काठमाडौं । इम्युनोलोजी (रोग प्रतिरक्षा विज्ञान) एवम् हर्युमाटोलोजी (बाथजन्य विज्ञान) महत्वपूर्ण चिकित्सा विधा हो । 

जसमा अति महत्वपूर्ण तत्कालिन तथा जटिल एवं विशेष दीर्घरोगको निदान एवम् उपचार हुन्छ I युरोप, अमेरिकी मुलुकहरु तथा छिमेकी मुलुक भारतमा समेत विकसित भैसकेको यो विषयको सचेतना नेपालमा भने सरकारी र निजी दुवै क्षेत्रमा शुन्यप्राय: छ I 
हालै यही‘इम्युनोलोजी (रोग प्रतिरक्षा विज्ञान), एवं पेडीयाट्रिक र्ह्युमाटोलोजी (बाथजन्य विज्ञान’ विषयमा नेपाली बाल-रोग विज्ञ डा. धर्मागत भट्टराईले छात्रवृतिमा विद्यावारिधि अध्ययन सम्पन्न गरी फर्केका छन् I 

उनी यो विषयको विशेष-विज्ञता हुने तथा यो विषयमा डाक्टरेट (डीएम) गर्ने पहिलो र एकमात्र नेपाली चिकित्सक हुन् I 

दक्षिण एसियामा ‘पीजीआईएमईआर (Postgraduate Institute of Medical Education & Research) चन्डीगढ़’मा पढाई हुने यो विधामा यो उपाधि पाउने भट्टराई भारतमा नवौं चिकित्सक हुन् I चितवनको प्रभात माविबाट एसएलसी र काठमान्डौबाट प्लस टु सकेका डा. भट्टराई छात्रवृत्तिमै कलकत्ता युनिभर्सिटीबाट एमबिबिएस, अनि चन्डीगढस्थित उच्च चिकित्सा अध्ययन संस्थान ‘पिजिआईएमईआर’बाट एमडी एवं डीएम सम्पन्न गरेका हुन् I उनले प्राथमिक देखि विद्यावारिधि सम्मको अध्ययन सबै छात्रवृतिमा पढेका हुन् I 

उनी हाल अन्तर्राष्ट्रिय उच्चतम इम्युनोलोजी संस्था ‘ESID’ र ‘APSID’ का लागि एकमात्र नेपालका वैज्ञानिक प्रतिनिधि पनि हुन् I 
नेपालमा नयाँ चिकित्सा विधा विकास गर्ने अभिलाषा बोकेर विद्यावारिधिपछि स्वदेश फर्केका भट्टराई नेपालमै छन् I जुनसुकै नविनतम विज्ञानमा झैं यस विषयमा पनि नेपाललगायत थुप्रै अविकसित देशमा जनमानसमा र चिकित्सकमा समेत सचेतनाको अभाव रहेको भट्टराई बताउँछन् I सरकारको चासो नहुनु, विज्ञको अभाव, प्रयोगशालाको अभाव अनि उपचारका कतिपय मोडालिटी नहुँदा चुनौती रहेको उनी बताउँछन् I 

इम्युनोलोजी हाम्रो शरीरको रोग प्रतिरक्षा प्रणालीको विकास, त्यसलाई जरुरी हुने तत्व, प्रणाली, त्यसका जन्मजात या त्यसपछि हुने गडबडीको समस्टिगत विज्ञान हो I विज्ञानको विकासको पछिल्लो समयमा इम्युनोलोजी एवं जेनेटिक्स सबभन्दा बढी आशा बोकेका, चर्चित एवं परिणाम दिने विज्ञान हुन् I 

क्लिनिकल इम्युनोलोजीमा इम्युनिटी विकास र सुरक्षा, जन्मिदा (बंशाणुगत) या पछि हुने इम्युनिटी-कमीका रोग, इम्युन असन्तुलन, गडबडी, एलर्जी,बढी सेन्सिटिभिटी (जस्तै छाला र तन्तुको), स्वप्रतिरक्षित (autoimmune) बिमारी, एचआईभी/एड्स (HIV/AIDS) आदि बिरामीहरूको गहिराइमा कारण खोज्ने, निदान एवं उपचार गर्ने गरिन्छ I यसमा मुख र रक्तनली बाट दिने औषधि साथै बोन म्यारो प्रत्यारोपण, जिन थेरापी, खोप विकास अनुसन्धान जस्ता थुप्रै पद्दति पनि समाहित हुन्छन् I 

र्ह्युमाटोलोजी (बाथजन्य बिज्ञान) इम्युनिटीको कुनै हिस्सा या अवयवको अस्वभाविक प्रस्तुति र असन्तुलनले गर्दा हुने जोर्नी, रक्तनली, छाला, आँखा, रगत, आन्तरिक अङ्ग आदिमा हुने जटिल बहुआंगिक या बहुप्रणालीगत तत्कालिन एवं दिर्घकालीन रोगको कारण निदान एवं उपचारको चिकित्सा विधा हो I यसमा दीर्घ रक्तरोग, जोर्नी रोग, तन्तुरोग, रक्तनलीको सुजन, बढी इन्फ्लेमेशनको रोगहरु आदि तमाम रोग पर्छन् I अधिकांशत: लामो समय उपचार चाहिने यी रोग कस्ता हुन् भने सही तरिकाले उपचार भए र सही तरिकाले औषधी प्रयोग र फलो अप गरिए निको या पूर्ण नियन्त्रणमा आउँछन् भने उपचार नभएमा अंगभंग हुने या थलिने या ज्यानै जाने सम्म हुन उनी बताउँछन् ।

इम्युनोलोजिस्ट डा. भट्टराईका अनुसार हाम्रो देशमा प्रथमत: इम्युन-कमी एवं बाथ-जन्य रोग भ्रम हटाउन जरुरी छ I अधिकांश इम्युन कमी रोग जन्मजात हुन्छन् तर ती प्रस्तुत हुने उमेर फरक हुन्छन् I कुपोषण, वाताबरण, जीवजीवाणुको प्रभावजस्ता थुप्रै कारणले जन्मपश्चात पनि इम्युन कमी हुन्छन् I एचआईभी इम्युन कमीको यस्तै एउटा कारण हो I बाहिरी रुप र आंगिक रुपले ठीकठाक लाग्दैमा बच्चा इम्युन-हिसाबले चुस्त नहुन सक्ने उनको बुझाइ छ I इम्युन कमीका रोगलाई सामान्य लिन नहुने र निदान नभएमा कालान्तरमा यसले ज्यान जान सक्ने उनी बताउँछन् I 

त्यस्तै बाथ-जन्य रोगको बारेमा त झन् अति घातक भ्रम व्याप्त छन् I अधिकांश बिरामीमा अन्धाधुन्ध गलत तरिकाले गलत अवधिलाई स्टेरोइड दिएको देखिन्छ, जुन गलत हो I 

बच्चामा पनि बयस्कमा जस्तै र अझ गम्भीर बाथ र बाथजन्य रोग हुन्छन् भन्ने बुझ्नैपर्छ I बाथजन्य रोग भनेका जोर्नीका मात्र बिमारमात्र होइनन् I खास बाथजन्य रोग अधिकांशत: थुप्रै अङ्ग र प्रणालीमा असर पार्ने खालका हुन्छन् I जोर्नीलाई पटक्कै केही असर नगरेका रोग पनि बाथजन्य रोग हुन सक्छन् I बाथरोग सधैं दिर्घरोग हुन्नन् I कावासाकी, लुपस, इन्फ्लेमेटरी रोग, एम.ए.एस. जस्ता गम्भीर सघन एवं तत्कालिन खतरा भएका बाथजन्य रोगपनि हुन्छन् I लगातार ज्वरो या कुनै प्रणालीगत समस्या लामो समय भैरहने या बहुप्रणालीगत समस्यामा बाथ सोचिनुपर्छ I 

विकासको मामलामा अति पछाडि हाम्रो मुलुकमा विज्ञानको क्षेत्रमा धेरै अति महत्वपूर्ण विषय पनि प्राथमिकतामा पारिन्नन् I नेपालमा चिकित्सा-विज्ञानका नयाँ विधाहरु र प्रविधि त झन् विकास हुन अति धेरै समय लाग्ने गर्छन् I यो शायद हाम्रो नयाँ र विकसित प्रविधि एवं विज्ञान ढिलो आत्मसात गर्ने बानीले हुन सक्छ I

इम्युनोलोजी (रोग प्रतिरक्षा बिज्ञान), एवं र्ह्युमाटोलोजी (बाथजन्य बिज्ञान) संसारमा उदाउँदो र अत्यन्त सम्भावना बोकेको विषय हो I तर हाम्रो देशमा यसको न त संचेतना पर्याप्त छ, न चासो I फलस्वरूप यस विषयका बिरामी या त रोग-निदान नभई बस्न बाध्य छन्, या अपर्याप्त, अपुरो या गलत उपचार भोग्न या बिदेश जान पुगेका छन् I