मनोज अधिकारी

घर छाडेर कमाउन गएको ऊ आज धमाधम गाउँतर्फ उकालो लम्किँदै छ । ऊ दाम पाउने काम खोज्दै गाउँबाट पहिले बजार झरेको थियो । पछि अलि परको सहर पसेको थियो । त्यसपछि विदेश । 

अहिले विदेशबाट, सहरबाट र बजारबाट हुलका हुल ऊजस्तै हजारौं–हजार मानिस गाउँतिर सोझिएका छन् । ऊ पनि त्यही हुलमा सामेल छ । ऊ आफ्नो थातथलो छोडेर सुखको आश, सुविधाको लोभ र अवसर खोज्दै हिँड्नेहरूको एक प्रतिनिधि पात्र हो । 

विकट गाउँको गरिबीमा हातमुख जोड्नु उसको प्रमुख सवाल थियो । भोकै नाङ्गै हुने जहान परिवारको पेट भर्ने अभिलाषा थियो । आङ ढाक्ने एकसरो सपना थियो । दयनीय गरिबी मेट्ने एउटै रहर थियो । दुई–चार पैसा कमाएर आफ्नो परिवार सुखी बनाउने दृढ इच्छा थियो । 

एउटा अकल्पनीय विश्व महामारीमा अरूअरू जस्तै ऊ पनि प्रताडित नहुने कुरै भएन । ऊ पनि कुनै रहर या सपना पूरा नहुँदै रित्तो हात गाउँ फर्किरहेछ । ऊजस्तै हजारौं, लाखौं गरिब, मजदुर र पिछडिएको वर्ग यो घर फिर्तीको लाममा छन् । तावाको माछो भुङ्ग्र्रोमा भनेझैं उनीहरूको पीडा छ । गरिबी, बेरोजगारी, विभेद, अन्यायबाट पीडितहरू कोरोना महामारीबाट झन् पीडामा पर्नु दैवकै लीलाबाहेक अरू के होला ? 

ऊसँगै अन्य दौंतरी, समकक्षी, समकालीन र सहयात्री घर फिर्तीको एउटै बाटोमा भेटिएका हुन् । यो विपत्तिमा सबैको हाल एकै छ । ती सबै लामो न लामो यात्रा गरेर आफ्नो पुरानै थलो फर्किरहेका छन् । 

ऊ पनि अरूजस्तै आफ्नै गाउँ फर्किएको छ । न कुनै चाड, न कुनै उत्सव । न कुनै रौनक, न कुनै उमङ्ग । केवल ज्यान जोगाउने एक बाध्यात्मक फिर्ती सबैको साझा नियति बनेको छ ।

ऊ पनि यही नियतिको एक पात्र हो । वैशाख–जेठको गर्मीले कसैलाई छेकेको छैन । गर्मीको रापले कसैलाई पोलेको छैन । पसिनाको धारोले भिजेको शरीर निरन्तर हिँडाइको वेगसँगै बहने हावाले सुकाएर कट्कटिएको छ । फेरि भिजेको छ । र, फेरि सुकेको छ । 

ऊ आप्mनो घर फर्कन नपाएर दशगजामा कैयौं दिनरात अलपत्र परेको छ । जन्मभूमि टेक्ने अभिलाषा पूरा गर्न उसले असहनीय दुःख भोगेको छ । बल्लतल्ल सीमाबाट छुटेर ऊ भर्खर अघि बढेको छ । 

बाटोमा प्रहरीको लाठीको चुटाइ भेटेको छ । ढाड र पिँडुलामा सुम्ला बोकेर ऊ हिँडिरहेको छ । आफ्नै देशमा तिरस्कार र तथानाम वचनको घोचाइले मन छियाछिया बनाएको छ । वरपर हेर्ने, देख्नेको नजरमा ऊ आफ्नै जन्मभूमिमा दया र हेयको पात्र बनेको छ । ऊ आफूजस्तै हजारौं युवाको लस्करमा कहीं कतै छ ।

सातौं दिन हिँड्यो । अहँ, घर पुगेन । दशौं दिन हिँडेपछि बल्ल पहाड उक्लियो । उकाली चढ्यो । ओराली झर्यो । अनि खोला र खोंच तर्दै घर नामको झुपडीमा पुग्यो । 

जुत्ताका तलुवा प्वाल परे । चप्पलका लोती छिने । तैपनि पाइला कसैको रोकिएन । पैताला फुटाउँदै हजारौं हजार सहयात्री ऊजस्तै आ–आफ्ना घर र झुपडी पुगे । अरू कैयन् पुग्दै होलान् । अझै कैयन् बीच बाटोमै हिँड्दै होलान् । उजस्तै आफ्नो घर सम्झेर गाउँ फर्कनेहरू बाटोमा हजारौं थिए । 

उसले बाटोमा सबैलाई भेट्यो । सबैलाई नजिकबाट देख्यो । सबैका उस्तैउस्तै जीवन कथा सुन्यो । सबैका उस्तै व्यथा छामेर हिँड्यो । अरूका पनि उस्तै कथा र व्यथा देखेर आफूलाई सम्हाल्यो । उसले आफूभन्दा भिन्न कोही देखेन । किनकि ऊ पनि अरूभन्दा भिन्न थिएन । 

घरसम्म जान कुनै साधन छैन । कसैसँग सहारा माग्ने सवारी छैन । बाटोमा न कसैले पेटभरी खाए । न कसैले न्यानो बास पाए । उसले पनि खाएन र पाएन । कसैले भोको पेटको गुनासो गरेनन् । उसले पनि आफू भोको ठानेन । 

किनकि यो चुनावी मौसम थिएन । उनीहरू नेताका चिल्लो भाषण सुन्न आमसभामा हिँडेका मतदाता थिएनन् । दलको जुलुस र र्यालीमा परिचालित कार्यकर्ता पनि होइनन् । नेता, सांसद् र मन्त्रीका आसेपासे हुँदै होइनन् । नातेदार पनि पक्कै होइनन् । यी आखिर कोही होइनन् भने यिनले सुविधाले घर जान किन पाउनु ? गास र बासको आश किन गर्नु ? 

उनीहरू त सम्भ्रान्त वर्गभन्दा धेरै फरक दुनियाँका दीनदुःखी थिए । यो यात्रा, यो लस्कर, यो घर फिर्तीको क्याराभान ती सम्भ्रान्तहरूको होइन । कथित उपल्लो वर्ग र धनाड्यको हुँदै होइन । यो त दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर बाँच्ने आमदुःखीको लस्कर हो । 

उनीहरूका लागि सयौं किलोमिटर लुरुलुरु हिँड्नु बरु जायज हो । नागरिक हैसियतमा आवश्यक सुविधा र व्यवस्था हुनुचाहिँ जायज होइन । उनीहरूका लागि लकडाउन जारी छ । त्यसैले ऊ र उसका सहयात्रीलाई थाहा थियो, पैदलै हिँड्नुको विकल्प छैन । मात्र सास बोकेर उनीहरूसँगै ऊ पनि अथक लम्किरहेछ । 

त्यो यात्रामा वृद्धवृद्धा हिँडे । ऊ बेलाबेला लड्खडाउने वृद्धहरूलाई हात समाएर डोर्याउँदै अघि बढ्यो । भर्खरका बालबालिका सँगसँगै हिँडे । तिनलाई थुप्थुप्याउँदै, हौस्याउँदै हिँड्यो । गर्भवती महिलाहरू खोच्याउँदै हिँडे । उनीहरूलाई भविष्यको सुन्दर तस्बिर सम्झाउँदै ऊ अघि बढ्यो । सुत्केरीहरू सकिनसकी हिँडे । ऊ काखे नानीको मुस्कान देखाएर आशाको किरणमा भुलाउँदै हिँड्यो । 

उसले बुझेको थियो, गरिब र निमुखाले यस्तो कष्टमा राज्यबाट कुनै सुविधा खोज्नु वा आशा गर्नु हुँदैन । उच्च तह र पदमा आसिन नेता, सांसद्, मन्त्री र तिनका आसेपासेको एकछत्र हकमाथि आफूहरूले आँखा लगाउनु हुँदैन । ऊ जान्दथ्यो, राज्य व्यवस्था र यसका नाइकेहरूको इतिवृतान्त । ऊ पूर्ण भुक्तभोगी थियो राजनीतिक दाउपेच र सत्ता लुछाचुँडीको । 

उसलाई थाहै थियो, यो सर्वहारावर्गको उत्थानका लागि राजनीति गर्ने दलको बहुमते सरकार हो । केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय सरकारमा बसेकाहरू अहिले आ आफ्नो उत्थानमा व्यस्त भएको बेला हो । उनीहरू घर, घडेरी, गाडी, जिमखाना र अन्य सर–सुविधा जोड्न पूरै बेफुर्सदी भएको क्षण हो । 

यस्तो लोक कल्याणकारी सपना र आत्म कल्याणकारी योजनाको सरकारमाथि अनेकन् शंका र उपशंका गर्नु पनि भएन । बरु आफूजस्तै सोझा, निमुखा जनताले जतिसुकै दुःख सहनुपर्छ भनेर उसले यस्तो बेलामा झन् बुझ्यो । सबैलाई यस्तै बुझाउँदै ऊ अघिअघि हिँड्यो । हिँड्दा–हिँड्दै आफूजस्तै धेरैको पैताला पट्पटी फुटेर रगत बगेको देखेर पनि उसले नदेखेझैं गरिदियो । सायद् सोच्यो होला, यस्तै कयैन् रगत बगेर आएको यो लोकतन्त्र हो, गणतन्त्र हो । 

यसरी उसँगै कैयौं असक्त हिँडे, बिरामी हिँडे । ती सबै भोकभोकै हिँडे । तिनीहरू रुँदै हिँडे । उसले सबैका आँखु पुछ्दै हिँड्यो । र ऊ बल्ल घर पुग्यो ।

यस्तो महापीडामा पनि ऊ घर फर्किन पाएर औधी रमायो । खुसीले घरको आँगनमा बसेर मुस्कुराउन खोज्यो । लखतरान ज्यानबाट मुस्कुराउने एक चिम्टी शक्ति निस्कन सकेन । 

कैयौं दिनको लामो हिँडाइ, थकाइ, दुखाइ र घामपानीको चुटाइले ऊ भोलिपल्टै शिथिल भयो । आफन्त, छिमेकी र गाउँले उसको नजिक पर्न डराए । उसको हालत देखेर घरकै जहान परिवारले होस् हराए । 

ऊ गाउँ फर्किएकामा धेरैजना बेखुसी देखिए । हिजो पर्दाका जन्ती र मर्दाका मलामी भन्ने आफन्त र छरछिमेकी आँगन टेक्नै हच्किए । उसले कोरोना लिएर आयो कि भन्ने आशंकाले सबै तर्किएर हिँडे । 

घर पुग्नुअघि ऊ क्वारेन्टिनमा बसेकै हो । ऊजस्तै अरू पनि थुप्रै बसे । क्वारेन्टिन भन्नु मात्रको । भैंसी गोठजस्तो । आधारभूत सुविधाविहीन । पूरै अव्यवस्थित । मापदण्डअनुरूप पूर्वाधार नभएको । आवश्यक स्वास्थ्य सेवा पनि नरहेको । सामूहिक बसाइ । एउटै शौचालय । अव्यवस्थित भान्छा । अस्वस्थ्य खाना । सामाजिक दूरीको सट्टा भीडभाड । क्वारेन्टिनको प्रस्ट तस्बिर यस्तो थियो । 

यस्ता क्वारेन्टिन झन् कोरोना संक्रमण फैलाउने केन्द्र बन्यो । यी क्वारेन्टिनमा थोरै संक्रमितबाट झन् अरू धेरैमा संक्रमण फैलियो । कोरोनाबाट सबैभन्दा धेरै मृत्यु क्वारेन्टिनमै हुन थाल्यो । मृत्युअघि उनीहरूले सुने, सरकारले यसकै लागि सरकारले १० अर्ब रुपैयाँ खर्च गरेछ । उनीहरू धन्य भए । ऊ पनि त्यही क्वारेन्टिनमा केही दिन बसेर घर पुगेको थियो । 

भोलिपल्टै ऊ आँगनमा लडेको देखेर गाउँलेले चौकीमा खबर गरे । खबर सुनेर एकैपटक स्वास्थ्यचौकी र प्रहरी चौकीबाट दुई हुल गाउँमा उक्लिनुपर्ने थियो । उसको स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुपर्ने थियो । उसको यात्रा विवरण टिपोट गर्नुपर्ने थियो । 

यहीबेला देशमा नयाँ नक्साको चर्चा र बहस जारी थियो । नक्साको वितरण धुमधाम चलिरहेको थियो । स्थानीय प्रशासन र अधिकारीको ध्यान महामारीतर्फ पुग्नै बाँकी थियो । महामारीमा ज्यानभन्दा राष्ट्रवादको नक्सा ठूलो कुरा बनेको थियो । 

त्यसैले कोसौं कोसको दूरी पैदल हिंँडेर घर फर्किएका अरूजस्तै ऊ पनि राज्यको प्राथमिकतामा होइन पूरै ओझेलमा थियो । भारतको गुजरातबाट अनेक दुःखकष्ट झेल्दै १० दिनअघि घर फर्किएको ऊ अर्काे दिन आँगनमै बित्यो । गाउँलेले फेरि उसको शव छुने हिम्मत गरेनन् । कोही वरिपरि पर्नै चाहेनन् ।