काठमाडौं । अंक आठ (एट) लाई कर्मको प्रतीकका रुपमा लिइन्छ । यति मात्रै होइन वास्तुशास्त्रमा आठ दिशा, शिवको अष्ठमंगल र अष्टमूर्तिको पनि आफ्नै विशेष महत्त्व हुन्छ । बौद्ध धर्ममा आठ महान् मार्ग छन् ।

त्यस्तै आठलाई अनन्तताको प्रतीकका रुपमा पनि लिइन्छ । यही सकारात्मकताको सोचसहित ‘ग्यालरी एमक्युब’ मा ‘एट फिगर्स’ शीर्षकमा तेस्रो भौतिक सामूहिक कला प्रदर्शनी सुरु भएको छ । जारी कला प्रदर्शनीमार्फत ग्यालरी सञ्चालक/कलाकार तथा यस प्रदर्शनीका क्युरेटर मनीषलाल श्रेष्ठले ललितकला जगतमा एउटा आशाको किरण र सकारात्मकताको सुरुवातको संकेत दिन खोजेका छन् ।

लकडाउनले लामो समय थन्किएका र भर्चुअल दुनियाँमा मात्रै सीमित रहेका कला र कलाकारहरूलाई अब भने सामाजिक दुनियाँमा आएर आफ्नो कर्मलाई निरन्तरता दिनुपर्ने उनको जोड छ । नामजस्तै प्रदर्शनीमा आठ कलाकारको कला समेटिएको छ ।

“एक कलाकार र क्युरेटरका हिसाबमा भन्नुपर्दा हामी कलाकारहरू सधैं शारीरिक उपस्थिति खोजिरहेका हुन्छौं । चाहे त्यो पेन्टिङ गर्दा होस् वा त्यसको प्रदर्शनी गर्दा,” श्रेष्ठ भन्छन्, “पेन्टिङ भनेको दिमागमा मात्रै भएर पुग्दैन त्यसलाई क्यानभासमा उतार्नु पनि पर्छ र दर्शकसामु देखाउनु पनि पर्छ ।”

कोरोनाको यो लामो युगमा हरेक कुरा भर्चुअली हेर्दा कलाकार तथा क्युरेटर श्रेष्ठ आफैं पनि दिक्क भइसकेका थिए । त्यसैले उनी भ्याक्सिन आउन थालेसँगै ग्यालरीमा फर्किहाले र फिजिकल प्रदर्शनी सुरु गरिहाले ।

०००

कोभिड-१९ ले विश्वभरिमा लाखौंको ज्यान लियो । महामारीको भय कायमै छ । तर यो नै अन्त्य भने होइन । भिजुअल आर्टिस्ट मन्जरी दत्तको ‘साइलेन्ट एक्सप्रोइजन’ शीर्षकको कलाले यही सकारात्मक सन्देश दिन खोजिरहेको छ । यस्तो भयावह परिस्थितिमा पनि उनी आशावादी छिन् र आफ्नो कलामार्फत सबैलाई सकारात्मकता कायम राख्न प्रोत्साहन गरिरहेकी छिन् ।

त्यस्तै कलाकार कृष्णगोपाल श्रेष्ठ र सुजन डंगोलले कलामार्फत आफ्नो नेवार समुदायको पौराणिक संस्कृति, धर्म र सम्पदालाई अभिलेख गर्न खोजेका छन् ।

कलाकार कृष्णले ‘एथनिक डोर’ शीर्षकमा दुईवटा कला कोरेका छन्, जहाँ नेवार समुदायका पुराना माटोका घरहरूमा हुने काठका कलात्मक ढोकाहरू छन् । जसमा भगवानको आकृतिहरू कोरिएका र कुँदिएका देख्न सकिन्छ । उनको यो पेन्टिङ हेर्दा साँच्चै पुरानो नेवारी सुमदायमा प्रवेश गरेको भान दिलाउन मद्दत गर्दछ ।

यस्तै कलाकार सुजनले ‘भाषा म्वासा जाति म्वाई’ अर्थात् भाषा बचे मात्रै आफ्नो परिचय बच्छ भन्ने शीर्षकमा पेन र मसीको प्रयोग गरी पाँचवटा कलाको एउटा सेट तयार पारेका छन् ।

नेवार समुदायका चोकतिर जाने हो भने हामी एक-अर्कोसँग जोडिएका घरहरू देख्न सक्छौं । कलाकार डंगोलका अनुसार जसरी घरहरू जोडिएका छन्, त्यसैगरी उनीहरू एक-अर्कासँग भावनात्मक र सांस्कृतिक रुपमा पनि जोडिएका हुन्छन् । यो नै नेवार जातिको चिनारी भएको उनको बुझाइ छ ।

जारी प्रदर्शनीमा उनले नेवार जातिको चिनारीलाई नै प्रस्तुत गर्न खोजेका छन् । ग्यालरीको एकभित्तामा पुरानो र छेउछेउमा केही खिया परिसकेको साबेलमा पहेंलो रङले पोतिएको सुन्दर अनुहारको आकृति छ । त्यसको समाउने ठाउँमा हाँसको आकार बनाएको छ ।

प्रयोगमा नआउने र बिग्रिसकेको सामानहरूमा कला उतारेर त्यसलाई सुन्दर वस्तुमा प्रयोगमा ल्याउने कलाकार मीना कायस्थको यो कलाले सबै अवलोकनकर्ताको ध्यान एकपटक तान्छ नै ।

उनले मिक्स मिडियाको माध्यमबाट साबेलमा देवी ब्रह्मयाणीको अनुहार कोरेकी छिन् । त्यसकै छेउमा उनले सेरमिकको प्रयोग गरी ‘द सन’ शीर्षकमा सूर्यको आकृतिलाई कलात्मक रुपमा तयार पारेकी छिन् । कलाकार कायस्थ कुनै पनि कुरा प्रयोगविहीन नहुने र हरेक कुरालाई अमरत्व प्रदान गर्ने खुबी कलाकारमा हुने कुरामा विश्वास गर्छिन् ।

कलाकार कुन्ती श्री थापाको कोरोना कालको सुरुको समयमा बनाएका पेन्टिङ पनि प्रदर्शनीलाई अझै आकर्षक बनाउन मद्दत गर्ने कलामा पर्दछ । दु्ईवटा पेन्टिङमा उडिरहेको हात्तीमा महिला चढेको छ । नीलो आकाशको पृष्ठभूमिको मुनितिर भने हरियाली देख्न सकिन्छ । दुवै पेन्टिङमा फरक भनेको ती उडिरहेकी महिलाले समाइरहेको वस्तु हो ।

एउटा पेन्टिङमा ती महिलाले बेलुन समाइरहेकी छिन् भने अर्कोमा हातमा मोबाइल र आँखामा भर्चुअल रियालिटी (भीआर) लगाएकी छिन् ।

जसमा बेलुनले स्वतन्त्रताको संकेत गरिरहेको छ भने ग्याजेटलाई कृत्रिम बुद्धिमत्ताको प्रतीकको रुपमा प्रयोग गरिएको छ ।

प्रदर्शनीमा सहभागी कलाकारहरूमध्ये किशोर जोशी (योंग फ्लेम) ले मोक्ष र प्रिजनर अफ टाइम शीर्षकमा आफ्नै जीवनको यात्रा र उतारचढावलाई सिम्बोलिक रुपमा प्रस्तुत गर्न खोजेका छन् । जन्म र मृत्युको चक्रमा उनले भोगेका र उनलाई बाँधिरराखेका कुराहरूको बारेमा उनले कलामार्फत प्रस्तुत गरेका छन् ।

भने कलाकार मुकेष श्रेष्ठको चित्रकलाले प्रेमिल भाव पोखेको देख्न सकिन्छ । साँचो मायाको आधार भनेको एक-अर्काप्रतिको सम्मान, विश्वास, हेरचाह र सम्झौता भएको कलाकार श्रेष्ठ विश्वास गर्छन् । कुनै पनि सम्बन्धमा मायाले विशेष महत्त्व राख्ने भन्दै यो भनेको हार जितको खेल नभएको कलाकार श्रेष्ठले आफ्नो कलामार्फत प्रस्तुत गर्न खोजेका छन् । त्यस्तै कलाकार प्रतिमा थकालीले आफ्नो सम्झनालाई कलामार्फत प्रस्तुत गरेकी छिन् ।

कोरोनाको भयले दर्शक ग्यालरीसम्म आउने हुन वा होइनन् भन्ने दुविधाबीच ग्यालरीको ढोका खोलेका मनीष अवलोकनकर्ताको चाप देखेर दंग छन् । “पहिलो दिननै २०० सयभन्दा बढि अवलोकनकर्ताहरू आएका थिए । हरेक दिन ५० जनाजस्तो अवलोकनकर्ताहरू ग्यालरीमा आइरहेका छन् । यो देखर म निकै खुसी छु,” उनले भने ।

दुईतले ग्यालरीको पहिलो तल्लामा ‘आठ फिगर्स’ र ग्यालरीको भुइँ तल्लामा विभिन्न देशका ४० जना कलाकारहरूको प्रिन्ट मेकिङको कला प्रदर्शनी पनि जारी छ । जहाँ नेपालबाट कलाकार मनीषलाल श्रेष्ठको कला प्रदर्शनीमा छन् ।

मार्च ५ देखि सुरु भएको कला प्रदर्शनी मार्चको अन्तिमदिन सम्म जारी रहनेछ । जारी कला प्रदर्शनीमा आठ हजारदेखि दुई लाखसम्मका कलाहरू छन् ।