काठमाडौं । सरकारले १३ वर्ष अघिदेखि हात्तीपाइलेविरुद्ध निःशुल्क आम औषधि अभियान सञ्चालन गर्दै आएको छ । सरकारले सोही अभियानअन्तर्गत यसवर्ष पनि शनिबारबाट १० जिल्लाका ६२ लाख ६३ हजार नागरिकलाई लक्षित गरी हात्तीपाइलेविरुद्ध निःशुल्क औषधि अभियान अभियान सुरु गरेको छ । 

नेपालले सन् २०२६ सम्ममा हात्तीपाइलेको संक्रमण दर एक प्रतिशतभन्दा कम गर्ने र २०३० सम्ममा निवारण गर्ने लक्ष्य लिएको छ । अहिले यो दर चार प्रतिशतमा झरेको छ । नेपालका सहरी क्षेत्रमा हात्तीपाइलेविरुद्धको औषधिबारे गलत बुझाइ रहेका कारण निवारणमा चुनौती रहेको देखिएको छ । 

यस्तो छ नेपालमा हात्तीपाइले संक्रमणको अवस्था 
नेपालका ६४ जिल्ला हात्तीपाइले ग्रसित रहेको इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाको तथ्यांक छ । तीमध्ये ५३ जिल्लामा यो रोग नियन्त्रणमा आएको छ भने बाँकी १० जिल्ला (मोरङ, कपिलवस्तु, दाङ, बाँके, कैलाली, झापा, बारा, लमजुङ, पर्वत र बाग्लुङ)मा औषधि वितरण अभियान जारी छ । 

रसुवामा भने जनसंख्या र हात्तीपाइले रोगीको तथ्यांक संकलन कार्य भइरहेको इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका कीटजन्यरोग शाखा प्रमुख डा. गोकर्ण दाहालले बताए । 

नेपालमा करिब ३० हजार जना हात्तीपाइले रोगी भएको र अहिले यसको संक्रमण दर चार प्रतिशत रहेको महाशाखाको तथ्यांक छ ।
 
यसकारण खानुपर्छ हात्तीपाइलेको औषधि 
हात्तीपाइलेको जीवाणु कम्मरमुनि विशेषगरी घुँडादेखि तल र अण्डकोषमा बस्ने र त्यही स्थानमा नयाँ जिवाणु उत्पादन गर्दै जाने हुँदा अधिकांश हात्तीपाइले रोगीको खुट्टा असामान्य देखिन्छ । 

यसरी खुट्टा वा अण्डकोष सुन्निएका रोगीको शल्यक्रियाबाट उपचार गर्न सकिन्छ । तर, अधिकांश व्यक्तिमा यसको लक्षण ढिलो देखिँदै जान्छ । र, कतिपयमा लक्षण नदेखिए पनि जीवाणु रहिरहेको हुन्छ । कीटजन्य रोग विशेषज्ञ तथा केन्द्रीय कारागार अस्पतालका निर्देशक डा. प्रकाश साहका अनुसार हात्तीपाइलेको परजीवी शरीरमा रहेको २० वर्षसम्म पनि असर देखिन सक्छ । लक्षण देखिए वा नदेखिए पनि जोखिमयुक्त क्षेत्र छुट्याएर अभियान चलाएका स्थानका सबै व्यक्तिले औषधि सेवन गर्नुपर्ने डा. साह बताउँछन् । 

त्यस्तै, हात्तीपाइले रोगी भएका घरमा एउटै लामखुट्टेले अरूलाई पनि टोक्नसक्ने र संक्रमण सार्ने जोखिम भएकाले घरका सबै सदस्यले औषधि सेवन गर्नुपर्ने डा. साहको सुझाव छ ।  

अहिलेसम्म हात्तीपाइलेविरुद्धको खोप विकास भएको छैन । जति पनि मुलुकबाट यो रोग निवारण भएको छ, औषधिकै कारण भएको छ । यसको परीक्षण एन्टिजेन प्रविधिबाट गरिन्छ । त्यसका लागि रातको समयमा रगतको नमुना संकलन गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, परीक्षणका लागि आवश्यक कीट अस्पतालहरूमा सहज उपलब्ध छैन, त्यसैले व्यक्तिलाई शंका लाग्दैमा हात्तीपाइलेको परीक्षण गर्न सम्भव छैन । 

रोग देखिएका समुदायमा परीक्षणका लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनले कीट उपलब्ध गराउँदै आएको छ । कीटको सीमितताकै कारण सुमदायस्तरमा निश्चित नमुनाको मात्रै छनोट गरी परीक्षण गर्ने गरिएको इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका कीटजन्य रोग शाखा प्रमुख डा. गोकर्ण दाहाल बताउँछन् । यसैकारण सरकारले आम औषधि वितरण अभियानमार्फत हात्तीपाइले नियन्त्रण अभियान अघि बढाइरहेको छ ।
 
औषधिबारे भ्रममा नपरौँ 
विश्व स्वास्थ्य संगठनले सन् २००१ मा विश्वका ७१ देशमा हात्तीपाइले संक्रमित रहेको प्रतिवेदन निकालेको थियो । जसमध्ये कुनै मुलुकमा लगातार आठ वर्ष, केहीमा ६ वर्ष औषधि वितरण कार्यक्रम सञ्चालन गरी ५० मुलुक हात्तीपाइलेमुक्त भइसकेका छन् । 

२१ देशमा अभियान जारी छ भने पाँच अफ्रिकी मुलुक अझै पनि हात्तीपाइलेको जोखिममा छन् । 

विश्व स्वास्थ्य संगठनको सिफारिसमा ७१ मुलुकमा प्रयोग भएको औषधि नै नेपालमा वितरण गरिँदै आएको हुनाले औषधिबारे भ्रममा नपर्न डा. साह सुझाउँछन् । 

हात्तीपाइले रोकथामका लागि लगातार ६ वर्षसम्म एक मात्रा प्रतिवर्षका दरले औषधि सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ । 

हात्तीपाइलेको औषधि खाएपछि सामान्य टाउको दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने, हल्का पेट दुख्ने, रिंगटा लाग्नेजस्ता लक्षण पनि स्वाभाविक भएको डा. साह बताउँछन् । यस्ता लक्षणहरू थोरै समय रहने र विस्तारै ठीक हुँदै जाने खालका हुन्छन् । तर, कसैलाई लामो समय रहेमा औषधि वितरण भएकै स्वास्थ्य संस्थामा सल्लाह र उपचार सेवा लिन डा. साहको सुझाव छ ।  

कस–कसले नखाने हात्तीपाइलेको औषधि ?
हात्तीपाइलेको औषधि दुई वर्षमुनिका बालबालिका, गर्भवती तथा सात दिनसम्मका सुत्केरी तथा सिकिस्त बिरामीले सेवन गर्न नहुने स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले जनाएको छ । त्यस्तै खाली पेटमा पनि यो औषधि सेवन गर्नु हुँदैन ।
 
कति उचाइ भएका व्यक्तिले कति चक्की औषधि खाने ?
सरकारले आमऔषधि अभियान अन्तर्गत तीन प्रकारका औषधि वितरण गरिरहेको छ । चक्कीको रूपमा रहेका डाइथाइलकार्बामाजिन, अबलेन्डाजोल र आइभरमेक्टिननामक औषधि व्यक्तिको उचाइअनुसार खानुपर्ने स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले जनाएको छ । मन्त्रालयले उचाइअनुसार छुट्याएको औषधिको मात्रा यस्तो छ । 

सन् २०३० सम्ममा हात्तीपाइले विश्वव्यापी रूपमै निवारण गर्ने लक्ष्य 

सरकारले हात्तीपाइले रोकथामका लागि प्रत्येक वर्ष निःशुल्क आमऔषधि वितरण अभियान सञ्चालन गर्दै आएको छ । नेपालका ५३ जिल्लामा हात्तीपाइले नियन्त्रण भइसकेको इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाको तथ्यांक छ । 

तीन चरणको परीक्षणपछि यी जिल्लालाई हात्तीपाइलेमुक्त घोषणा गर्न सकिने डा. दाहाल बताउँछन् । दिगो विकास लक्ष्य प्राप्तिका लागि औषधिबारे भ्रममा नपरी सरकारको अभियानलाई साथ दिनुपर्नेमा डा. दाहालको जोड छ ।