काठमाडौं । नेपालमै पहिलोपटक थापाथलीस्थित परोपकार प्रसूति तथा स्त्रीरोग अस्पतालमा आमाको दुध बैंक सञ्चालनमा आएको छ । अस्पतालको ६३औँ वार्षिकोत्सवको अवसरमा आज राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले मिल्क बैंकको उद्घाटन गरेकी छन् ।

उद्घाटन गर्दै राष्ट्रपति भण्डारीले मिल्क बैंकले नवजात शिशुको मृत्युदर घटाउन सहयोग पुग्ने विश्वास व्यक्त गरिन् । नेपाल सरकार र युनिसेफको सहयोगमा सञ्चालनमा ल्याइएको मिल्क बैंकबाट मासिक एकहजार जना शिशु लाभान्वित हुन सक्ने अस्पतालले जनाएको छ ।

नेपालमै पहिलोपटक आमाको दुध संकलन गर्न मिल्ने मिल्क बैंकको नाम अमृत कोष दिइएको छ । मिल्क बैंकमा विभिन्न कारणले आमाको दुध तान्न नसकेका शिशुका आमाहरू र आफ्नो शिशुलाई खुवाएर बढी भएको दुध दान गर्न चाहने आमाहरूको दुध संकलन र भण्डारण गरिनेछ ।

विभिन्न समस्याले दुध तान्न नसकेका शिशुहरूका लागि आमाको दुध संकलन गरी २ देखि ८ डिग्री सेल्सियससम्मको तापक्रममा राखी २४ घण्टाभित्र दिइन्छ ।  

दुध दान गर्न चाहने आमाहरूका लागि भने केही प्रक्रियाहरू पूरा गरेर मात्रै दुध संकलन गरिनेछ । अस्पतालकी नवजात शिशु विभाग प्रमुख तथा बालरोग विशेषज्ञ डा. कल्पना उपाध्याय सुवेदीका अनुसार दुध दान गर्न चाहने आमाहरूलाई सुरुमा आफ्नो शिशुलाई दुध पुगे/नपुगेकोबारे चिकित्सकहरूबाट परामर्श दिइनेछ । यदि आफ्ना शिशुलाई दुध पुगेर बढी भएका आमाहरू एचआईभी, हेपटाइटिस बी लगायतका रोगहरू नभएको र दुध दान गर्न मञ्जुर भएमा दुध संकलन गरी मिल्क बैंकमा राखिनेछ ।

यसरी स्वस्थ आमाहरूको ब्रेस्ट मिल्क पम्पको माध्यमले आमाको दुध संकलन र भण्डारण गरिन्छ । संकलन गरिएको दुधमा कुनै रोग नरहेको परीक्षणबाट सुनिश्चित भएपछि पास्चराइज  गरेरे बोतलमा राखिन्छ । यसरी संकलन गरेको दुध माइनस २० डिग्री सेल्सियस तापक्रमको डिप फ्रिजरमा राखी छ महिनासम्म प्रयोग गर्न सकिने डा. सुवेदी बताउँछिन् ।

अस्पतालको मुख्य भवनको दोस्रो तल्लामा रहेको ह्युमन मिल्क बैंक व्यवस्थापनका लागि ५ जना परामर्शदाता, एक जना प्रशासनतर्फ, दुईजना सहयोगी, एक जना ल्याब टेक्निसियन र एक जना माइक्रो बायोलोजिस्ट गरी १० जनाको टिम रहेको छ ।

मिल्क बैंक स्थापनापछि मासिक एक हजार शिशु लाभान्वित हुने अनुमान रहेको अस्पतालका निर्देशक डा. अमिरबाबु श्रेष्ठ बताउँछन् । विशेषगरी गर्भ समय पूरा नभई जन्मिएका शिशुहरूका लागि मिल्क बैंक प्रभावकारी सावित हुने उनको विश्वास छ ।

नेपालमा बर्सेनि झन्डै ८१ हजार शिशु समय नपुग्दै जन्मिने गरेको तथ्यांक छ । यसरी सयम नपुग्दै जन्मिएका शिशुहरूमा तौल कम हुने तथा रोग प्रतिरोधी क्षमता कम हुनेजस्ता जोखिम रहन्छन् । यस्ता बालबालिकालाई फर्मुला मिल्क खुवाउँदा आन्द्रा प्वाल पर्ने, सुन्निनेजस्ता जोखिम हुन्छ । तर, नवजात शिशुलाई जन्मिएको एक घण्टाभित्र आमाको बिगौती दुध खुवाउनाले उनीहरूमा रोगको संक्रमणविरुद्ध लड्न मद्दत पुग्ने अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

शिशु ६ महिनाको हुँदासम्म अन्य आमाको दुध मात्रै खुवाउन चिकित्सकहरू सुझाव दिन्छन् । आमाको दुधमा शिशुको शारीरीक तथा मानसिक विकासका लागि चाहिने सम्पूर्ण तत्त्वसहित ८७ प्रतिशत पानी, ७ प्रतिशत गुलियो पदार्थ, ४ प्रतिशत चिल्लो पदार्थ र १ प्रतिशत प्रोटिन हुन्छ । यसले शिशुलाई झाडापखाला, विभिन्नखाले एलर्जी तथा अन्य रोगहरूको संक्रमणबाट बचाउँछ ।

त्यस्तै आमाको दुधले शिशुलाई कुपोषण हुनबाट बचाउँछ भने बालबालिकाको मृत्युदर १६ प्रतिशत र नवशिशुको मृत्युदरलाई २५ प्रतिशतले घटाउँछ । त्यतिमात्र नभई स्तनपान गराउनाले आमा र शिशुबीच विशेष सम्बन्ध कायम गर्छ भने आमालाई मधुमेह, स्तन क्यान्सर तथा पाठेघरको मुखको क्यान्सरको जोखिम पनि कम गर्ने विज्ञहरू बताउँछन् ।