साथीहरूसँग फुटबल खेल्दाखेल्दै ज्योती (घिमिरे)लाई फुटबलको लतले समायो । त्यही लतले लय दियो । ‘बी’ डिभिजन क्लबमा छनोट भए । ३० को दशकमा आरसीटी अन्नपूर्ण प्रवेश गरे । मिडफिल्ड फुटबलमा उनको पोजिसन थियो । ०४२ को अन्तिमसम्म फुटबल खेलेका उनलाई राष्ट्रिय टोलीमा जान ज्यान (हाइट)ले धोका दियो ।

फुटबलमा रमाइरहँदा गीत–संगीतमा पनि उनको उत्तिकै दिलचस्पी थियो । हिप्पी कल्चरमा हुर्किएका काठमाडौंका अग्रज संगीतकर्मीहरू सिटी हलमा कार्यक्रम गर्थे । फुटबलबाट समय मिलाएर उनी सिटी हल पुग्थे । पैसा नभए पनि भिडभाडको फाइदा लुटेर सुटुक्क भित्र छिर्थे र धीत मरुन्जेल कार्यक्रम हेर्थे ।

गीतको भाव के हो, थाहा होस् वा नहोस् उनलाई गिटार मन पर्थ्यो । गिटारको ट्युनले हृदयको तार झंकृत हुन्थ्यो । पफर्मर (सिंगर)को एटिच्युडले आकर्षित गर्थ्यो । बेलबटम पाइन्टमा चार इन्चको हिल लगाएर जगल्टा फिँजाएर गिटारसँग स्टेजमा गिटारिस्ट खेलेको देख्दा ज्योती भुतुक्कै हुन्थे ।

गिटारले मन तानेपछि किन्नु त पर्यो, तर कसरी ? कारण, खल्तीमा पैसा हुँदैन थियो । घरमा कसैले उनलाई प्रोत्साहन गरेनन् । गरून् पनि किन ? आफ्नै आँखाले न्युरोड, झोछेँ र ठमेलमा हिप्पी कल्चर भन्दै गिटारमा भुलेर गाँजामा रमाउनेहरू देखेका थिए । कतै ज्योती पनि त्यही बाटो त हिँड्न खोज्दै छैन ? उनीहरू शंका गर्थे । भलै, त्यो बेला हिप्पी कल्चर पातलिँदै गइसकेको थियो । माइजूले भने ज्योतीको आकांक्षा बुझिन् । ०३८ सालमा २५० रुपैयाँमा चाइनिज गिटार किनिदिइन् ।

विष्णु श्रेष्ठ र सुदर्शन श्रेष्ठबाट उनले गिटारका तारहरूमा औँला कुदाउन सिके । केही रिदम र कर्डस प्रोगेसन सिके । ज्यान फालेर गिटार बजाए । एक वर्ष साथीहरूसँग गिटार सिकेका उनले अर्को वर्ष अरू साथीहरूसँग बजाए । थप अर्को वर्ष आफैँ अभ्यास गरेपछि गिटारबाट चित्तबुझ्दो ध्वनि निस्कन थाल्यो ।  

० ० ०

सहरमा गिटारका गुरु निकै थोरै थिए । मादल र सारंगीको समयमा गिटारका गुरु कम हुनु अस्वाभाविक थिएन । हार्मोनियम माइला र दार्जिलिङबाट आएका सिबी क्षेत्री गिटारका गुरु थिए । पछि भानु तण्डुकार थपिए ।

माइला र सिबीले नारायणगोपाल, प्रेमध्वज प्रधानलगायत धेरैका गीतमा गिटारमा आफ्नो शिल्प खन्याएका छन् । गिटार त उनीहरू सिकाउँथे, तर उनीहरूलाई तिर्ने फी ज्योतीसँग थिएन । जसले घर चलाउन ट्युसन पढाउँथ्यो, उसले त्यही पैसा गिटार सिक्न कहाँ खर्च गर्न सक्थ्यो र ? सकेनन् ।

त्यसैले उनी हरेक कन्सर्टमा पुगेर फ्रन्टमा उभिएर कसले कसरी गिटार बजाउँछ हेर्थे । “मनोरञ्जन लिने भन्दा पनि कसरी गिटार बजाउन सकिन्छ भनेर आइडिया चोर्ने मेरो ध्यान हुन्थ्यो,” ज्योती भन्छन्, “तर, एटिच्युड देखाउँदै पर्फम गर्दा कुन औँला कुन तारको कहाँ पुग्छ सधैँ किन देखिन्थ्यो र ?”

० ० ०

पछि इलेक्ट्रिक गिटार हात लाग्यो । त्यसपछि उनले रात–रातभर बजाउन थाले । हेडफोन कानमा लगाएर बजाउँदा अरूले नसुन्ने भएपछि ज्योतीलाई जति बेला गाए पनि हुने सुविधा प्राप्त भयो । गिटारलाई स्विट बनाउने ग्याजेटहरू थिएनन् । डिस्ट्रोसन गर्ने ग्याजेटहरू हुँदैन थियो । अभावै–अभावमा रहरले बजाउँथे उनी गिटार ।

तीन वर्ष गिटार सिकेपछि सन् १९८३ मार्च १०, ११ र १२ मा द ग्रयान्ड स्ल्याम ब्यान्डले सिटी हलमा स्टेज पफर्म गर्यो । ज्योतीको त्यो पहिलो कन्सर्ट थियो ।

राजीव उपाध्याय लिड भोकलिस्ट थिए । जो पछि पत्रकारिता हुँदै विश्व बैंकका जागिरे भए । राजीवले ७५ प्रतिशत र बाँकी २५ प्रतिशत ज्योतीले गाउने प्रि–प्लान थियो ।

अन्तिम दिन गाउँदा–गाउँदै राजीवलाई स्टेजमै करेन्ट लाग्यो । ठूलो भिड थियो । करेन्ट लाग्यो भनेर कन्सर्ट छोडे भिडले छोड्ने थिएन । करेन्ट लागेपछि राजीवलाई स्टेजबाट उपचारका लागि बाहिर निकालियो । राजीवसँगै गाउने भए पनि उनीजत्तिको स्वरमा उम्दा थिएनन् ज्योती । तर पनि सिचुवेसनसँग ट्याकल गर्दै उनले गाए । ‘हस्की’ स्वरमा उनको एटिच्युड मिसिए पनि क्राउड रमायो । “अगाडिको शब्द आउने तर पछाडिको नआउने । कति शब्द दोहोर्याएँ । कति अगाडिका शब्दलाई नै पछाडि गाएँ । कति एक्सन निकालेर शब्द स्किप गरे,” ज्योती जिन्दगीको पहिलो शो सम्झिन्छन्, “बुझ्नेले बुझे नबुझ्नेले एटिच्युड भन्ठाने । तर, हाम्रो पीडा कसले बुझ्ने ? स्टेजमा गाइरहेको थिएँ मनमा भने राजीवलाई के भयो भन्ने छटपटी थियो । धन्न करेन्ट लागे पनि ठूलो दुर्घटना भने भएन ।”

त्यो समय नेपाली पप कल्चर सुरु भइसकेको थिएन । जति पनि कन्सर्टमा रक ब्यान्डहरू गीत गाउँथे, अंग्रेजी गीतको कभर भर्सन गर्थे ।

केहीले आफ्नै कम्पोज त गर्थे, तर गाउन रेडियो नेपालमा स्वर परीक्षा पास गर्नुपर्थ्यो । रेडियोलाई मन प¥यो भने ठिक छ, होइन भने सहभागी नै हुन पाउँदैन थिए ।

रेडियो नेपालमा भ्वाइट टेस्ट दिएर अनुत्र्तीण भएकाहरू कति त्यो बेला क्रान्तिकारीका गीत बजाउन जान्थे । “भ्वाइट टेस्ट दिएर पास नभएका केही सिनियरहरूले त्यो बेला स्टेजमा क्रान्तिकारी गीतहरू गाएको मैले देखेको छु,” ज्योती भन्छन्, “त्यसैले मलाई लाग्छ, कसैलाई मन नपरेको त्यही आर्ट मलाई एपिक लाग्न सक्छ । मलाई लाग्छ, आर्ट सधैँ स्वतन्त्र हुन्छ । यसमा बन्धन व्यर्थ हो ।” 

सिटी हलमा हुने कार्यक्रममा गाइने गीत सुरुमै अञ्चलाधीशको कार्यालमा लगेर सेन्सर गर्नुपर्थ्यो । उनीहरूले नगाउनू भनेका शब्दहरू हटाउनुपर्थ्यो ।

० ० ०

उचाइले फुटबलमा धोका दियो । घरको आर्थिक अवस्थाले गीत–संगीतको यात्रामा अवरोध खडा गर्दै थियो । मनले रोजेको गीत–संगीतको बाटो डोबाटोमा पुग्यो । ज्योतीले रोज्नैपर्ने भयो टेलिकमको जागिर ।

त्यसअघि, उनले ट्युसन पढाए । महिना मरिसक्दा पनि कति विद्यार्थी पैसा ल्याउँदैन थिए । घरमा पैसा चाहियो लौन विद्यार्थीलाई पैसा ल्याऊ भन्नु भन्थे । उनलाई मुखै फोरेर भन्न गाह्रो लाग्थ्यो । “मसँग गिटार सिक्न भनेर एक÷एक रुपैयाँका ढ्याके पैसा प्लास्टिकमा पोको पारेर लिएर आउँथे,” अभावका दिन सम्झिन्छन् ज्योती, “मजस्तै यिनीहरूलाई पनि अभाव होला भन्ने लाग्थ्यो । तर, मेरो आफ्नै टिठलाग्दो अवस्थाले लिनुपर्ने बाध्यता थियो ।”

अभावले जागिर चाहियो भनिरहेको थियो । लोकसेवा दिए । नाम निकाल्न सजिलो थिएन । कर्मचारी सञ्चाय कोष, त्रिभुवन विश्वविद्यालय, नेपाल आयल निगम, कृषि सामग्री संस्थानमा पनि परीक्षा दिए । तर, नतिजा सुखद आइरहेको थिएन । त्यही समय टेलिकमले डेढ वर्षको तालिममा राम्रो भए जागिर दिने सूचना निकाल्यो । आईएसी पढेकाले उनलाई प्लस पोइन्ट भयो । परीक्षा दिए, पास भए । ०३९ बाट टेलिकममा उनको जागिर सुरु भयो । 

० ० ० 

अन्तरहृदयमा गिटार थियो । परिबन्दले जागिरमा रमाऊ भनिरहेको थियो । दोस्रो विकल्प रोज्नै परे पनि उनले संगीतलाई मनबाट हटाएनन् । बचेको समयमा बजाउने र गाउने गरिरहे । गिटारको कुरा गरिरहँदा ज्योतीका दुई हात गिटार समाएको पोजिसनमा हुन्थे । औँलाहरू गिटारका तारहरूमा सलबलाएझैँ देखिन्थे । 

० ० ०

गीत–संगीत मनमा स्फटिकझैँ टाँसिएको थियो । निस्कनै नसक्ने लत लागिसकेकाले उनी सकेसम्म अफिसमा बिदा बस्दैन थिए । साथीहरू बिदा कसरी सक्ने भन्नेतर्फ लाग्थे । उनी सांगीतिक कार्यक्रम हेरेर बिदा बस्थे । अरू बिदाको पैसा लिन्थे । तर, ज्योती पैसा हैन बिदा बसेर गिटार र स्टेजमा रम्थे ।

चाहेको समयमा बिदा माग्नुपर्ने भएकाले उनी हाकिमको प्यारो बन्ने कोसिस गर्थे । काम पेन्डिङमा राख्दैन थिए । अफिसका साथीहरूसँग सौहार्दपूर्ण सम्बन्ध राख्थे । कारण, बेला–बेला फुत्त बाहिर निस्कँदा कुरा मिलाउने उनीहरू नै हुन्थे । 

बिहानको सिफ्टमा काम गर्दा दिउँसो २ बजे छुट्टी हुन्थ्यो । उनले धेरै समय यही सिफ्ट रोजे । पछि नाइट ड्युटी सुरु भयो । त्यो सिफ्ट उनको पहिलो रोजाइमा पर्यो । साँझ ७ बजे अफिस पुगेपछि भोलि बिहान ९ बजेसम्म ड्युटी हुन्थ्यो । त्यसपछि दुई दिन दिनभर छुट्टी । यही समय ज्योती गीत–संगीतमा रमाए ।

“यसरी मैले बिदा बचाएँ । बिदा बचेकै कारण सन् २००४ मा म दीप श्रेष्ठ दाइहरूसँग सांगीतिक टुरका लागि अमेरिका गएँ,” उनी यो सुनाइरहँदा सोही टुरका आयोजकले ‘आज (मंगलबार) साँझ ५ बजे अनामनगर, बसेरीमा पार्टी दिएको छ, पुग्नुपर्ने’ भन्दै घडी हेर्दै हतारिरहेका थिए ।

० ० ०

त्यो समय फाइभ स्टार होटेल केही सीमित ब्यान्डहरूले ‘कब्जा’ गरेका थिए । प्रिजम, डिलक्स, ब्रदर हुडलगायत ब्यान्डहरू फाइभ स्टार क्याप्चर गरेर बसेका थिए । कन्सर्टबाट आएको पैसाले पुग्दैन थियो । होटेलमा नियमित गाउने–बजाउने अरूकै कब्जामा ।

ब्यान्डमा रहेका साथीहरू कोही विवाह गरेपछि छोड्थे, कोही विदेश जान्थे । कोही जागिर खाने, निरन्तरता दिनै कठिन थियो । परिणामतः द ग्रयान्ड स्ल्याम टुटेपछि उनले द काठमाडौं क्याज ब्यान्डबाट गिटार बजाउन थालेका थिए ।

०४५ मा द लेजेन्डले ज्योतीलाई लिड गिटारिस्टका रूपमा बोलायो । उनले बजाउन थाले । भोकलिस्टको अनुपस्थितिमा गाउन सुरु गरे ।

०४९ मा प्रिजममा बोलाइए । यो ब्यान्डबाट पनि उनले लामै समय बजाउने र गाउने काम गरे । ज्योती सधैँ लिड गिटारिस्टका रूपमा स्टेज चढे । भलै, उनी रिदम र बेस गिटार पनि बजाउँथे । ड्रमरको अभावमा त्यो पनि बजाउँथे । 

० ० ० 

सुरुमा परिवारको अवरोध, पछि टेलिकमको जागिर । कपाल डेडलक बनाउन पाएनन् । जब परिवार बुझ्ने भएर अनुमति दिने चरणमा पुग्यो, उनलाई आफ्नै कपालले धोका दिइसकेको थियो । कपाल झरेर पातलो भइसकेको थियो । त्यसैले हिपहप पाइन्ट र डेडलक पालेर कन्सर्टमा गिटारका साथ एटिच्युड देखाउने उनको सपना अधुरै रह्यो ।

 ० ० ०

होटेलमा गाउँदा एक दिन एक विदेशीले सोधे, “तिमीहरूको आफ्नै गीत छैन ?”

हो त ! उनीहरू अंग्रेजी गीत गाउँथे । नेपाली गीत त प्रायः गाउँदै गाउँदैन थिए । कम्पोज नै खासै गर्दैन’थे । कारण, रेडियो नेपालले रक–पप गीत इन्टरटेन नै गर्दैन थियो ।

जब काठमाडौंमा निजी रेकर्डिङ स्टुडियोहरू खुले, तब पपगीतहरू गाउन सुरु भयो । भीम तुलाधर, सञ्जय श्रेष्ठहरूले पपगीत रेकर्ड गर्न थाले । उनीहरूका गीतमा गिटार बजाएका ज्योती ‘अब मैले पनि गाउनुपर्छ’ भन्ने निष्कर्षमा पुगेका थिए ।

०५७ सालमा पहिलोपटक उनले ‘दोर्दी’ नामक एल्बम निकाले । यो एल्बमबाट ‘मस्की मस्की...’, र ‘खलबल मच्चियो...’ गीत हिट भए ।

रेडियो, टेलिभिजनमा गीत बजे हिट, नभए गुमनाम हुने समय थियो । जागिरे भएकाले प्रोमोसनमा लाग्न सकेनन् । “रेडियो, टेलिभिजनले अन्तर्वार्ता लिन बोलाउँदा पनि जान पाइँदैन थियो । अन्तर्वार्ताका लागि दिउँसो बोलाउँथे, अफिस जानुपर्ने भएकाले जान पाइँदैन थियो,” समय अभावको क्षण सुनाउँछन् उनी ।

दोस्रो एल्बम थियो, इभोलुसन । ‘नशालु...’ र ‘अन्जान तिमी...’ यो एल्बमबाट हिट भए । ‘नशालु...’ ले उनलाई फ्रन्टमा ल्यायो । दुई दशक लिड गिटार बजाएर पनि मासमा चिनिन नसकेका उनलाई गायक बन्नासाथ धेरैले चिन्न थाले । फलो गर्न थाले ।

० ० ०

पाँच वर्ष अगाडि छैमलेमा प्रेमध्वज प्रधानलाई ट्रिब्युट दिएका थिए ज्योतीलगायत केही साथीहरूले । ज्योतीले पनि गाउँदै थिए । गाउनु अगाडि प्रेमध्वजलाई भने– दाइ, तपाईंको सामुन्ने तपाईंकै गीत गाउनु सूर्यका अगाडि बत्ती बाल्नुजस्तै मात्रै हो, रिसानी माफ होस् । ज्योतीले गाए, गोरेटो त्यो गाउँको...।

जब ज्योतीले आफ्नो गीत गाएको प्रेमध्वजले सुने, भने– ज्योती, तिमीले ठिक गर्यौ । कस्तो राम्रो गिटार बजाएको हँ ! सबैले वान्स मोर भने । 

स्वास्थ्य अवस्थाका कारण प्रेमध्वज गाउन सक्ने अवस्थामा थिएनन् । तर, ‘म गाउँछु’ भन्दै उठे । ज्योतीले गिटार बजाएर साथ दिए ।

प्रसंग प्रेमध्वजको आयो । ज्योती ०५३ सालतिर फर्किए । प्रेमध्वजले पपगीत गाउने भए । ज्योतीले तीनवटा गीत कम्पोज गरिदिए । त्यही गीत प्रेमध्वजले आफू बित्नुभन्दा केही दिन अगाडि मात्रै सार्वजनिक गरे ।

“उहाँले आफ्नो जीवनकालमा अन्तिम गीत मेरो कम्पोजको रहेको सार्वजनिक गर्नुभयो । मृत्यु हुनुभन्दा केही दिन अगाडि मात्रै उहाँले त्यो गीत युट्युबमा राख्नुभएको छ । त्यो गीत नै उहाँले सार्वजनिक गरेको अन्तिम गीत बन्यो,” ज्योती भन्छन्, “उहाँले पपगीतको एल्बम निकाल्ने तयारी गर्नुभएको थियो । त्यसमध्ये एकजना मलाई छानेर तिमीले मलाई दुई/तीनवटा कम्पोज देऊ भन्नुभयो । मैले तीनवटा ट्युन पठाइदिएँ । उहाँले यो मन पर्छ भन्नुभयो । तर, पछि उहाँले निकाल्नु भएन । यद्यपि, जहाँ जहिले भेट हुँदा पनि ज्योती, मलाई यो गीत खुब मन परेको थियो भन्नुहुन्थ्यो ।”

बित्नुभन्दा केही दिन अगाडि प्रेमध्वजले ज्योतीलाई फ्रेन्ड रिक्वेस्ट पठाए । उनले फेसबुकमा भने, “ज्योती, मैले तिम्रो कम्पोज ‘यो माया दिँदै छु है...’ रिलिज गरेँ ।” ज्योतीले त्यो कम्पोज ०५३ सालमा गरेका थिए । 

० ० ०

पपले आधुनिक, आधुनिकले पप, लोकले दोहोरी, दोहोरीले लोकलाई अक्सर स्वीकार गर्दैनन् यहाँ । एकले अर्कोको उछितो काड्ने प्रवृत्ति हावी भएको समाज हो यो । तर, रक–पप जनाराबाट हुर्किएका ज्योती आफू म्युजिक लभर भएको बताउँछन् । त्यसैले उनी आधुनिक र लोक मात्रै होइन, भजन पनि सुन्छन् ।

यिनै ज्योती, जो अहिले रियालिटी शो ब्यान्ड च्याम्पियन नेपालको निर्णायकको कुर्सीमा बसेर देशभरबाट आएका ब्यान्डमध्ये को अब्बल भनेर खुट्ट्याइरहेका छन् । आफ्नो लामो अनुभवले सिकेका कुरा अनुजलाई सुझाउँदै छन् ।