काठमाडौं । नेपालले पछिल्लो समय जलवायु परिवर्तनले पारेका प्रभावलाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा व्यापक रुपमा उठाउँदै आएको छ । गतवर्ष कात्तिक दोस्रो साता मात्र संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेर्रेसले नेपालको भ्रमण गर्दा सगरमाथा र अन्नपूर्ण आधार शिविर पुगेका थिए ।

विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा र अन्नपूर्णको आधार शिवरबाट राष्ट्रंघका महासचिवले जलवायु परिवर्तनमा नेपालको कुनै हात नभएको र आफूले गर्दै नगरेको काम परिणाम नेपालले भोग्नु परेको विश्व जगतलाई बताएका थिए ।

त्यतिमात्र होइन जलवायु परिवर्तनमा विशेष हात भएका विकसित राष्ट्रलाई उनले नेपाललाई सहयोग गर्न समेत आव्हान गरेका थिए । नेपालले जलवायु परिवर्तनको मुद्दा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा उठाउँदै आए पनि यसले नेपाली जनतामा के कस्तो असर गरेको छ भन्न सकेको थिएन ।

राष्ट्रिय तथ्याङ्क कार्यालयको हालै एउटा सार्वजनिक प्रतिवेदन गरेको छ, जहाँ पछिल्ला २५ वर्षमा जलवायु परिवर्तनले नेपाली जनतामा पारेको प्रभाव स्पष्ट देखाइएको छ ।

कृषि बालीमा नयाँ रोग

प्रतिवेदनअनुसार, ‘राष्ट्रिय जलवायु परिवर्तन सर्वेक्षण–२०२२’ मा विगत २५ वर्षमा लगभग ५० प्रतिशत घर–परिवारले आफ्नो बालीमा नयाँ रोगहरू देखापरेको बताएका छन् । सर्वेक्षणमा सातवटै प्रदेशका ६ हजार ५ सय २० घर–परिवार समेटिएको थियो ।

“विगत २५ वर्षमा लगभग ५० प्रतिशत घरपरिवारले आफ्नो बालीमा नयाँ रोगहरू देखापरेको रिपोर्ट गरेका छन् । ५३.९ घर–परिवारले आफ्नो बालीमा नयाँ किरा लागेको देखेका छन् र २९.८ प्रतिशतले आफ्नो गाईवस्तुमा नयाँ रोगहरू देखापरेको बताएका छन्,” सर्वेक्षण प्रतिवेदनमा भनिएको छ ।

प्रतिवेदनमा जलवायु परिवर्तनले कृषि र पशुधनमा पारेको महत्वपूर्ण प्रभावलाई देखाएको छ । जलवायु परिवर्तनका कारण बाली र जनावर दुवै खतरामा रहेको सर्वेक्षण प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

सर्वेक्षणमा सहभागीमध्ये २४.९४ प्रतिशतले बालीमा नयाँ रोगहरू नदेखेको जवाफ दिएका थिए । सहरी क्षेत्र (नगरपालिका)माभन्दा ग्रामीण क्षेत्र (गाउँपालिका)मा बसोबास गर्नेले आफ्नो बालीमा नयाँ रोगका कारण बढी असर गरेको बताएका थिए ।

प्रतिवेदन अनुसार, सहरी क्षेत्रमा ४५.६ प्रतिशत र ग्रामीण क्षेत्रमा ५५.९ प्रतिशतले बालीमा नयाँ रोगको प्रभाव अनुभव गरेका छन् । भू–वनोटमा हिसाबले जलवायु परिवर्तनले नेपालको हिमाल, पहाड र तराईमध्ये सबैभन्दा बढी बालीमा प्रभाव हिमाली क्षेत्रमा गरेको छ ।

सर्वेक्षणमा सहभागीमध्ये हिमाली भेगका ६८.७ प्रतिशत, पहाडी भेगका ५०.३ प्रतिशत र तराई भेगमा ४६.३ प्रतिशतले पछिल्लो २५ वर्षमा नयाँ रोग लागेका कारण बालीमा असर गरेको अनुभव सुनाएका थिए ।

प्रतिवेदन अनुसार, सुदूरपश्चिम प्रदेशको पहाडी क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी ८६ प्रतिशत घर–परिवारमा नयाँ बालीमा रोग देखिएको छ । सबैभन्दा कम कोशी प्रदेशको तराई क्षेत्रमा ३३.१ प्रतिशत घर–परिवारले जलवायु परिवर्तनका कारण बालीमा नयाँ रोगको अनुभव गरेका थिए ।

“१ हजार ५०० सयदेखि २ हजार मिटरबीचमा रहेका ६०.२ प्रतिशत घरपरिवारले गत २५ वर्षमा नयाँ बाली रोगहरू देखेको रिपोर्ट गरे,” प्रतिवेदनमा भनिएको छ । सर्वेक्षणको नतिजाले विभिन्न भौगोलिक र जलवायु भएका क्षेत्रका बालीमा लाग्ने नयाँ रोगलाई विभिन्न कारणहरूले प्रभाव पार्ने देखाएको छ ।

कोशी प्रदेशको हिमाली क्षेत्रका ६९.५ प्रतिशत, पहाडी क्षेत्रका ५६.५ प्रतिशत र तराई क्षेत्रका ३३.१ प्रतिशत घरपरिवारले बालीमा नयाँ रोग देखेका छन् । मधेस प्रदेशका ५६.७ प्रतिशत घरपरिवारले पछिल्लो २५ वर्षमा जलवायु परिवर्तनका कारण बालीमा नयाँ रोग देखापरेको बताएका थिए ।

प्रतिवेदनमा बाग्मती प्रदेशको हिमाली क्षेत्रमा ७९.२ प्रतिशत, पहाडी क्षेत्रका ३६.१ प्रतिशत र तराई क्षेत्रमा ४४ प्रतिशत घर–परिवारले उक्त अवधिमा बालीमा नयाँ रोग लागेको देखेका थिए । गण्डकी प्रदेशको हिमाली क्षेत्रमा ४४.८ प्रतिशत, पहाडी क्षेत्रमा ५९.९ प्रतिशत र तराई क्षेत्रमा ४६.६ प्रतिशतले बालीम नयाँ रोग लागेको अनुभव गरेका थिए ।

लुम्बिनी प्रदेशको पहाडी क्षेत्रमा ४३.१ प्रतिशत र तराई क्षेत्रमा ३८.१ प्रतिशत घर–परिवारले बालीमा नयाँ रोग लागेको जनाए । कर्णाली प्रदेशको हिमाली क्षेत्रमा ६९.३ प्रतिशत र पहाडी क्षेत्रमा ५९.५ प्रतिशत घर–परिवारको बालीमा नयाँ रोग देखापरेको थियो ।

यस्तै, पछिल्लो २५ वर्षमा जलवायु परिवर्तनका कारण सुदूरपश्चिम प्रदेशका हिमाली क्षेत्रमा ५७.५ प्रतिशत, पहाडी क्षेत्रमा ८६ प्रतिशत र तराई क्षेत्रमा ५७.३ प्रतिशत घरपरिवारले बालीमा नयाँ रोग लागेको बताए ।

उचाईका हिसाबले १२० मिटरभन्दा मुनि बस्ने ४५.२ प्रतिशत, १२० देखि ३५० मिटरसम्मको उचाईमा बस्ने ४८.१ प्रतिशत, ३५० देखि १ हजार मिटरसम्मको उचाईमा बस्ने ५९ प्रतिशत, १ हजार देखि १३ मिटरसम्मको उचाईमा बस्ने ४८.७ प्रतिशत, १३ सयदेखि १५ सय मिटरसम्मको उचाईमा बस्ने ४०.८ प्रतिशत, १५ सयदेखि २ हजार मिटरसम्मको उचाईमा बस्ने ६०.२ प्रतिशत र २ हजार मिटरभन्दा माथि बसोबास गर्ने ५६.३ प्रतिशत घरपरिवारले पछिल्लो २५ वर्षमा लगाएको बालीमा नयाँ रोगले दुःख दिएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

नयाँ कीरा/कीट

सर्वेक्षणले पछिल्लो २५ वर्षमा ५३.९ प्रतिशत घर–परिवार नयाँ कीरा÷कीटबाट पीडित भएको देखाएको छ । उक्त अवधिमा २१ प्रतिशतले नयाँ कीरा/कीटको अनुभव नगरेको जनाएका छन् ।

सहरी क्षेत्र (नगरपालिका)को तुलनामा ग्रामीण क्षेत्र (गाउँपालिका)का बढी बासिन्दाले जलवायु परिवर्तनका कारण नयाँ कीरा÷कीटको प्रभाव झेल्नु परेको प्रतिवेदनमा देखाइएको छ । सर्वेक्षणमा ग्रामीण क्षेत्रका ६३.३ प्रतिशत र सहरी क्षेत्रका ४६.९ प्रतिशत घर–परिवारले नयाँ कीरा÷कीटले दुःख दिएको बताएका थिए ।

“सबैभन्दा बढी सुदूपश्चिम प्रदेशको पहाडी क्षेत्रका ८७.९ प्रतिशत घर–परिवारले नयाँ कीरा÷कीट आफ्नो बालीमा देखेको रिपोर्ट गरेका छन् जुन अन्य क्षेत्रको तुलनामा निकै उच्च हो,” प्रतिवेदनमा भनिएको छ ।

उचाईको हिसाबले आफ्नो बालीमा अन्य क्षेत्रका बासिन्दाको तुलनामा सबैभन्दा बढी नयाँ कीरा/कीट १५ सयदेखि २ हजार मिटरको उचाईमा रहेका घरपरिवारले बितेको २५ वर्षमा देखेका छन् ।

भूगोगका दृष्टिले हिमाली क्षेत्रका ७३.३ प्रतिशत, पहाडी क्षेत्रका ६१.२ प्रतिशत र तराईका ४२.९ प्रतिशतले नयाँ कीरा/कीटको अनुभव गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

गाईवस्तु (चौपाया)मा नयाँ रोग

प्रतिवेदनमा बितेको २५ वर्षमा २९.८ प्रतिशत घर–परिवारले गाईवस्तु (चौपाया)मा नयाँ रोग देखेको र ४४.६ प्रतिशत घर–परिवारले नयाँ रोग नदेखेको रिपर्ट गरेका छन् ।

“विशेष गरी हिमाली क्षेत्रका आधाभन्दा बढी घरपरिवार (५०.७ प्रतिशत)ले आफ्ना गाईवस्तुमा नयाँ रोग लागेको रिपोर्ट गरेका छन्,” प्रतिवेदनमा भनिएको छ । पहाडी क्षेत्रका ३४.२ प्रतिशत र तराई क्षेत्रका २१.५ प्रतिशतले गाईवस्तुमा नयाँ रोग लागेको बताएका थिए ।

प्रतिवेदन अनुसार ग्रामीण क्षेत्र (गाउँपालिका)मा ३६.८ प्रतिशत र सहरी क्षेत्र (नगरपालिका)का २४.६ प्रतिशतले गाईवस्तुमा नयाँ रोग लागेको अनुभव सुनाएका थिए ।