काठमाडौं । सिंहदरबारबाट १ मेगावाट सौर्य ऊर्जा विद्यूत् उत्पादन हुन थालेको छ । चीन सरकारको सहयोगमा सम्पन्न आयोजना अन्तर्गत सिंहदरबारका केही मन्त्रालय तथा कार्यालयको छत र पार्किङ स्थलबाट सौर्य विद्यूत् उत्पादन हुने भएको हो ।
मंगलबार आयोजित एक कार्यक्रमबीच सोलार प्रणालीको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र चिनियाँ राजदूत यू होङले गरे ।

कार्यक्रममा चीनले उक्त सोलार प्रणाली नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरेको हो ।

कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री ओलीले ठूलो सोलार सिंहदरबारमा राखिएको भन्दै यो सुरुवात मात्र भएको बताए । उनले नेपालको जलस्रोतको उपयोगमार्फत् जलविद्युत उत्पादन गर्ने कार्यका साथै सोलार बिजुलीलाई पनि प्राथमिकतामा राखेको बताए ।
सिंहदरबारमा प्यानल राख्ने काम लक्ष्यअनुसार नै सम्पन्न भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । सिँहदरबारभित्र समयमै सम्पन्न भएको यो सम्भवतः पहिलो आयोजना भएको मन्त्रालको दाबी छ ।

आयोजना अन्तर्गत सुरुमा ५ मेगावाटको सोलार प्यानल जडान गर्ने योजना बनाइए पनि १ मेगावाट मात्र सौैर्य ऊर्जा निकाल्ने सम्भावना देखिएको थियो ।  सोहीअनुसार १.००८ मेगावाट सौर्य विद्यूत् उत्पादन गर्ने लक्ष्यसहित आयोजना अघि बढाइएको थियो । हाल जडित अन ग्रिड प्रणालीबाट ९५४ किलोवाट सौर्य ऊर्जा उत्पादन हुन्छ । बाँकी ५३ किलोवाट विद्युत् उत्पादन गर्ने केही प्यानल अफ ग्रिड हाइ एक्स्टेन्सनमा जडान हुनेछन् ।

यस्ता छन् विशेषता :

सिंहदरबारमा जडित सौर्य ऊर्जा प्रणाली अन ग्रिड प्रणालीमा आधारित छ । जसअनुसार राष्ट्रिय प्रशारण ग्रिडमा जडित सौर्य ऊर्जा प्रणालीमा उत्पादित मागभन्दा बढी भएमा सो ऊर्जा राष्ट्रिय प्रशारण लाईनमा थपिनेछ ।  यसलाई एन्टि आइल्यान्डिङ मोड भनिन्छ ।
ऊर्जा मन्त्रालयका  आयोजना तथा वैदेशिक समन्वय शाखाका इन्जिनियर सन्जिव रायका अनुसार सो प्रणालीमा विद्यूत् अपुग भएको खण्डमा आवश्यक विद्यूत् प्रशारण लाइनबाट प्राप्त हुनेछ ।
तर, राष्ट्रिय प्रशारण ग्रीडमा विद्यूत् प्रवाह नभएको खण्डमा सिंहदरबारमा उत्पादित विद्युत् प्रसारणलाइनमा भने जोडिँदैन ।

ग्रीडमा मर्मतको काम भएको समयमा बढी विद्युत् पठाए करेन्टको जोखिम बढ्ने भएकाले सुरक्षाको ख्याल राख्दै यस्तो प्रणाली विकास गरिएको रायको दाबी छ ।

उनले थपे, “यो प्रणालीमा ब्याट्रिको आवश्यकता पर्दैन । जसका कारण सिस्टममा कुनै समस्या आउँदैन, मर्मत खर्च कम हुन्छ । यसमा जडित इन्भर्टर अटोमेटिक छ, जसका कारण प्यानलबाट सप्लाई बन्द भएको अवस्थामा एमसीबीले अटोमेटिक रुपमा राष्ट्रिय प्रशारणलाईनबाट विद्युत् रिसिभ गर्छ ।”

सिंहदरबारको भार कति ?

एउटा मन्त्रालयको भार भनेको बढीमा ४० किलोवाट छ । पहिलेको संरचानाअन्तर्गत सिंहदरबारमा ३० वटा ठूला कार्यालय छन् । यस हिसाबले सिंहदरबारमा बढीमा १.२ मेगावाट विद्यूत् पर्याप्त हुन्छ । 
सिंहदरबार के–३ ग्रीडमा जोडिएको छ, जसमा सिंहदरबारमात्र जोडिएको छैन । अनामनगर, रामशाहपथ लगायत क्षेत्र पनि यही ग्रीडमा जोडिएकाले यति नै भन्न नसकिने ई. रायको दाबी छ । तर आफ्नो आँकलनमा बढीमा १.५ मेगावाट भार हुनसक्ने उनले बताए । 

सिंहरदरवारमा सोलार प्लान्ट फिट गर्ने कन्सेप्ट ऊर्जा मन्त्रालयको लोडसेडिङ उन्मुलन कार्ययोजना अन्तर्गत ल्याइएको आयोजना हो ।

नेपाल सरकारको राष्ट्रिय प्रशारण ग्रीडमा कम भार परोस् भन्ने उद्देश्यले अन ग्रिड सोलार प्रोजेक्टका लागि चीन सरकारसँग अनुदानको लागि अनुरोध गरिएको थियो । जसअन्तर्गत सुरुमा ५ मेगावाटको सोलार प्यानल जडान गर्न आयोजनको फिजिबिलिटी अध्ययन गरिएको थियो । यद्यपि, सो अध्ययनबाट सिंहदरबारको सबै भवन तथा उपर्युक्त खाली स्थानमा प्यानल जडान गर्दा १ मेगावाट मात्र सौैर्य ऊर्जा निकाल्न सकिने देखियो ।

सोहीअनुसार सेप्टेम्बर ३०, २०१६ मा चीन सरकार र नेपाल सरकारबीच १.००८ मेगावाट सौर्य विद्यूत् उत्पादन कार्यान्वयन सम्झौतामा हस्ताक्षर भयो । त्यसपछि ऊर्जा मन्त्रालय, वैदेशिक समन्वय महाशाखा प्रमुखको नेतृत्वमा निर्देशन समिति गठन भयो । सो समितिले आयोजनामा आएका समस्या समाधान गर्न काम गर्यो । 

आयोजनाअन्तर्गत् त्यसपछि प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय, अर्थ मन्त्रालय, ऊर्जा मन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय, शिक्षा मन्त्रालय, के – ३ सबस्टेसन, जिल्ला समन्वय समिति, राष्ट्रिय बीमा संस्थान लगायत सरकारी कार्यालयमा कूल ८९५.९९ किलो वाटको सौर्य ऊर्जा प्रणाली जडान भयो ।

यसपछि बाँकी रहेको केही प्यानल ऊर्जा मन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय लगायत केही सरकारी कार्यालयको पार्किङको छतमा राखियो । यी दुई मन्त्रालयमा क्रमशः २३.५२ किवा र प्रधानमन्त्री कार्यालयमा १२ किलोवाट क्ष्मता गरी कुल सौर्य ऊर्जा उत्पादन क्षमता ९५४ किलोवाट पुर्याईयो ।
आयोजनाको अन्तिम टेस्टिङ तथा इन्स्पेक्सन कार्य फेब्रुअरी ३०, २०१८ मा सम्पन्न भएको थियो ।

तस्बिर : सरिता खड्का