छैन ।

यसको लक्षण के हो ?

यसको कुनै शारीरिक लक्षण हुँदैन । यदि दागलाई घामबाट सुरक्षित राखिएन भने यो जल्न सक्छ । यद्यपि यो प्रभावित व्यक्तिका लागि निकै हैरानीको विषय हुन सक्छ । खासगरी सफेद दाग अनुहार, गर्धन वा जननांगमा छ भने । ब्रिटिस एसोसिएसन अफ डर्मेटोलोजिस्टकी निना गोएडका अनुसार दुबीले मनोवैज्ञानिक र भावनात्मकरूपले बढी प्रभावित पार्न सक्छ ।

जानकारहरूका अनुसार कालो छाला भएकोमा यो अधिक प्रस्ट देखिन्छ । यद्यपि, यसबाट हुने मनोवैज्ञानिक हैरानीको छालाको रंग वा बिमारको प्रसारमा कुनै सम्बन्ध हुँदैन । तथापि, जानकारहरू जब यो डिसअर्डर शरीरको अधिकांश भागमा फैलिन्छ, केही जातीय समुदाय खासगरी काला जातिका मानिस आफनो सांस्कृतिक पहिचान गुमाउने डरले हैरानी महसुस गर्छन् । 

यो अनुमान लगाउन असम्भव छ कि बिमार कसरी विकसित हुन्छ ।

कतिपयको छालाको धब्बामा कुनै परिवर्तन आएको हुँदैन । तर, कतिपयमा त्यस्तो धब्बा निकै तीव्र गतिमा फैलिन्छ । कतिपय समयमा सफेद दागमा पिगमेन्ट फिर्तापनि आउने गरेको छ । खासगरी बच्चाको हकमा यस्तो हुन्छ ।

औषधि के हो ?

सामान्य हिसाबले विशेषज्ञहरू आमरूपमा उपचारको कम्बिनेसको सल्लाह दिने गर्छन् । जस्तो कि फोटोथेरापी (अल्टाभ्वाइलेट लाइट थेरापी)का साथै औषधि र छालामा कार्टिकोस्टेराइड्स लगाउन सल्लाह दिन्छन् । तथापि, कार्टिकोस्टेराइड्सले केवल २५ प्रतिशत भन्दा कम बिरामीमा प्रभाव पर्दछ । र, अल्टाभ्वाइलेट लाइटले छालाको रंगमा असामान्य बदलाब गर्छ । यसले लामो समयमा स्किन क्यान्सरको खतरा समेत पैदा गर्ने बताइएको छ । अमेरिका तथा युरोपेली संघले नन सेगमेन्ट विटिलिगोको उपचारको लागि ओपजेलुरा नामको एक औषधिलाई स्वीकृति दिएको छ ।

जसको सक्रिय पदार्थ रुक्सोलिटिनिब हो । यो औषधि एक मल्हमको रूपमा आउँछ । र, त्यसलाई विटिलिगो प्रभावित क्षेत्रमा सिधै लगाइन्छ । 

दिनको दुई पटक यसको प्रयोग गर्ने करिब आधा बिरामीले यसबाट असरदार सुधार भएको बताएका छन् । ६ मध्ये एक बिरामीको भनाइ थियो कि यसको प्रयोगले सफेद धब्बामा भएको पिगमेंटेसन फर्केर आएको थियो । 

यद्यपि, यो फर्मुलामा केही मतभेद छन् । यसले इम्युन सिस्टम प्रभावित हुन सक्छ । र, जहाँ यसलाई लगाइन्छ त्यहाँ पोल्ने पनि हुन सक्छ । ओपजेलुराको एक ट्युबको मूल्य दुई हजार अमेरिकी डलर पर्छ ।

यसबाहेक जर्नल अफ डर्मेटोलोजीमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार कालो खुर्सानीको तिखो स्वादको लागि जिम्मेवार मानिने पिपेरिनले पिगमेन्टेसनलाई बढाउँछ । 

यसको छालामा मेलोनोसाइट्सको उत्पादन तीव्र हुन्छ । तथापि, जुन चिज मेलानोसाइट्समा वृद्धिको कारण बन्छ उसमा मेलेनोमाको खतरा पनि बढ्दछ । जुन छालाको क्यान्सरको सबैभन्दा घातक रूप हो ।

यसले गर्दा यो अहिलेसम्म सावित भएको छैन कि के पिपेरिनको प्रयोगले मानिसको दुबीको उपचार खतराविहीन ढंगले गर्न सकिन्छ ? अमेरिकास्थित ग्लोबल विटिलिगो फाउन्डेसनका अनुसार यसका बिरामीलाई राम्रो ढंगले बुझ्ने र नया उपचारको तरिका विकसित गर्नका लागि फन्ड निकै कम मात्र प्राप्त छ ।

बीबीसी हिन्दीबाट ।