सिन्धुपाल्चोक (बाह्रबिसे) । बिहीबार मध्याह्‍न नागपुजे पुग्दा चमेली विक नगरपालिकाले भर्खरै टाँगेको त्रिपालभित्र असिनपसिन थिइन् । अघिल्लो दिन साँझ मेसमा मुख जुठो गरेकी चमेलीको मध्याह्‍न घर्कंदासम्म खाने पालो आएको थिएन ।

भोकले दूधेनानी छट्पटिँदा उनी आहत हुन्थिन् । र, घरीघरी सामूहिक भान्छाघरतिर हेर्थिन् । खाना पाकिनसकेको सङ्केत मिलेपछि पुनः टेन्टभित्रै आँखा पुर्‍याउँथिन् ।

दुइवटा गुन्युँ । ठाउँठाउँमा भ्वाङ परेको पातलो पछ्यौरा । कुम उध्रिएका दुईवटा चोली । दुईवटा स्टिलका थाल । एउटा पुरानो अम्खोरा । बिट फाटेको एउटा कचौरा । बालबालिकाका दुईचार थान लुगाफाटो । सम्पत्तिको नाममा उनको सिरीखुरी यत्ति थिइन् ।

त्यही पनि चाहिएका बेला फेला नपर्ला भनेर हुनुपर्छ,घरकै स्वरूपमा ढालिएको टेन्टको दक्षिणी कुनोमा जतनले राखेकी रहिछन् ।

“के गर्नु हजुर विपत्ति बाजा बजाएर आउँदो रहेनछ । तीनमुरी कोदो फल्ने बारी र घर पहिराले खाइदिइहाल्यो । पालमुनि आएर थन्किनु परेको छ ।मनभित्र गाँठो परेको दुःख फुकाउन कहाँ जानू !,” कुराकानीको आरम्भमै भक्कानिन्छिन् उनी ।

साविक बराम्ची गाउँ विकास समिति, अहिले जुगल गाउँपालिकामा जन्मिएकी चमेलीले सुखको अनुभूति गर्न पाएकी छैनन् । जीवनमा दुःखको पहाड नपन्छिएकाले सुखको अनुहार देख्नु पनि कसरी ? एउटा भँगालोबाट उम्कियो, अर्को दुःखले अँगालो हाल्छ । जिन्दगी भन्नु नै दुःखको परिभाषा हुन पुगेको छ ।

बिहे गरेपछि सुविस्ता होला भन्ने सोचेकी थिइन् । तर, झन् ठूलो दुःखको गर्तमा हेलिन पुगिन् ।

“औंलो डुबाउने खेत छैन । एक हल गोरु मेलो लाग्ने पनि बारी छैन । मेलापात गरेर बिहान–बेलुकाको छाक टार्दै आएको थिएँ । भैंचालाले सबै खाइदिइहाल्यो,” जीवनका दुस्तर दुःखहरू क्रमशः सुनाउँदै जान्छिन्, चमेली ।

चमेलीको जीवनमा भुइँचालो विपत्तिको भयानक विम्ब बन्न पुगेको छ । २०७२ वैशाखको भूकम्पको झट्का बेहोर्दा उनी गर्भिणी थिइन् । बच्चा जन्मिने मिति नजिक आइसकेकाले बस्न, उठ्न नसक्ने हालतमा थिइन् ।
मध्याह्नपख जिल्ला नै सखाप बनाउने गरी भुइँचालो आयो । जसोतसो भागेर ज्यान जोगाइन् । गर्भिणीले भूकम्प बेहोरेकाले छरछिमेकीले अनेकथरी कुरा सुनाए उनलाई कसैले गर्भ खेर जान्छ भने । कतिले बच्चा पैदा भए पनि सग्लो हुँदैन भनेर अत्याए ।

सपना खराब नदेखेकाले चमेली सग्लो बच्चा जन्मिनेमा ढुक्क थिइन् । दिनमै दर्जनौंपटक परकम्पन जान्थ्यो । जमिन थर्थराउँथ्यो । भूकम्पले खण्डहर तुल्याएका घरहरूबाट छारोधूलो उड्थ्यो ।

घरगोठ भत्किएकाले परिवारमै पालको ओत लागेको थियो । पालमै व्यथाले च्याप्यो । दिउँसोपख सिन्धुपाल्चोक आसपासै केन्द्रविन्दु भएर ठूलो भूकम्प गएको थियो । बचेखुचेका घरहरू पनि माटामा मिलाएको थियो । पुनः भूकम्पको झट्काले पहाडै खस्ने हो कि, झ्याप्पै छोप्ने हो कि भन्ने भय बढ्यो । अस्पताल जाने आँट आएन उनलाई । 

“भूकम्पले मेलोबाटो दिएको छैन । फेरि झट्का आउला । डाँडै खसेर छोप्ला भनेर घरमै बच्चा जन्माउँ भनेर मैले ढिपी नै गरेँ । तर घरकाले दिएनन्,” उनी त्यसदिनको कहर सम्झिन्छिन् । तर, पटकपटक भूकम्पको झट्का बेहोरिसकेकाले छरछिमेकमा मानिसहरूले कुरा पर्न दिएनन् । राति नै एम्बुलेन्समा राखेर खाडीचौर लिएर गए । भूकम्पले क्षतिग्रस्त तुल्याएकाले बाटो सहज थिएन । ढिला हुने नै भयो ।

अस्पताल पुगेकै थिएन । बाटामै बच्चा पैदा भइहाल्यो ।

“जन्मँदा अपाङ्गता थिइनन् । हातपाउ सग्लो थियो । मध्यरात बाह्र बजे जन्मिएकी थिई । स्याहार्न सकिनँ । हातबाट उम्किएर खसी,” उनी भावुक हुँदै भन्छिन्, “तल फलाम रहेछ । त्यहाँ पो बज्रन पुगिछ । त्यसपछि यस्तो भयो...।” डाक्टरहरूले त्यतिबेला कहाँ असर प¥यो भनेर खुट्याएनन् । टाउकामा असर पर्‍यो कि भनेर ख्याल पनि भएन ।

“ठूलो अस्पतालमा उपचार गराउन जाउँ भनेर आफूसँग पैसा पनि थिएन । भूकम्पले गर्दा ऋण काढेर उपचार गर्न सक्ने अवस्था पनि भएन । जे त होला भनेर घरै ल्याइयो,” उनी त्यसदिनको घटना सम्झँदै भन्छिन् ।
हुर्कंदै जाँदा बालिकाको विकास अनौठो ढङ्गबाट हुँदै गयो । दुईछोरीहरू एक–डेढ वर्षमा बोल्न थालेका थिए । हाँसखेल गर्थे । रुन्थे । प्रतिक्रिया जनाउँथे ।

तर, उनको हाउभाउ बेग्लै हुँदै गयो । सुस्त मनस्थितिजस्तो र्‍याल–सिँगान बगाइरहने, बोल्दा पनि नबोल्ने, खेल्दा पनि नखेल्ने, भाँडाकुँडामात्रै फालिरहने गर्न थालिन् । “त्यसपछि मात्रै हामीले अपाङ्गता भइछे भन्ठान्यौं । त्यपछि कहाँ लगेर उपचार गर्ने, के गर्ने भन्ने अन्यौल भयो,” उनी निरुपाय हुँदै सुनाउँछिन् । भुइँचालाको झट्काबाट माथि उठ्न निकै मिहिनेत गर्नुपर्‍यो विक परिवारलाई । सरकारले उपलब्ध गराएको तीन लाखले जगसम्म हाल्न पुग्यो । बाँकी ऋण काढेर जेनतेन ओत लाग्ने घर बनाए । भरपर्दो संस्था फेला परे हारगुहार गरेर छोरी जिम्मा लगाउने सोच पनि बनाएका थिए ।

दुईछोरीको पढाइ नै बोझिलो बनिसकेको थियो । अतिरिक्त बोझ उठाउने क्षमता पनि उनीहरू थिएन । ऋणैऋणको चक्रव्यूहमा परेपछि पाँच–छ महिनाअघि मात्रै चमेलीका श्रीमान् रामबहादुर विक रोजगारीको सिलसिलामा साउदी हानिएका थिए । उनी गएको केही महिनामै सारा विश्वलाई कोरोनाले छोप्यो । उनी पनि ताडित बन्न पुगे ।

“विदेश जानुभएको पैसा आउला भन्ठानेको बिरामी भएको खबर पो आयो,” उनी भक्कानिँदै भन्छिन्, “बिरामी भएपछि विदेशको ठाउँ कसले स्याहार्नू । कसले तातोपानी तताएर दिनू ।” फोन गरेपिच्छे श्रीमान्‌को दयनीय आवाज सुन्दासुन्दा उनी आहत थिइन् । कयौंपटक उनले त्यहाँको निकाय, दूतावाससँग सम्पर्क गरेर, हारगुहार गरेर नेपाल आउन नसुझाएकी पनि होइनन् । श्रीमान आउँदा, नआउँदै घरमा पहिरो आयो । भूकम्पबाट बौरिएर बामे सर्दै गरेको परिवारलाई थला बसालिदियो ।

दर्के झरी परेकाले चमेली राति अबेरसम्म निदाउन सकेकी थिइनन् । यसो आँखा लाग्न लागेको थियो, सुतेको खाट हल्लन थाल्यो । चट्चट् आवाज आउन थाल्यो । भूकम्प भन्दा ठूलो हलचल पैदा भयो । छोरीहरू ब्युँझिइसकेका रहेछन् । हुर्किएका दुई छोरीलाई भाग भन्न भ्याइछन् । काखे नानी र अपाङ्गता भएकी छोरीलाई आफैंले च्यापिन् र आफू पनि भागिन् ।

उनले घर छाडेको केही बेरमै पहिरोले घर सोहोरिहाल्यो । “त्यसदिन दुई पाइलाले बाँचे हुँला । नत्र मलाई र दुई बच्चालाई भोटेकोसीमै पुर्‍याउँथ्यो,” उनी कहालिँदै भन्छिन् ।

रुने मानिस पनि छाडिदिएन पहिरोले (स्थलगत रिपोर्ट)

पहिरो थामिएपछि सासु, जेठो ससुरा र देवर–देवरानीको याद आयो । देवरानीको ९ महिने काखे शिशु पनि थियो । त्यो बाँचेन होला उनलाई पहिले नै लागेको थियो ।

पहिराले सबैलाई सोहोर्न भ्याएछ । छरछिमेकका सबै मिलेर खोज्दा पनि उनीहरूको टुङ्गो लागेन । “बिहानसम्म त जिउँदै भेटिन्छ कि भन्ने आश लागेको थियो । दिउँसो सबैको शव भेटियो । दैवले यसरी बज्र हान्यो,” उनी व्यथाको पयो फुकाउँछिन् ।

भूकम्पले घरबास मात्रै उखेलेथ्यो । खेतबारी हुनेहरूले खनीखोस्री गुजारा चलाउन सक्थे । पहिरो झनै निर्मम बनेको छ । घर, मानिस र खेतबारी समेतलाई आफ्नो आहार बनाएको छ । बगर तुल्याएको छ ।

बाह्रखरीसँग कुरा गरिरहँदा चमेलीका दुई छोरीहरू राहत लिन सखुवा बजार गएका रहेछन् । १२ र १४ वर्ष उमेर टेकेका उनीहरूको पेटमा पनि बुधबारदेखि नै अन्न परेको थिएन । भोकभोकै राहतको चामल बोकेर आधा घण्टाको उकालो कसरी छिचोले होलान् ?

तथापि, चमेलीलाई ती दुई सन्तानको पिरलो छैन । हात थापेरै भए पनि खान सक्ने भएका छन् ।  तर, अपाङ्गता छोरी बेली बिको ठूलो चिन्ता छ उनलाई । कुनै मनकारी संस्था आइपुगी पो हाल्छन् कि भनेर बाटो हेरिरहेकी छन् ।

पहिरोले गाउँ स्वाहा पारेको बेलामा गाउँमा त्यस्ता संस्थाहरू आउन सक्छन् भनेर छोरीहरूलाई पनि चनाखो बनाएकी छन् । बस्तीका मानिस झुरुप्प भेला भए पनि उनीहरू त्यहाँ पुगिहाल्छन् । मनकारी मानिसको खोजी गर्छन् ।

“गरिबको कोखमा जन्म लिएर यसले धेरै दुःख पाइ । हाम्रा कुरा बुझ्दिनँ । उसका कुरा पनि हामी बुझ्दैनौं । एकछिन छाड्नु हुँदैन, घरका भाँडावर्तन सबै हुर्‍याउँछे । बिहानदेखि साँझसम्म यसैगरी दाम्लाले, डोरीले बाँधेर राख्नुपर्छ,” उनी रुँदै भन्छिन्, “कसैले उद्धार गरिदिए पनि धर्मै हुन्थ्यो । हामीलाई ठूलो राहत हुन्थ्यो ।” सङ्कटको बेला यस्तो संस्था कहाँ पाउनु । तर, पनि उनका आँखा थाकेका छैनन् । मनले हरेश खाएको छैन ।

के थाहा मनकारी मानिसको पाइला पालभित्र परी पो हाल्छ कि !