जनकपुरधाम । जनकपुरधाम उपमहानगरपालिका–१३, रानीबजारमा मंगलबार बिहान जनगणनाका लागि पुगे गणक आलोकदेव साह । कैलाश राउतलाई नमस्कार गरे । आफ्नो परिचय दिँदै उनको घरको विवरण सोधेर गणना फाराम भर्न थाले ।

परिवारको सदस्यको नाम, उमेर, वैवाहिक स्थितलगायत कुरा टिपोट गरे । तर, धर्मबारे सोधेनन् । घरमुली राउतले गणकलाई धर्मबारे किन नलेखेको ? भनी प्रश्न गरे । गणक साहले घरमा गएर लेख्ने जवाफ फर्काए ।

राउतले फेरि प्रश्न गरे, “यहीँ लेख्दा के हुन्छ ?’ गणक साहले उनको प्रश्न वास्ता गरेनन् । घरमुली राउतको मन मानेन । “म कुन धर्म मान्छु तपाईंलाई कसरी थाह हुन्छ ?,” उनले गणकलाई फेरि पनि प्रश्न गरेर स्पष्ट हुन खोजे । तर, गणकले फेरि पनि रेडिमेड जवाफ फर्काए, “यो हिन्दुको बस्ती छ, यहाँ सबै हिन्दु होला । घरमा गएर लेख्छु ।”

गणक साहले घरमुलीलाई चुप गराउन उल्टै धम्की दिएको स्थानीय ५७ वर्षीय श्याम राउत बताउँछन् । ‘म यहीँ सडकको छेउमा बसेर सबै सुनिरहेको थिएँ । गणकले उनलाई थर्काउन खोजे,” उनले त्यति बेला उनीहरूबीचको संवाद सम्झिँदै भने, “जा गएर हाकिमलाई भन । मलाई भ्याउँदैनन् । म घरमा गएर लेख्छु । जसलाई कम्प्लेन गर्नु छ, गर ।”

गणक भन्छन्– आफ्नै घरमा गएर लेख्छु

यो विषयमा गणक अलोकले आफ्नो गल्ती स्वीकार गरे । उनले समयाभावका कारण त्यसो गरेको बाह्रखरीसित बताए । आफू स्थानीय भएको हुनाले सबै कुरा थाह भएको र घरमा गएर लेख्ने उनको भनाइ छ । “यहाँ दुईवटा धर्मको मानिसको बस्ती छ । मुस्लिम भए नामले नै थाह पाइहाल्छु । कतिलाई त चिन्छु पनि,” उनले भने, “सबै कुरा यहाँ लेख्न भ्याइँदैन । त्यसकारण घरमा गएर लेख्ने गरेको छु ।”

उक्त घरपछि अलोक छिमेकी सरोज राउतको घरमा पुगे । राउतलाई कुर्मी जातिको वर्गमा राखिएको छ । तर, गणकले आफ्नो जाति नै नलेखिएको सरोजको गुनासो छ । “मेरो जाति सोधे । तर, फार्ममा लेख्दै लेखेनन् । कुनै जातिमा चिह्न पनि लगाएनन्,” उनले भने, “जाति त मेरो पहिचानसँग जोडिएको कुरा हो । त्यही नलेखेएपछि गणनाको के अर्थ भयो ?” यो विषयमा गणक आलोकले आफूलाई तालिममा सिकाएअनुसार काम गरिरहेको प्रतिक्रिया दिए ।

‘भाषा पनि आफूखुसी टिप्दै’

मंगलबार नै जनकपुरधाम उपमहानगपालिका–९, संकटमोचन मन्दिरस्थित सञ्चारकर्मी शैलेन्द्र महतो बस्ने कोठामा पनि विवरण संकलन भयो । गणक अरुणकुमार साहले गणना फाराममा उल्लेख भएका सबै कुरा टिपोट गरे । तर, भाषा नै टिपेनन् । सञ्चारकर्मी महतोले भाषाबारे किन सोध्नु भएन ? भनेर प्रश्न गरे । “मलाई थाह छ, तपाईंको भाषा मैथली हो । मिथिलामा बस्ने सबैको भाषा मैथली नै हो,” गणक अरुणले दिएको जवाफ हो यो ।

धनुषामा भाषा विवाद चलिरहेको छ । एउटा वर्गले मैथलीको वकालत गरिरहेको छ भने अर्को वर्गले मगही भाषाको । कतिपयले यसपटकको जनगणनामा मगही भाषा लेखाउने अभियान नै सञ्चालन गरिरहेका छन् ।

सबै प्रश्न सोध्नुपर्छ : जनगणना अधिकारी

तथ्यांक कार्यालय जनकपुरका प्रदेश जनगणना अधिकारी विमलकुमार यादवले घरमुलीसँग गणकले सबै प्रश्न सोध्नुपर्ने बताए । आफ्नो मनले र घरमा गएर कुनै पनि कुरा लेख्न नपाउने उनले जानकारी दिए ।

“गणकले प्रश्न सस्कप गरेको छ भने हामीलाई खबर गर्नुहोस्, गणकलाई कारबाही हुन्छ,” उनले भने, “यसपालि गणनामा ५५ वटा प्रश्न छन् । उमेरअनुसार अलिकति कम/बढी हुनसक्छ ।” गणकले कुनै पनि विवरण आफ्नो मनले लेखेको प्रमाण भेटिए कारबाही हुने उनको भनाइ छ ।

मंगलबारको गुनासोबारे आफूलाई थाहा नभएको भन्दै बुझेर गल्ती गरेको पाइए कारबाही गर्ने उनले आश्वासन दिए । “घरमुली पनि सचेत हुनुपर्छ । आँखाअगाडि बसेर विवरण भर्न लगाउनुस्,” उनले भने, “गणना गरिएको छैन भन्ने नजिकैको प्रहरीमा वा हामीलाई खबर गर्नुहोस् ।”