काठमाडौं । चितवनका सात पालिकामध्ये पाँचवटामा बसोबास रहेको चेपाङ समुदायका नागरिक कोभिड–१९ विरुद्धको खोप लगाउन मान्दैनन् । जिल्लाभर छरिएर रहेका चेपाङ समुदायका २१.८२ प्रतिशत नागरिकले मात्रै हालसम्म खोप लिएको स्वास्थ्य कार्यालय चितवनको तथ्यांक छ  ।

देशभरको जनसंख्याको दोस्रो ठूलो हिस्सा ओगट्ने प्रदेश २ कोभिडविरुद्धको खोप लगाउनमा भने सबैभन्दा पछाडि छ । प्रदेश २ मा पूर्ण खोप लगाउनेको संख्या लक्षित नागरिकमध्ये ५० प्रतिशत कट्न सकेको छैन ।

पुस १४ गतेदेखि हरेक दिन पाँच लाख डोज खोप लगाउने घोषणा सरकारले गर्‍यो । तर, घोषणा गरेकै दिनयता नेपालमा दैनिक खोप लगाउनको संख्या पाँच लाख पुगेको रेकर्ड नै छैन ।

सरकारले ५० शय्याका निजी अस्पताल र मेडिकल कलेजहरूबाट पनि कोभिड–१९ विरुद्धको खोप उपलब्ध गराउन पुस १२ गते नै सूचना जारी गरेको थियो । तर, पुस अन्तिमसम्म आइपुग्दा काठमाडौंका ६ वटा अस्पतालबाट मात्रै खोप दिन सुरु गरिएको छ ।

नेपालमा १८ वर्षमाथिका खोप लगाउनुपर्ने नागरिकको संख्या दुई करोड १७ लाख ५६ हजार ७६३ रहेको छ । त्यस्तै, १२ देखि १७ वर्ष उमेर समूहका बालबालिका झन्डै १२ लाख छन् । जसमध्ये पुस २९ गतेसम्म १८ वर्षमाथिका ५८.७ प्रतिशतले पूर्ण खोप र ७७.६ प्रतिशतले पहिलो डोज खोप लगाएका छन् ।

तर, कुल जनसंख्यामा हेर्ने हो भने ५०.९ प्रतिशत नागरिकले एक डोज र ३८.५ प्रतिशत नागरिकले मात्रै दुवै डोज खोप लगाएको स्वास्थ्य तथा जनसंख्याको तथ्यांक छ । 

खोपको आन्तरिक व्यवस्थापनमा अलमलियो सरकार
नेपालमा कोभिड–१९ विरुद्धको खोप गाउन सुरु गरिएको एक वर्ष पूरा हुन लागेको छ । पहिलो लटमा केही अनुदान र केही खरिदको खोप आएपछि नेपालाई थप खोप पाउन हम्मेहम्मे परेको थियो । तर, दोस्रो लहरको संक्रमण कम भएसँगै नेपालमा विभिन्न देशबाट अनुदानको खोप निरन्तर आइरह्यो । यसबाहेक सरकारले खोप खरिदको दायरा पनि बढायो । तर, खोप लगाउने गति भने अपेक्षाकृत रूपमा बढेन ।

खोपको गति नबढ्नुमा सरकारको आन्तरिक व्यवस्थापनमा कमजोरी भएको विज्ञहरूको बुझाइ छ । जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्त भन्छन्, "खोपमा मुख्य दुईवटा चुनौती थिए– पहिलो खोपको पर्याप्त उपलब्धता र दोस्रो आन्तरिक व्यवस्थापन । त्यसमध्ये दोस्रो चुनौतीमा अहिले सरकार अलमलिरहेको छ । यसैकारण जनशक्ति भएर पनि सरकार दैनिक पाँच लाखभन्दा बढी नागरिकलाई खोप दिनका पछि परिरहेको छ ।" उनी तल्लो तहका स्वास्थ्यकर्मी परिचालन गरेर भएपनि नागरिकका घरदैलोमा पुग्नुपर्नेमा सरकारले त्यसो गर्न नसकेको बताउँछन् ।

इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका पूर्व निर्देशक डा. बाबुराम मरासिनी पनि नेपालमा पुस अन्तिमसम्म ८० प्रतिशत खोप कभरेज भइसक्नुपर्ने बताउँछन् । "सरकारले पहिले खोप ल्याउनै ढिला गर्‍यो । ल्याएपछि अहिले लाउन ढिलो भयो । कमसेकम जिल्ला अस्पतालहरूबाट मात्रै पनि खोप दिएको भए कभरेज बढ्थ्यो," उनले भने ।

जनस्वास्थ्य अध्ययनकर्ता डा. समीरमणी दिक्षित पनि अहिलेको खोप कभरेजसँग सन्तुष्ट छैनन् । दैनिक कम्तीमा पाँच लाख जनालाई खोप लगाउनेगरी सरकार अघि बढ्नुपर्ने उनी बताउँछन् ।

नागरिकलाई सचेतना पुगेन  
सरकारले माघ ७ गतेदेखि हरेक सार्वजनिक निकायमा विना खोप कार्ड प्रवेश गर्न नदिने निर्णय गरिसकेको छ । यसैअनुसार लक्षित सबै नागरिकलाई खोप लिन सरकारले पटक पटक आह्वान पनि गरिरहेको छ ।

तर, नगर क्षेत्रकै केही स्थानहरूमा कोभिड विरुद्धको खोपको महत्वबारे नागरिकलाई बुझाउन जनप्रतिनिधिहरूलाई मुस्किल परेको छ । चितवनको भरतपुर महानगर आसपासमा पहाडी क्षेत्र र खोप केन्द्रभन्दा केही टाढा बसोबास गर्ने चेपाङ समुदायका नागरिक केन्द्रसम्म आउनसमेत नखोजेको कालिका नगरपालिकाका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख दिपक भण्डारी बताउँछन् ।

"चेपाङ समुदायलाई खोप किन आवश्यक पर्छ र ? भनेर उल्टै प्रशन्न गर्छन् । पहाडी क्षेत्रमा बसोबास गर्नेले कहीँ जानु छैन । भन्छन्," उनले भने ।

यता प्रदेश २ मा भारतसँग सीमाना जोडिएका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने र मुस्लिम समुदायका केही मानिसहरू भेरोसेल खोप लगाउन मान्दैनन् । "सीमाका नागरिक चाइनिज खोप भनेर लगाउन मान्दैनन् । उनीहरूलाई आश्वस्त पार्न हामी प्रयास गरिरहेका हुन्छौँ," प्रदेश २ स्वास्थ्य निर्देशनालयका तथ्यांक अधिकृत सरोज यादवले भने,"केही मुस्लिम समुदायमा पनि खोप लगाउन नमान्ने नागरिक छन् । यी सबै समुदायलाई समेट्दै खोपको कभरेज बढाउन लागि परेका छौँ ।"

यता प्रदेश नम्बर १ मा पनि अपेक्षाकृत रूपमा खोप लगाउन नसकिएको स्वास्थ्य निर्देशनालय धनकुटाका निर्देशक ज्ञानेन्द्र बहादुर बस्नेतको स्वीकारोक्ति छ ।

'खोप कार्यक्रम सरकारको लक्ष्यअनुरूप नै अघि बढिरहेको छ' 
कोभिड–१९ विरुद्धको खोप कार्यक्रम सुरु भएको एक वर्ष बित्दा कुल जनसंख्याको ३८ प्रतिशतले पूर्ण खोप लिनु र आधा जासंख्याले एक डोज खोप लगाउनलाई सरकारी अधिकारी भने लक्ष्यअनुरूप नै भएको बताउँछन् । "हामीले बढीभन्दा बढी नागरिकसम्म खोप पुर्‍याउन तीनवटै तहबाट निरन्तर प्रयास गरिरहेकै छौँ । खोप कार्यक्रमका व्यवहारिक पाटोहरू अलि कठिनाइपूर्ण छन् । तरपनि हामी लक्ष्य अनुरूप नै अघि बढिरहेका छौँ," स्वास्थ्य सेवा विभागअन्तर्गत खोप विभाग प्रमुख सागर दाहाल भन्छन् ।

सरकारले पछिल्लो समय गरेको खोप कार्ड अनिवार्यको निर्णयले पनि नागरिकलाइै खोप दिन थप दबाव बढेको दाहालको भनाइ छ ।  

एक करोड २ लाख डोज खोप भण्डारणमा 
पुस २७ गतेसम्मको तथ्यांकअनुसार सरकारको केन्द्रीय र प्रदेश खोप स्टोरमा गरी एक करोड २ लाख डोज कोभिड–१९ विरुद्धको भ्याक्सिन मौज्दात रहेको छ । स्वास्थ्य सेवा विभाग व्यवस्थापन महाशाखाको २७ पुसको तथ्यांकअनुसार सबै बढी टेकुस्थित केन्द्रीय खोप भण्डारमा ७० लाख १७ हजार डोज खोप मौज्दात छ ।

केन्द्रीय खोप भण्डारमा भेरोसेल १० लाख ५७ हजार ५ सय ६० डोज, जोनसन एन्ड जोनसन ३ लाख ६७ हजार ५० डोज, कोभिसिल्ड ३५ लाख ८० हजार ४५० डोज, फाइजर ४ लाख १० हजार ७ सय ९० डोज र मोडर्ना १६ लाख १२ हजार डोज मौज्दात छ ।

त्यसैगरी, पथलैया केन्द्रीय स्टोरमा ५ लाख ७७ हजार ५ सय डोज कोभिशिल्ड खोप रहेको छ ।

प्रदेश  १ का लागि विराटनरस्थित कोल्ड चेन स्टोरमा भेरोसेल १ लाख ३१ हजार ४ सय ६० भायल, जोनसन १ लाख २९ हजार ७ सय ५० भायल कोभिशिल्ड १ लाख ६१ हजार गरी ४ लाख २२ हजार २ सय १० भायल खोप मौज्दात रहेको व्यवस्थापन महाशाखाका वरिष्ठ फर्मासिस्ट बडेबाबु थापाले जानकारी दिए ।

प्रदेश २ को जनकपुर कोल्ड चेन स्टोरमा ६ लाख २८ हजार ५ सय ५७ डोज मौज्दात छ । जसमा भेरोसेल ३९ हजार ७ सय ५७ डोज, जोनसन एन्ड जोनसन ८८ हजार ८ सय डोज, कोभिशिल्ड ५ लाख डोज रहेको छ ।

वाग्मती प्रदेशअन्तर्गत हेटौडा कोल्ड चेन स्टोरमा तीन जिल्लाका लागि २ लाख ६७ हजार १ सय डोज खोप मौज्दात छ । जसमा भेरोसेल १ लाख ३० हजार २ सय, भेरोसेल ५ लाख आठ हजार १ सय डोज, जोनसन एन्ड जोनसन १ लाख २८ हजार ८ सय डोज रहेको छ । वाग्मती प्रदेशकै १० जिल्लाका लागि टेकुको स्टोरमा ३ लाख ५० हजार २ सय ५९ डोज खोप राखिएको छ । जसमा मोडर्ना १९ हजार ४० डोज, कोभिशिल्ड ४२ हजार ४ सय ४० डोज, जोनसन एन्ड जोनसन २ लाख ७४ हजार ८ सय ५० डोज र भेरोसेल १३ हजार ९ सय २९ डोज मौज्दात छ ।

गण्डकी प्रदेशका लागि पोखरा कोल्ड चेन स्टोरमा ४ लाख ४० हजार २ सय ३५ डोज खोप मौज्दात छ । जसमा मोडर्ना १ लाख ९५ हजार ६ सय डोज, कोभिसिल्ड ४६ हजार ७ सय ६० डोज, जोनसनएन्ड जोनसन ५५ हजार २ सय डोज र भेरोसेल १ लाख ४२ हजार ६ सय ७५ डोज छ ।

लुम्बिनी प्रदेशमा ४ लाख ७ हजार ९ सय ५३ डोज मौज्दात रहेको छ । जसमा कोभिसिल्ड २ लाख ११ हजार डोज, जोनसन एन्ड जोनसन ६९ हजार ६ सय डोज र भेरोसेल १ लाख २७ हजार ३ सय ३५ डोज छ ।

कर्णाली प्रदेशका लागि नेपालगन्ज कोल्डचेन स्टोरमा १७ हजार ७ सय ८० डोज खोप मौज्दात छ । सो प्रदेशको विभिन्न जिल्लामा थप १ लाख ४ हजार ९ सय डोज खोप मौज्दात छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेशको धनगढीस्थित कोल्ड चेन स्टोरमा ७८ हजार ९ सय ७२ डोज खोप मौज्दात रहेको थापाले जानकारी दिए । उनकाअनुसार जसमा भेरोसेल ३ हजार ६ सय २२, जोनसोन ७५ हजार ३ सय ५० डोज रहेको छ ।

यो बाहेक विभिन्न जिल्लामा पनि पर्याप्त मात्रामा खोप पठाइएको थापाले जानकारी दिए ।