काठमाडौंको घना नेवार बस्ती लगनटोलको गोफलटोलमा उनी जन्मिए । त्यहीँ हुर्किए । त्यहीँको रितिथिती परम्परासँग नजिकिँदै नेवारी संस्कृतिसँग लफक्कै भिजे उनी । यसरी नेवारी संस्कृति परम्परामा रमाउँदै वरिष्ठ चित्रकार हरिप्रसाद शर्मा (८२)का दिनहरू बित्दै गए ।

उनको लगनटोलमा घर थियो । त्यही सानो घरमा चित्रकार हरिप्रसाद र उनका आमा, बुबा र दिदीहरूको जीवन बित्दो थियो । लामो समय सोही टोलमा बिताएकोले उनी नेवारी संस्कृतिमा यति भिजे कि उनले नेवारी संस्कृति, परम्परा र ईतिहास चित्रहरूमा उतार्न थाले । त्यो रीति रिवाज र परम्परा उतार्ने काम आज ८२ वर्षको उमेरमा पनि कम भएको छैन ।
आज पनि उनी क्यानभासमा मिहीन काम गरिरहेका भेटिन्छन् । बुधबार अपरान्ह मित्र विमल होडासँग चावहिल मैजुबहालस्थित उनको निवासमा पुग्दा उनको क्यानभासमा चित्र कोरिँदै थियो । 

कुराकानीका क्रममा उनी भन्दैथिए, “हामीले लामोसमय त्यसै टोलमा बिताएकोले त्यहाँको रहनसहन, रीति परम्परासँग घुलमिल हुनु स्वाभाविक थियो । मेरा पिताजी भजन गायक हुुनुहुन्थ्यो । कहिले काहीँ राणाको दरबारमा गएर पनि भजन गाउनु हुन्थ्यो । आमा भने जनै र बत्ती कातेर बेच्नु हुन्थ्यो । यसरी हाम्रो जीवन निर्वाह हुँदैथियो ।” 
एक्लो छोरो भएकोले हरिप्रसादले आमाको लाडप्यार धेरै पाए । र, बदमासी पनि औधी नै गरे । माया पाएरै फुर्किएका थिए उनी । त्यसैले कहिले काहीँ पैसा चोरेरै भए पनि खुवा खान भक्तपुर पुग्थे । 

कहिले काहीँ पौडी खेल्नलाई आठ–दस मिनेट हिँडेर नजिकैको बागमतिको टेकु दोभान पुग्थे । त्यसबेला बागमतीको पानी कञ्चन थियो । त्यो कञ्चन पानी सम्झेर उनी आज यो उमेरमा पनि रोमाञ्चित हुन्छन् । पुराना कुरा सम्झिँदा उनको मुहारमा एक किसिमको चमक देखिन्थ्यो ।

उनका अनुसार त्यसबेलाको बागमतीमा पानी “क्रिस्टल क्लियर” थियो । पौडी खेल्दा पनि आनन्द आउने । हरिप्रसाद टोलका साथीहरुसित गुच्चा र डण्डीबियो खेल्नमा पनि नामुद थिए । यसरी बिन्दास पारामा उनको जीवन चल्दो थियो । 

यसैबीच उनको रुची चित्रकला तर्फ बढ्दै गयो । त्यसबेला हरिप्रसाद सात आठ वर्षका थिए । खै कसरी कसरी, उनी चित्रहरूमा रमाउन थाले । यसो कतै राम्रो र सुन्दर चित्र देख्यो कि यस्तो बनाउन पाए कति राम्रो हुन्थ्यो भन्ने सोच्थे । 

सानो उमेर थियो । तर पनि मौका मिल्यो कि चित्र कोर्न थालिहाल्थे । जहाँ, जसरी, जे देख्यो त्यही चित्रको भाषामा लेख्न सुरु गर्थे । यसरी बिस्तारै उनी चित्रकलाको नशामा डुब्दै गए । 
तर उनका पिताजीको इच्छा उनलाई वेद पढाएर विद्वान बनाउने थियो । पिताजीले हरिप्रसादलाई सधै भन्थे “यो पूँ (चित्रकार) बन्न हुँदैन तैले । तैले वेद पढेर ठूलो मानिस हुनुपर्छ । चित्रकार बन्नु हुन्न ।”

उनका अनुसार उनले आफ्ना पिताजीको कुरामा कहिले पनि प्रतिवाद गरेनन् । त्यसैले चित्रकला कोरे पनि उनी संस्कृत पढ्न भनेरै दरबार हाइस्कूलमा भर्ना भए । संस्कृतको प्रारम्भिक पढाई यसरी सुरु भयो वरिष्ठ चित्रकार हरिप्रसाद शर्माको ।

उनले एउटा रोचक प्रसंग सुनाए । उनीहरु संस्कृत पढ्दा भुइँमा बसेर पढ्थे । यहाँ पनि उनी मौका मिल्यो कि चित्र कोरिहाल्थे । क्लासमा उनले चित्र बनाएको देखेर उनलाई साथीहरू हौस्याउँथे “चित्र बना चित्र बना” भनेर । अनि भन्थे “ए हरिबाजे, एउटा केटीको चित्र बना त” ।

उनी पनि साथीहरुको कुरा टार्थेनन् र स्कूलको ब्ल्याक बोर्डमा चकले सुन्दर युवतीको चित्र कोर्थे । केटीप्रतिको आकर्षण उसबेलामा पनि थियो नै । त्यसैले उनले पनि साथीहरूको वाहवाही खान युवतीको तस्वीर बनाउँथे । 

उनी हाँस्दै भन्छन्, “त्यसैबेला कोही कराउँथ्यो, “गुरु आउनु भयो गुरु आउनु भयो” भनेर । अनि म पनि दगुरेर ब्ल्याक बोर्डको चित्र डस्टरले मेटिदिन्थेँ । अनि आफ्नो ठाउँमा आएर पलेटी मारेर मौन भएर बस्थे । गुरुहरूले मैले चित्र बनाएको भन्ने थाहा नै पाउँथेनन् ।”

यसरी मिले पनि नमिले पनि ब्ल्याक बोर्डमा चित्र बनाउँदै गए । र कालान्तरमा उनी एक कुशल चित्रशिल्पी भएर निस्किए । चित्र बनाउने कला उनी भित्रै गढेर बसेको थियो । त्यसैले पनि उनले वेद पढे पनि चित्रकला कोर्ने कुचीलाई उनले औलाबाट त्याग्न सकेनन् ।

विस्तारै लगनटोलका हरिप्रसाद शर्मा अर्थात् सबैका हरि बाजेले बनाएका चित्रहरुको चर्चा हुनथाल्यो । टोलबासीहरूले हरिप्रसाद शर्मालाई “तिमीले बनाएको चित्र राम्रो छ” भन्न थाले । उनले कोरेका चित्रहरुको प्रशंशा हुनथाल्यो । 

टोलमा छोराको चित्रकलाको चर्चा फैलिँदै गएपछि उनका पिताजीलाई पनि लाग्न थाल्यो केटाले चित्रकला नै गर्छ भने पनि ठिकै छ । त्यस उप्रान्त उनको चित्रकारिताले थप मलजल पाउँदै गयो ।

उनी सम्झिँदै थिए बाल्यकालको त्यो क्षण । भन्छन्, “टोलमा नेवारहरुले नाग र लक्ष्मीका चित्रहरु बनाउँथे । मैले पनि नागपञ्चमी र लक्ष्मी पूजामा नाग र लक्ष्मीको चित्र बनाउन थालेँ । मैले बनाएको नाग लक्ष्मी मन पराउन थालियो । एक पटक भने मेरा पिताजीले त्यो नाग लक्ष्मीको चित्र राणाजीको दरबारमा पनि लगेर देखाउनु भयो । राणाजीले पनि तिम्रो छोरोले बनाएको नाग राम्रो रहेछ भन्दै पाँच दस पैसा दिएर पठाए । यति भए पछि त मलाई पुगिहाल्यो, खुवा र जेरी खान ।” 

हरिप्रसादका अनुसार त्यसबेला पाँच दस पैसा भनेको ठूलो दाम हुन्थ्यो । उनी आफूले दुई पैसामा खुवा खाएको सम्झिँदै थिए । दुई पैसा कतारो दही पाइन्थ्यो । दुई पैसाको रायोको साग घरमा लगे पछि दुई तीन छाक तरकारी चल्थ्यो । 

त्यसबेला पैसा महँगो थियो । त्यसैले दक्षिणा दिँदा दुई पैसा पाँच पैसा दिने चलन थियो । त्यो भनेको ठूलो रकम मानिन्थ्यो । इन्द्रचोकको हलुवाई पसलमा पातमा घ्यु लपक्क लगाएर दिएको दुई पैसाको मनभोग खाएको उनलाई हिजो जस्तै लाग्छ । उनी भन्छन्, “एक पात मनभोग खाए पछि तृप्त हुइन्थ्यो । कहिले काँही त फोसामा पनि अलिकति हालिदिन्थे साहुजीहरूले ।”

त्यो उमेरमा रमाईलो गर्दै उनको समय बिते पनि उनी चित्रकलामा भने गम्भीर थिए । मौका पायो कि रेखाचित्र बनाउँथेँ । त्यही रेखाचित्रका माध्यमबाट उनको चित्रकला विकसित हुँदैगयो ।

०००
उनी ११–१२ वर्षका थिए । उनका पिताजीलाई टोल छिमेकका सबैले भनेछन्, हरिकिर्तन बाजे, तपाईको छोरा त चित्रकार नै बन्ने भयो । उनका पिताजीले भजन गाउने भएकोले सबैले हरिकिर्तन बाजे भन्थे । 
त्यही समयमा उनका पिताजीलाई कसैले जीवरत्न शाक्य नाम गरेका चित्रकारसँग हरिप्रसादलाई चित्रकलाको तालिम दिलाउन भनेछन् । ती चित्रकार लगनबहालमै बस्थे । 
यो २००५ सालको कुरा हो । उनका पिताजीले पनि हरिप्रसादलाई जीवरत्न कहाँ लगेर छोराले चित्रकला सिक्न खोजेको बताए । जीवरत्न शाक्यले उनलाई चित्र बनाउन भनेछन् । उनले आफूले जानेजति चित्र कोरे । उनको चित्र हेरे पछि उनले “हुन्छ म सिकाउँछु” भने । 

यसरी उनले जीवरत्न शाक्यबाट चित्रकारिता सिक्न थाले । उनको हौसला बढेर गयो शाक्य गुरुको चित्रकला शिक्षाबाट । त्यसको एक वर्षपछि उनको पिताजीको देहान्त भयो । पिताजीको निधन पछि उनकी आमाको काँधमा सारा जिम्मेवारी आयो । उनकी आमाले दुखजिलो गरेर छोरा छोरी पाल्न थालिन् । उनी पनि चित्रकलामा लाग्दै गए । 
चित्रकार हरिप्रसाद शर्माले जुद्धकला पाठशालामा चित्रकलाको ज्ञान हासिल गरे भने जीवरत्नका अतिरिक्त कालीदास श्रेष्ठ र चन्द्रमान मास्केसँग पनि चित्रकला सम्बन्धी अनौपचारिक शिक्षा प्राप्त गरे ।

चित्रकलामा गम्भीर हरिप्रसाद बदमासी गर्ने कलामा पनि पोख्त थिए । उमेर अनुसारको बदमासी उनी गरिरहन्थे । पैसा चोरेर खुवा खानलाई भक्तपुर जान छोडेनन् ।
उनको मुहारमा मुस्कान फैलियो । हाँसे । अनि भने, “म सिनेमा पनि खुबै हेर्थेँ । कतिपय सिनेमा त चार पाँच पटक नै पनि हेरेको छुु । त्यसबेला फिल्म हेर्ने भनेको थर्ड क्लासमा नै त हो ।” 

दिन बित्दै जाँदा उनको मनमा लाग्यो “मैले अंग्रेजी पनि पढ्नु पर्छ र एसएलसी पनि गर्नै पर्छ” । त्यसैले उनले पहिलो पटक जुद्धोदय हाइस्कूलमा भर्ना लिए । फी तिरे । किताब किने । दुई चार महिना पढे पनि । तर पढ्न दिक्क लागेर आए पछि पढ्न छोडिदिए ।

त्यसको केही वर्ष उनी फेरि चित्रकारितामै रमाए । फर्स्ट बुकको अंग्रेजीले मोहनी लगाएको थियो । उनलाई फेरि लाग्यो, “हैन एक दिन भएपनि क्याम्पस त जानै पर्छ” । त्यस पछि उनी नक्सालको स्कुलमा भर्ना भए । तर त्यहाँ पनि दुई चार महिना पढे र छोडे ।

केही समयपछि फेरि दरबार हाइस्कूलमा भर्ना भए । दरबार हाइस्कूलमा पनि केही समय पढे । अन्ततः उनले एसएलसी दिए । र पास पनि भए । त्यसै बीचमा उनले घरेलुमा विभिन्न किसिमको डिजाईन गर्ने तालिम लिए । स्कूल भर्ना हुँदै छोड्ने गरे पनि चित्रकलामा उनको निरन्तरको लगावले कलाप्रतिको कर्ममा उनी सक्रिय थिए नै । उनले कक्षा छोडे पनि चित्र बनाउन छोडेका थिएनन् । 

त्यसबेला घरेलुमा अमर चित्रकार हेडमास्टर थिए । उनले त्यहाँ एक वर्षसम्म तालिम लिए । तालिम पछि जाँच दिए र फस्र्ट डिभिजनमा पास भए । त्यसबेला राजा महेन्द्रले उनलाई सर्टिफिकेट दिएको सम्झिन्छन्, उनी । 

हरिप्रसाद शर्मा भन्छन्, “मेरो काम राम्रो लागेरै होला, मलाई अर्को एक वर्ष ज्यालादारीमा काममा राखे । त्यसको केही वर्षपछि म म्युजियममा जागिर खान पुगेँ ।”  वि.सं. २०२२ सालतिरको कुरा हो । म्युजियममा बाहिरबाट पनि पुराना सामानहरु आउँथ्यो । त्यसको चित्र बनाएर त्यसका बारेमा राम्रो अक्षरले लेखेर राख्नु पर्दथ्यो । त्यही कामका लागि उनी त्यहाँ जागिरे भए । करिब चार वर्षको समय उनले म्युजियममा काम गरेर बिताए । म्युजियममा दर्शकले बुझ्ने गरी सबै कुरा लेख्नु पर्दथ्यो, कालो प्लेटमा सेतो अक्षरले । 
त्यसबेला म्युजियममा एकजना इतिहासकार पनि थिए, बखतमान सिंह । उनले फुर्सद भयो कि हरिप्रसादलाई इतिहासका बारेमा बताउँथे । इतिहासका प्रसँग सुनाउँथे । 

हरिप्रसाद शर्मा भन्छन्, “यसले ममा इतिहासप्रतिको जिज्ञासा बढाउँदै लग्यो । यसै कारण पनि मलाई पछि गएर ऐतिहासिक र पुराना इतिहास र संस्कृति बोकेका चित्रहरु बनाउन सजिलो भयो ।” हरिप्रसादका चित्रहरूमा संस्कृति, परम्परा मात्रै होइन्, लिक्षवीकालिन इतिहास पनि कोरिएका छन् । उनी म्युजियममै कार्यरत रहेको बेला तत्कालिन आरएनएसी  (वायुसेवा निगम)ले एक जना पेन्टर माग्यो । गोरखापत्रमा सूचना छापिएको थियो । उनको तलब म्युजियममा ८० रुपैयाँ थियो । तर आरएनएसीमा १ सय ७५ रुपैयाँ तलब थियो । त्यसबेला बंगाली कर्मचारीहरुको वर्चस्व थियो आरएनएसीमा । 

उनले सोचे, कोशिस गरौं । अनि निवेदन दिए । त्यसबेला डकोटा विमानहरू उड्थ्यो आरएको । त्यो पदमा १५–२० जनाले निवेदन दिएका रहेछन् । उनलाई पनि अन्तरवार्ताका लागि बोलाइयो । अन्तरवार्तामा उनलाई सोधियो “सबसे बडा कलर कौन सा है” ।

हरिप्रसादले पनि भनेछन्, “ब्लु, रेड और एलो । यही तीन कलरका प्रयोग करके हमलोग हर किसिमका कलर निकाल सकते हैँ” । उनको यो जवाफले सबै खुशी भए । यस किसिमको जवाफ अरु कसैले दिन सकेका रहेनछन् । यो जवाफसँगै उनलाई आरएनएसीको लोगोमा रहेकोे आकाश भैरवको चित्र बनाउन भनियो । उनले त्यो पनि दुरुस्त बनाए । यसरी उनी आरएनएसीको कलाकार पदमा जागिरे भए ।

आरएनएसीको त्यो आकाश भैरबको लोगो मयुरमान सिंहले बनाएको उनी सुनाउँदै थिए । यसरी आरएनएसीमा प्रवेश गरेका हरिप्रसाद शर्माले त्यहाँ २७ वर्ष काम गरे । त्यहाँ उनको काम भनेको हवाईजहाजमा पेन्ट गर्ने, शानेवानी लेख्ने, ककपीट र अन्य ठाउँमा आवश्यकता परे पेन्ट गर्ने र हवाईजहाजको टायरमा पहेलो रंग लगाउने हुन्थ्यो । जहाजको टायर घुम्यो कि घुमेन भनेर हेर्नका लागि टायरमा पहेलो रंग लगाइने उनी बताउँदै थिए । 

उनी भन्छन्, “हाम्रो काम सधै ह्याँगरमा हुन्थ्यो । त्यसबेला डकोटा जहाज पाँच सात वटा थियो । काममा त्यति धपेडी नभए पनि एयरपोर्ट पुगिरहनु पर्दथ्यो । पछि बोइङ पनि आयो । अरु प्लेन पनि आए । भीभीआईपी फ्लाईट हुँदा त बासै एयरपोर्टमा हुन्थ्यो ।”

०००
आज ८२ वर्षको उमेरमा पनि उनको चित्रकारिताको गति उस्तै छ । जागिर खाउन्जेल फूर्सदमा मात्रै काम गर्दै आएका हरिप्रसादले अहिले पूरा समय चित्रकलालाई दिएका छन् । 
उनले आफ्नो पहिलो एकल चित्रकला प्रदर्शनी आरएनएसीमा हुँदै गरे, २०३० सालमा । नाफाको हलमा प्रदर्शनी भएको थियो । त्यस अगाडि उनका संयुक्त प्रदर्शनी भएका थिए । संयुक्त प्रदर्शनीमा उनले बेलाबेलामा भाग लिँदै आएका थिए । राजा महेन्द्रको राज्याभिषेकका बेलामा पनि एक पटक चित्रकला प्रदर्शनी भएको थियो । त्यसबेला उनको चित्र पनि राखिएको थियो । 

जागिर अवधिमा चित्रकलाको काममा आफूले खासै ध्यान दिन नसकेको उनको भनाइ छ । जागिर त उनको कुची र रंगसँग नै खेल्ने थियो । तर पनि उनी त्यहाँ चित्रकार थिएनन् । उनले हाँस्दै भने, “कल्चर पढेको मानिसलाई कल्चर भनेको कल्चर नै हो भन्दै एग्रीकल्चरमा लगेजस्तै भएको थियो मलाई ।” 

संस्कृति र इतिहासलाई क्यानभासमा गम्भीर र मिहिन तरिकाले उतार्न रुचाउने चित्रकार हरिप्रसाद शर्माले मोडर्न आर्ट वा अमूर्त चित्र कहिल्यै बनाएनन् । चित्र आफै बुझिनु पर्छ भन्ने मान्यता छ उनको । त्यसैले उनको चित्रमा संस्कृति, परम्परा, इतिहास र रीति रिवाज भेटिन्छ । 

उनी भन्छन्, “चित्र पनि भानुभक्तीय रामायणका श्लोकहरू जस्तै सरल हुनुपर्छ, सबैले बुझ्ने ।” आज उनी दंग छन् उनका चित्रकला दर्शकहरूले मनपराई दिएकोमा । चित्र बनाउँदै जाँदा उनले सैयौं चित्र बनाए । कति बेचे । कति बेच्दिन भनेरै पनि राखेका छन् । अहिले उनका चित्रहरू दस–पन्ध्र लाखमा बिक्री हुने पनि छन् भने पचासौं लाखले नपाउने चित्र पनि उनले बनाएका छन् ।

कहिले काँही दस–बीस–पचास रुपैयाँ लिएर पनि चित्र बनाए । कहिले काँही राजाको चित्र पनि बनाए । तर बेचेनन् । कलाका क्षेत्रमा पनि फटाहाहरूले दिक्क लगाउने प्रसंग उनी सुनाउँदै थिए । उनी भन्दैथिए, “त्यसबेलाका पत्रकार मञ्जुरत्न शाक्यका एक जना भाइले मेरा चित्रहरु मेरो घरमा गएर उठाएर लगे । मेरो घर पुगेर “हरि बाजेले चित्रहरू ग्यालेरीमा ल्याउनु भन्नु भएको छ” भन्दै लिएर गएछन् । जब म घर पुगेँ, घरमा चित्रहरु थिएनन् । मैले मेरी श्रीमतीलाई सोधेँ । उनले फलानाले लग्यो भनिन् । पछि मैले ती शाक्यसँग त्यो पेन्टीङको रकम मागेको थिएँ । तर त्यसको पैसा पाइएन ।” 

त्यसैले उनी त्यो शाक्यलाई आज पनि नटवरलाल भनेरै सम्वोधन गर्छन् । यो उनले कहिल्यै नबिर्सने घटना बनेको छ । आज पनि चित्रकलामा व्यस्त उनको स्वदेशमै एकल चित्रकला प्रदर्शनी भए पनि विदेशमा भएको छैन । तथापि कुनै चित्त दुखाई छैन उनलाई । 

कुराकानीको बिट मार्दै गर्दा उनका छोरा आइपुगे । उनले छोरासँग परिचय गराउँदै भने, “मेरो छोराले चित्रकलामा विषय खुट्याउन मलाई सधै मद्दत गर्दै आएका छन् ।”