पोखरा । पारस्परिकताको आधारमा सुपुर्दगी गर्ने सिद्धान्त पहिलोपटक प्रयोग गर्दै १६ वर्षदेखि फरार अभियुक्तलाई कास्की प्रहरीले विदेशबाट नेपाल झिकाएर सार्वजनिक गरेको छ ।  'Reciprocity as the basis of extradition' भनिने यो सिद्धान्तअनुसार अपराध गरी देशबाहिर लुकेको अभियुक्तलाई सोही प्रकृतिको मुद्दामा सम्बन्धित देशलाई सहयोग गर्ने शर्तसहित स्वदेश फर्काउन सहयोग मागिन्छ ।

कास्की प्रहरीले हत्या आरोप लागेर बहराइनमा लुक्दै आएका आरोपीलाई सोही सिद्धान्तको आधारमा ल्याएको र यो प्रक्रियाबाट देशमा नै पहिलोपटक अभियुक्त झिकाएको जनाएको छ ।

नेपालको परराष्ट्र नीति २०७७ मा पनि सीमापार अपराध विरुद्ध द्विपक्षीय, क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय तहमा सहकार्य गर्ने उल्लेख गरिएको छ ।

यसरी १६ वर्षअघि हत्या गरेर फरार भएका आरोपीलाई विदेशबाट झिकाउनुलाई कास्की प्रहरीले ठुलो सफलता मानेको छ ।

के हो घटना ?

घटना २०६३ वैशाख २९ गतेको हो । रोजन राई पोखरामा काम खोज्दै मजदुरी गर्थे । सुनसरी धरानका उनी तत्कालीन लेखनाथ नगरपालिका १३ सात मुहानेमा रहेको खुदीखोलामा उनले ग्याबिन तारमा ढुङ्गा भर्ने काम पाए । सदाझैँ उनी त्यस दिन पनि ग्याबिन भर्न गए ।

तर, मजदुरीमा गएका २० वर्षीय राईलाई पोखरा ३२ सातमुहानेमा नै बस्ने ३० वर्षका अशोक गुरुङले कुटपिट गरे । मादकपदार्थ सेवन गरेका गुरुङले “रोजनलाई तेरो घर कहाँ छ ? के काम गर्छस् ? को हो ? भन्दै गालामा एक थप्पड हाने । कुटाइबाट भाग्न उनी त्यहाँबाट निस्केर सिसुवातर्फ लागे । त्यसपछि पनि गुरुङले लखेट्न छाडेनन् । केही पर पुगिसकेपछि केही हल्ला भएको सुनियो । त्यहाँ पुगेर हेर्दा उनले राईको टाउकोमासमेत चोट लागेको देखियो,” कास्की प्रहरी प्रवक्ता सुन्दर तिवारीले प्रत्यक्षदर्शीको भनाइ उद्धृत गर्दै घटनाबारे जानकारी दिए । 

कुटपिटबाट उनको दायाँ हातको कुम र पाखुराको छाला खुइलियो । टाउकोको देब्रे भागमा १३ वटा टाँका नै लगाउनुपर्‍यो ।
पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पतालमा उपचारको क्रममा राईको ०६३ जेठ २ गते निधन भयो ।

राईका परिवारका कोही आफन्त सम्पर्कमा थिएनन् ।

यता पोखराका स्थानीय गुरुङ चाहिँ उक्त घटनापछि भागेर काठमाडौं पुगे । तीन महिनासम्म उनी काठमाडौंमा नै होटल चहार्दै बसे । घरका र चिनजानका मान्छेबाहेक उनी कसैको सम्पर्कमा पनि आएनन् ।

कास्की प्रहरीकाअनुसार तीन महिना काठमाडौं बसेपछि उनी राती २ बजे पोखरा आए । प्रहरीलाई छलेर उनी पोखराबाट १० लाख रुपैयाँ लिएर भारत हुँदै कुवेत भागे । दुई वर्ष कुवेत बसेर नेपाल फर्किएका गुरुङ काठमाडौं फर्किए ।

त्यतैबाट उनी लुक्दै, भाग्दै उनी फेरि बहराइन भाग्न सफल भए । अपराध गरेर भाग्दै, लुक्दै गरेका गुरुङ पछिल्ला ९ वर्षयता बहराइनमै थिए ।

उनी प्रहरीको खोजी सूचीमा भएतापनि उनीविरुद्ध पक्राउ अनुमति भने लिइएको थिएन ।

घटनाको १६ वर्ष बित्यो । र, त्यो १६ वर्षपछि कास्की प्रहरीले गएको भदौ ११ देखि २० गतेसम्म ‘पेन्टिङ मुद्दा फलोअप मिटिङ’ राख्यो । उक्त बैठकमा नै शंकित व्यक्तिका नागरिकता, राहदानी, तस्बिर संकलनका कार्य पनि भए । त्यही कार्यमा गुरुङका कागजात र आरोपको पनि छलफल भयो र उनको खोजी सुरु भयो, खोजी चलिरहँदा गुरुङ ९ वर्षदेखि बहराइनमा रहेको पत्ता लगायो ।

तिवारीले भने, “हामीले उनको लागि अदालतबाट पक्राउ अनुमति पनि लियौँ ।”

प्रहरीले घटनास्थलमा पुगी प्रत्यक्षदर्शी स्थानीयहरूको बयान पनि लियो । बयानमा स्थानीयहरूले भने, “अशोक गुरुङले कटुसको दाउराले रोजन राईलाई हानेका हुन् ।”

त्यसपछि कास्की प्रहरीले 'रेड नोटिस' जारी गर्ने र उनलाई स्वदेश फिर्ता ल्याउने प्रक्रिया थाल्यो । प्रहरीले उनलाई झिकाउनका लागि नै नयाँ प्रक्रिया पहिलोपटक प्रयोग गरेको हो ।

गएको असोज ७ गते पत्र लेखेर रेड नोटिस जारी गर्न इन्टरपोलमा पठाइएको तिवारीले जानकारी दिए ।

मंसिर २८ गते इन्टरपोलले रेड नोटिस जारी गर्‍यो । त्यसको तीन दिन पछि पौष १ गते नै बहराइन प्रहरीले गुरुङलाई पक्राउ गर्‍यो ।

त्यसपछि उनलाई ल्याउने प्रक्रिया सुरु भयो ।

प्रहरीले उनलाई सुपुर्दगीका लागि आवश्यक कागजात इन्टरपोलमा पठायो । 

नेसनल सेन्ट्रल ब्युरो (एनसिबी) काठमाडौंको टोलीले एनसीबी बहराइनसँग समन्वय गरि गुरुङलाई फागुन २४ गते काठमाडौं ल्यायो । गुरुङमाथि बुधबार अनुसन्धानका लागि एक हप्ताको म्याद थप गरी अनुसन्धान प्रक्रिया अगाडि बढाइएको कास्की प्रहरी प्रमुख रमेश थापाले जानकारी दिए ।

१६ वर्षअघिको घटनाको फाइललाई पुनः अनुसन्धान प्रक्रिया अघि बढाएर प्रहरी अभियुक्तसम्म पुग्यो । तर, मृतक राईको आफन्त भने सम्पर्कमा छैनन् । 

“आफन्त (मृतकका) कोको हुनुहुन्छ अझै थाहा छैन । अर्को जिल्लाबाट अर्को जिल्लामा काम गर्न आएकाले पनि पहिचान गर्न गाह्रो भइरहेको छ । मृतक राईको ठेगानासमेत तत्कालीन समयको मुचुल्काका आधारमा मात्रै पत्ता लागेको छ । घटना एकदमै पुरानो हो । अहिले हामी सम्बन्धित ठाउँका प्रहरी, प्रशासनसँग समन्वय गरेर मृतकका आफन्त पहिचान गर्ने प्रयासमा छौँ,” उनले भने ।

गुरुङलाई मुलुकी अपराध संहिता २०७४ को दफा १७७ (१) अनुसारको कसुर गरेको आरोपमा अनुसन्धान भइरहेको छ । यो कसुर पुष्टि भएमा उपदफा २ बमोजिम जन्मकैदको सजाय हुने छ ।