हर्के तामाङ । यौटा चौध वर्षको तामाङ ठिटो । उसको बगलीभरि मोहोर–रुपियाँ छ र हातमा कपडाको पोको । पाँच वर्षपछि नोकरीबाट ऊ आज आफ्नो गाउँघरतिर फर्किरहेछ ।

ऊ यौटा फुक्का चालले हिँडिरहेछ । जाडोको रमाइलो घाम उसको आँखामा चम्किरहेछ । बाटोमा हिँड्दा हिँड्दै सहरका ठूलठूला घर, चौडा सडक, मोटर–गाडी र मानिसको घुइँचो, कोलाहल उसको पछाडि छुट्तै गइरहेछ ।

हर्के कहिले फटाफट हिँड्छ, कहिलेचाहिँ एकाएक टक्क अडेर पछाडि फर्किन्छ । उसबाट क्रमशः टाढा–टाढा हुँदै गएका सहरका घरहरू र ती घरैघरहरूका बीचमा रहेको त्यो अग्लो घर हो, जसलाई ऊ आफ्नो नांगो पैताला उचाली उचालीकन हेर्ने गर्छ ।

फेरि, तुरुन्तै उसको होस बगलीको मोहोर, रुपियाँमा जान्छ र झ्वाट्ट ऊ आफ्नो बगली छाम्छ । अनौठो किसिमको हर्ष–विस्मात उसको मनमा खेलिरहेछ ।

त्यही अग्लो घर हो, जसमा उसले आफ्नो पाँच वर्षको नोकरीकाल बिताएको थियो र त्यही अग्लो घर हो, जसमा उम्रेका स–साना घटनाहरूको संस्मरण अहिले उसको मनभित्र उडिरहेछ, खण्डित बादलजस्तै ।

एक दिनको कुरा हो । मुमासाहेबको आज्ञानुसार हर्के तामाङ मैयाँनानीलाई बोलाउन उनको कोठाभित्र पस्छ । मैयाँनानीलाई कोठामा नदेखेर ऊ फर्किन्छ, बिस्तारै–बिस्तारै आफ्नो आदतअनुसार भित्ताको ठूलो ऐनालाई हेर्दै–हेर्दै ।

हर्के तामाङलाई दिनको दुई–तीनपटक मैयाँनानीको कोठामा कामकाजले जानुपर्छ । हरेकपटक जाँदा, फर्कंदा ऊ भित्ताको ऐनामा हेर्ने गर्छ जहाँ ऊ आफ्नो बाटुलो तामाङ अनुहार खिस्स हाँसेको देख्छ ।

यति मात्र होइन, त्यहाँ ऊ आफ्नो पूरा शरीर नै, खुट्टा, आङ जम्मै देख्छ । घिउमा मुछेको पिठोझैँ उसको पिडौँलाको मासु र तिघ्रा पनि छर्लङ देखिन्छन् ।

ऐनामा ऊ आफ्नो अनुहारलाई विभिन्न मुद्रामा ढालेर हेर्छ । कहिले दाँत ङिच्च पारेर, कहिले आँखा च्यातेर र कहिले खुम्च्याएर । शीतमा भिजेको जंगली पातझैँ त्यस चौध वर्षको तामाङ ठिटोको आँखा ऐनामा ज्यादै रमाएको देखिन्छ ।

हर्के तामाङ बिस्तारै हिँड्दै आफूलाई ऐनामा हेर्दै जान्छ । ढोकाको सँघारमा हर्केको जिउ हतार–हतार गरी आइरहेकी मैयाँनानीको शरीरसँग जुध्छ...।
“धत्...”
एक्कासि मैयाँनानीको मुखबाट निस्कन्छ । हर्के पनि झस्किन्छ । किञ्चित् डराएर ऊ मैयाँनानीको मुखतिर हेर्छ । फेरि, खिस्स हास्छ । निमेषभरमै ऊ त्यो कोठामा आउनुको कारण बिर्सिन्छ । जसबाट ऊ भित्रभित्र अत्यन्त भयभीत हुन्छ । कहीँ उसलाई तुरुन्तै मैयाँनानीले किन भनेर सोधिन् भने !

ओठलाई दाँतले टोकी मैयाँनानी आँखा झ्वाट्ट उचालेर संकेतद्वारा सोध्छिन्, “किन...?” हर्के अल्मलिएकै थियो, झन् अल्मलिन्छ ।
“किन आको...? के भन्न आइस्...?”
मैयाँनानी अघिको अनुहार बदलेर सोध्छिन् । एक्कासि तामाङ खिस्स हाँसेर जवाफ दिन्छ, “हजुरलाई मुमाले बोलाइबक्स्याछ ।”
“आएँ...ल...,” मैयाँनानी आल्मारी खोल्दै भन्छिन् । हर्के जहाँको तहीँ उभिन्छ । मैयाँनानीलाई टोलाएर हेर्छ, हेरिरहन्छ । मानौँ, ऊ वैज्ञानिक कुनै चमत्कारी वस्तुलाई हेरिरहेछ ! अनायास ऊ कोठाभित्र दुई पाइला चाल्छ, फेरि टक्क पिस्तौलअगाडिको अपराधीझैँ रोकिन्छ ।

“के...किन...,” मैयाँनानी सोध्छिन् । हर्के तामाङ खिस्स हाँस्छ । सक्पकाउँछ, ऊ आफ्नो आङको मैलो कमीजलाई कच्याककुचुक पारेर भन्छ, “हजुरलाई मुमाले बोलाइबक्स्याछ...”
“सुनिहालेँ नि...कतिचोटि भनिरा त्यो...के छाँटको मान्छे रे छ,”  मैयाँनानी झर्केर उतिर फर्कँदै ठूलठूलो आँखा पार्छिन् । हर्के बिस्तारै फर्किन्छ ।

“सुन ए...,” मैयाँनानी उसलाई चड्किलो आवाजले बोलाउँछिन् र टेबुलमाथिको करुवा देखाएर भन्छिन्, “त्यसमा पानी लेरा त...”
हर्के चाँदीको करुवा लिएर पानी लिन जान्छ । दगुर्दै जान्छ । 
०००
यता, हर्के पनि दगुर्न थाल्छ । एकै छिनपछि आफ्नो मूर्खतापूर्ण वेगलाई सम्झेर ऊ मनमनै छ्याङ खस्छ र रुक्छ । फेरि, बिस्तारै हिँड्न थाल्छ ।

अहिले ऊ सहरबाट धेरै पर आइसकेको छ । सहरको इलाका नाघिसकेको छ । चारैतिर खेतको खुला फाँट छ । जमिनको तह अब सहरको झैँ सम्म छैन, उबडखाबड तलमाथि हुँदै गइरहेछ । अगाडि भञ्ज्याङको पहाड नजिक आइरहेछ । पहाडी रूख र झाङहरूको आकृति अलि–अलि देखिन थालिसकेको छ ।

यही पहाड हो, जुन सहरको कुनै कौसी अथवा बार्दलीबाट हेर्दा निलो मसीको टाटोजस्तै देखिन्छ । अब यो आ–आफ्नो हरियो रूख, पात छुट्ट्याउँदै हर्के तामाङको आँखा नजिक–नजिक आइरहेका छन् । आकाशको कुनाकाप्चातिर बादलका ससाना टुक्रा रुमलिरहेछन् ।

हर्के तामाङको मनमा पुनः पूर्वघटनाहरूको संस्मरण चल्न थाल्छ । गर्मीको बखत । घामको आलस्यले गर्दा हर्केबाट कुनै पनि काम छिटो–छरितो ढंगले हुन सकेको छैन । ऊ तलमाथि, यताउति गरिरहेछ ।

ऊ जहाँ जान्छ, घाम पनि उतै–उतै सर्दै आउँछ । बरन्डा, बार्दली, अटाली जम्मै ठाउँमा घाम पोतिएको छ । सकभर काम चाँडो सिद्ध्याएर ऊ शीतल ठाउँमा एक छिन आराम लिन चाहन्छ ।

फलतः ऊ छिटो–छिटो काम सिध्याउँदै अन्तमा मैयाँनानीको टेबुलमा पानी राख्न कोठाभित्र पस्छ ।

ढोकाभित्र छिर्नासाथ हर्के तामाङलाई सरासर कोठाभित्र पस्ने हिम्मत आउँदैन । किनभने, मैयाँनानी पलङमा सुतिरहेकी देखिन्छिन् । हर्के बिस्तारै चाल मारेर जान्छ । टेबुलमाथि करुवा राख्छ । यौटा सानु आवाज खत्र्याक्क निस्किन्छ, जसले गर्दा ऊ स्तम्भित हुन्छ । टुलुटुलु मैयाँनानी सुतेको हेर्न थाल्छ ।

एकाएक फेरि कुनै यन्त्रतुल्य पलङतिर सर्दै जान्छ, क्रमशः सर्दै जान्छ । सुतेको मैयाँनानी र हर्के तामाङको फासला कम–कम हुँदै यौटा नगण्य खालीपनामा टुंगिन्छ ।

चौँतीस वर्षीया विधवा मैयाँनानीको जिउ पलङमा लेटिरहेछ । उनको शरीरको पातलो वस्त्र कच्मचिएर स्थानान्तर भइरहेछ । मैयाँनानीको सेतो पिँडौला घुडासम्म छर्लंग देखिएको छ, जुन अहिले यौटा हिउँको स्निग्ध ढिक्काजस्तो प्रतीत भइरहेछ ।

होसमा भए मैयाँनानीको अनुहारमा हर्के तामाङ निमेषभर पनि हेर्न सक्तैनथ्यो । तर, अहिले हर्के उनलाई यसरी हेरिरहेछ मानौँ, उनी उसकी आमा नै हुन् । मैयाँनानी त्यस बेला कुनै हिमखण्डकी मूर्तिजस्तै देखिएकी थिइन् ।

हर्के तामाङ मैयाँनानीलाई मानौँ सुँघेझैँ गरी हेरिरहेछ । कोठाको सुनसानपना बगैँचापट्टिको झ्यालबाट वैशाखी हावा आइरहेछ, जुन मैयाँनानीको शरीरमा फरफर चलिरहेछ । हर्के तामाङ यौटा निरीक्षकजस्तो मैयाँनानीको शरीरको सबै अंग हेर्दै जान्छ ।

मैयाँनानीको जिउबाट गन्ध आउँछ । अचम्मको गन्ध । कुनै चाट्न हुने लयालो वस्तुजस्तो । दूध, मह र घ्यू मिलाउँदा उठ्ने अनौठो गन्ध ।

हर्के तामाङ अब आफ्नो टाउको र नाकलाई मैयाँनानीको जिउमा जोर्न खोजेजस्तो गरी सँुघिरहेछ । मैयाँनानीको जिउबाट उसैगरी गन्ध आइरहेछ । उस्तै, केही फरक छैन ।

हर्केले आफ्नी आमाको गन्धको स्वाद पाएको छ । आमाको दूध चुस्ता, आमाको काखमा गुट्मुटिँदा र आमाको आङमा चढी खेल्दा ।

तर, हैन । मैयाँनानीको शरीरबाट अलिकता भिन्दै किसिमको स्वाद आइरहेछ । त्यसमा उसलाई शंका लाग्छ । भित्रभित्रै डर पनि । अँध्यारो कुना–काप्चातिर कुनै भूतप्रेतले समाती काखी–कुनामा काउकुती लगाइदिँदा जसरी आङ सिरिङ तथा रोमाञ्चित हुन्छ, उसैगरी हर्के मैयाँनानीको जिउ सुँघिरहँदा बीचबीचमा झसंग हुन्छ ।

मैयाँनानीले जम्मै जिउ घोप्ट्याएर कोल्टो फर्किँदा एक्कासि उनको हात हर्केको आङमा लाग्छ ।
“को...?” मैयाँनानी झस्केर आँखा खोल्छिन् । हर्केको आँखा तल निहुरिन्छ ।
हात–खुट्टा लुलो हुँदै जान्छ र ऊ बिस्तारै वर–वर सर्दै आउँछ । टेबुलमाथिको चाँदीको करुवा समातेर उभिन्छ ।

घुँडाबाट सारी सार्दै मैयाँनानी उठ्छिन् र पलङमा बस्याबस्यै हेर्दै जान्छिन् । उनको आँखा जागा हुँदा जसरी उचालिन्थ्यो र जसले हर्केलाई बाँधेझैँ प्रतीत हुन्थ्यो, अहिले पनि उस्तै छ । यद्यपि, भर्खरै सुतेर उठ्दाखेरि उनको आँखामा छाएको लट्ठपना र आलस्यता कायमै छ ।

हर्केको मनमा सम्भावित आशंकाहरूको घुइरो लाग्दै आउँछ । ऊ चाँदीको करुवा लियालियै उभिरहेछ ।
“खै त्यो पानी ले...,” मैयाँनानी आलस्य मानेर भन्छिन् । हर्के करुवा लिएर नजिक जान्छ । 
“अलि यता लेन...”
हर्के एकदम नज्जिक गएर मैयाँनानीको हातमा करुवा दिन्छ । करुवा हातमा लिएर मैयाँनानी पानी पिउन थाल्छिन् । पानी पिउँदा–पिउँदै भन्छिन्, “तँ ह्याँ के गरिरा...!”

मैयाँनानीको मुखमा गुलाफी हाँसो पोतिन्छ । हर्केलाई यस्तो किसिमको हाँसोले ज्यादै दुःख दिन्छ । यसले उसको घाँटी नै चपक समात्छ । यस्तो किसिमको हाँसोदेखि उसलाई डर लाग्छ ।
“पानी राख्न आ’थेँ...,” हर्के बिस्तारै बोल्छ ।
“अनि..., अनि ह्याँनिर के गरिरा’नि...!” मैयाँनानीले पलङनिर जहाँ ऊ अघि उनी सुत्दाखेरि उभिएको थियो, औँल्याएर सोधिन् ।

हर्के केही बोल्दैन, बोल्नै सक्तैन । के बोल्ने, के भन्ने । उसलाई स्वयम् थाहा छैन ऊ त्यहाँ किन उभिएको थियो । एक मन उसलाई यस्तो पनि लाग्छ कि पाउ दबाउन भनूँ कि...तर, अहँ कसरी भन्ने नभा’ कुरो, ऊ यस अक्मकिएर उभिरहन्छ ।
“ऐनामा पल्याकपुलुक हेर्न त जान्दछस् नि...”
हर्के तामाङको रातो–रातो गालामा हातले प्याट्ट हानेर मैयाँनानी पलङबाट जिउ उफार्छिन् । र, झ्यालमा गएर मुख धुन थाल्छिन् ।
सायद मैयाँनानीले फर्केर हेर्दा हर्के कोठाबाहिर गइसकेको थियो...।
०००
खेतको आली गोरेटो सिद््याएर हर्के तामाङ पहाडको फेदीमा आइपुग्छ । ठूला–ठूला रूखपात र झाङले ढाकिएको पहाड । हर्के धमाधम चढ्दै जान्छ, पहाडको जंगली बाटो— कतै पातको चरमर्–चरमर आवाज, कतै चराहरूको चिरबिर–चिरबिर जंगलभित्रभित्र खेलिरहेको ध्वनि–प्रतिध्वनि...

हर्के उक्लिँदै गइरहेछ । पहाडको जंगली रहस्य झन्–झन् सघन हुँदै छ । सूर्यको किरण पहाडको टुप्पो–टुप्पोमा खेलिरहेछ । तलतिर साँझको घनत्व क्रमशः सुरू हुँदै छ ।

हर्के कहिले रूखको लहरा तान्दै जान्छ, कहिले हातको लट्ठीले झाङ र पातहरूमा हान्दै जान्छ । ऊ आफ्नो मनको तर्कनाबाट अझै मुक्त भएको छैन ।

त्यस सुनसान जंगलको बाटोमा हर्केको आँखाअगाडि झ्वाट्ट–झ्वाट्ट मैयाँनानीको अनुहार आउँछ– एकदम मायावी, कुनै मोहिनीजस्ती !

अब त मैयाँनानी दन्त्यकथामा वर्णित कुनै मोहिनी रूप धारण गर्न सक्ने रहस्यमयी आइमाईजस्ती लाग्न थाल्छ ।

हर्केको मनमा रोमाञ्चक भयको सञ्चार हुन्छ । उसको तामाङ आँखाले अतीतका धमिला दृश्यहरू खोतल्छ र ऊ क्रमशः आफ्नो पुरानो संस्मरणको यौटा निलो गुफाभित्र प्रवेश गर्दै जान्छ...
गोठ । गोबर र गोमूत्रको अपूर्व गन्ध । साँझ–सबेर हर्केलाई त्यहाँ जानुपर्छ । गाईलाई खोले खुवाई दूध दुहुन्छ । त्यसपछि पराल र भुस मिलाई गाईको थान्को लगाउँछ । बेलुका साँझ झमक्कै पर्छ । गोठभित्र अँध्यारो र कहिलेकाहीँ त एकदम रात झमक्क पर्छ । हर्के आफ्नो तामाङ सेलो गीत गाउँदै गोठमा काम गर्छ ।

एक साँझ, गोठमा प्रशस्त अन्धकार फैलिन्छ । हर्केको सुरिलो आवाज अकस्मात् बन्द हुन्छ । झस्स उसको मनमा शंका लाग्छ, कुनै हातजस्तो वस्तु उसको पिठ्युँमा सर्दै आइरहेछ । हातको नरम–नरम औँलाले उसको आङको मासु दबाउँछ ।

औँला सर्दै उसको घाँटीमा आउँछ । उसको गालामा चिल्लो गरम–गरम हातको पन्जा टाँसिन्छ । उसलाई सन्चो लाग्छ, साथै डर पनि । उसलाई भूतको कल्पना आउँछ र जुरुक्क उठ्छ ।

अब ऊ यौटा मासु नै मासु भरिएको न्यानो जिउमा टाँसिन्छ । उसको आङलाई दुइटा गरम पाखुराले चपक्क समातेको छ । ऊ उभिएकै छ ।

हर्केको हातको औँला तानिएर यौटा अनौठो भागमाथि थिचिन्छ, साह्रो, कुनै बाटुलो, चिप्लो ढुंगाजस्तो । त्यहाँ धेरै बेरसम्म उसका औँलाहरू किचिमिची पर्छन् ।

ऊ एकदम वेगले चलेको ढकढक आवाज सुनिरहन्छ । उसको नाकमा कुराउनीको गन्ध आउँछ । उसलाई गोठमा छु भन्ने होस छैन । किनकि, गोबरको गन्ध पटक्कै छैन ।

अब हर्केको आङ, कम्मर जोरले खिचिन्छ । मानौँ, उसलाई थाममा बेसरी कसैले डोरी लगाएर कसिरहेछ । उसको घाँटी र तातो सासले भरिएको मुख जोरिन आउँछ । हर्के मनमनै विचलित हुन्छ । छटपटाउँछ । कुनै डोरी चुँडाल्न खोजेजस्तो गरी ऊ बल गर्न थाल्छ...।
०००
हर्के स्वाँ–स्वाँ गरी पहाड चढ्दै छ । उसको गर्दनमा पसिना उम्रिरहेछ । चारैतिर जंगली रूखको विशाल छहारी सुई...सर्र... चिरचिर...चिरचिर । कतै–कतै रूखका पातहरू झर्दा निस्कने सर्याकसुरुक अस्पष्ट आवाज ।

गोठको रहस्यमयी घटना सम्झिँदा अहिले पनि हर्के तामाङको आङ सिरिङ गर्छ । उसलाई लाग्छ, गोठको त्यस अन्धकारमा प्रकट हुने त्यो रहस्यमयी आइमाई भूत नै हो । आइमाईको रूप लिएर आएकी उसलाई सताउन । आइमाईको पनि त्यस्तो जिउडाल हुन्छ केराको थामजस्तो !

हर्केलाई त्यो गोठ मात्र हैन, मैयाँनानीको घर नै रहस्यमय लाग्छ । रहस्यमय वस्तुको संग्रहालयजस्तो । अझ भन्ने हो भने, क्याम्पा जम्मै यौटा जादु–टुनाको गढतुल्य प्रतीत हुन्छ ।

आज बिहान एक्कासि हर्के तामाङलाई मुमासाहेबले बोलाएर भनेकी थिइन्, “हर्के याँ तेरो काम सिद्धियो । अब अहिलेलाई तँ आफ्नो घर जा बुझिस्, पछि चाहियो भने बोलाउँला, के बुझिस्... अहिले जा, ला यो...बक्सिस्...,”
मुमासाहेबले हर्केको हातमा रुपियाँ राखिदिइन् । केही पुराना लुगाफाटा पनि दिँदै उनले भनिन्, “ल यो लगाएर...जा ।”
त्यतिखेर हर्के तामाङ एक छिन रुखजस्तो ठिङ उभिएको थियो ।

अहिले ऊ भञ्ज्याङको शिखरमा उभिएको छ । अनायास उसको आँखा टाढा सहरको बस्तीमा पर्न जान्छ । घरको टाटैटाटो गुचुमुचुक्क ! यौटा अँध्यारो गोठजस्तो । अस्पष्ट, उस्तै रहस्य । मैयाँनानीको हिमखण्ड मूर्ति लोटिरहेछ...।

(पोषण पाण्डे–तीर्थ सदनको स्वीकृतिमा प्रसिद्ध कवि/कथाकार पोषण पाण्डेको ‘आँखीझ्याल’ कथासंग्रहको छैटौँ कथा । यस कथासंग्रहका सम्पूर्ण कथाहरू धारावाहिक रूपमा हरेक शनिबार प्रकाशित गर्दै जानेछौँ ।)

तस्बिर

युवतीको छल

प्रेम र घृणा

छाया

भिनाजुको स्वेटर