काठमाडौं । फुटबलमा रेफ्रीको पेसालाई ‘थ्यांङ्सलेस जब’ भनिन्छ । अर्थात्, दुई टिमबीच निष्पक्ष खेल खेलाउन मैदानमा २३औँ व्यक्तिका रूपमा दौडिने रेफ्री र लाइनबाहिरका दुई लाइन्समेनले धन्यवाद कसैगरी पाउँदैनन् । हार्ने टिमले चित्त बुझाउनै भए पनि रेफ्रीको गल्ती देखाउँछ । इन्जिनियरिङको सुन्दर करियर छोडेर यही ‘थ्यांङ्सलेस जब’मा रमाइरहेकी छन्, लक्ष्मी श्रेष्ठ ।

उनी सानो छँदा गाउँका दाइहरूसँग फुटबल माहोलमा हुर्किइन् । राम्रो खेलाडी बन्ने चाहना लक्ष्मीमा पनि थियो । तर, व्यावसायिक वातावरण नहुँदा फुटबलर बन्ने उनको सपना फक्रन पाएन । गाउँमा पढाइपछि काठमाडौं आएकी लक्ष्मीलाई फुटबल र पढाइ एकसाथ अघि बढाउन झनै कठिन बन्यो । तर पनि उनले फुटबललाई पूर्ण रूपमा त्याग्न सकिनन् ।

छुट्टीका बेला साथीहरूले खेल्न बोलाएको ठाउँमा पुगिहाल्थिन् उनी । परीक्षा र गेम एकसाथ हुने गर्दा लक्ष्मीले धेरैजसो प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउन भने पाइनन् । ०६५ सालमा भएको पाँँचौँ राष्ट्रिय खेलकुदमा सुदूरपश्चिमबाट महिला फुटबलमा प्रतिनिधित्व गरेकी लक्ष्मीको अन्तिम प्रतियोगिता नै त्यही बन्यो ।

उनले फुटबलको लगावलाई भने छोड्न सकिनन् । बोर्ड परीक्षा सरेकै बेला धनगढीमा फुटबल प्रतियोगिता आयोजना हुने भयो । आफ्नै ठाउँमा हुने प्रतियोगिता हेर्न धनगढी पुग्ने निधो गरिन् । धनगढी पुग्दा गाउँका दाइहरूले रेफ्री बन्नुपर्छ भनेर हौस्याएपछि लक्ष्मीले पनि आँट गरिन् ।

“मजाकमै रेफ्रीमा लागियो । त्यति बेला म काठमाडौंमा पढिरहेको थिएँ । त्यतिखेर खेलिरहेको थिएँ । पढ्ने क्रममा बोर्ड परीक्षा र खेल सधैँ जुध्ने । बाको लगानी डुबाउनु भएन, पढ्नुपर्छ भन्नेमै लागियो,” लक्ष्मीले भनिन्, “तर, एकचोटि बोर्ड परीक्षा पनि सर्‍यो । धनगढीमै गेम थियो । आफ्नै ठाउँमा भएको खेल खेल्न नपाए पनि हेर्न पाइन्छ भनेर गएको । तर, दाइहरूले रेफ्री पढ्नुपर्छ, यसले पढ्छे भन्नुभयो ।”

रेफ्रीको पढाइ सकियो । तर, फिट भए/नभएको बुझ्न फिटनेस चेक गरिँदा मैदानको १० राउन्ड दौडिनुपर्ने रहेछ । जसोतसो पढाइ पूरा गरेकी थिइन् । रेफ्री बन्दा दौडिनुपर्छ भन्ने उनलाई थाहा थिएन । पाँच दिन पढेपछि दौडिनु पनि पर्ने भयो । लामो समय मैदानबाट बाहिर थिइन् । लक्ष्मीका लागि मैदानको १० चक्कर लगाउनु सहज थिएन । तर, हार मानिनन् । पाँच दिनको पढाइ र फुटबलप्रतिको लगावले फिटनेस टेस्ट पनि पार गरिन् ।

०६९ सालमा रेफ्रीको लाइसेन्स पाउँदा लक्ष्मी इलेक्ट्रोनिक्स इन्जिनियरिङको स्नातक दोस्रो वर्षमा अध्ययनरत थिइन् । त्यसको अर्को वर्ष स्नातक सकाइन् ।

रेफ्री बनिसकेपछि खेल्न पाइँदैन भन्ने उनले सुनिन् । खेल्न नपाइने नै सोचेर फुटबल खेल्न छोडिन् । “नेपाली महिला फुटबल अझै त व्यावसायिक छैन, झन् त्यस बेला गाह्रो थियो । विभागीय र राष्ट्रिय टिममा नहुनेलाई मुस्किल थियो । त्योभन्दा अरूमा अवसर नै थिएन । त्यस बेला बाटो देखाउने मान्छे पनि भएनन् । जे भए पनि फुटबलसँगै जोडिनुपर्छ भन्ने थियो । त्यसैले यसलाई छोड्न पनि सकिएन ।”

स्नातकपछि स्नातकोत्तरका निम्ति उनले भारतीय दूतावासमा छात्रवृत्तिका लागि आवेदन दिइन् । छात्रवृत्ति पाउने आस भने थिएन । मनको सन्तोक थियो आवेदन । ०७२ सालको भूकम्पपछि काठमाडौंबाट गाउँ पुगिन् ।

गाउँमै रहेका बेला लक्ष्मीलाई आश्चर्यजनक रूपमा दूतावासबाट फोन आयो । छात्रवृत्ति पाउने भइन् । भारतको आन्द्र प्रदेशको विजयवाडास्थित केएल विश्वविद्यालयलबाट उनले कम्युनिकेसन एन्ड राडार इन्जिनियरिङ विषयमा स्नातकोत्तर पूरा गरिन् ।

नेपाल फर्किएपछि लक्ष्मीले इन्जिनियरिङलाई अघि नबढाउने निधो गरिन् । परिवारले पनि फुटबलप्रतिको उनको लगावलाई नकार्न सकेन ।

राष्ट्रिय रेफ्रीको लाइसेन्स प्राप्त लक्ष्मी फुटबल खेलाउन देशभर पुग्छिन् । परिवारबाट पनि रोकावट छैन । बरु, साथ पाएकी छन् ।

“घरमा ममीबाबाले इन्जिनियरिङलाई पनि सँगै लगे हुन्थ्यो भन्नुहुन्थ्यो । तर, मैले सकिँदैन नै भनेँ,” लक्ष्मी भन्छिन्, “त्यसपछि पनि भन्नुहुन्थ्यो । मैले कन्भिन्स गर्न सकेँ कि सकिनँ थाहा छैन, तर त्यसपछि भन्नु भएन । अहिले सहयोग नै गर्नुहुन्छ । म यहाँ जान्छु भन्दा नजाऊँ कहिल्यै भन्नु हुन्न ।”

उनी रेफ्रीकै लागि देशका विभिन्न ठाउँ पुग्छिन् । २९ वर्षीया लक्ष्मीले सन् २०२२ मा डेनमार्कमा भएको डाना कप समेत खेलाइसकेकी छन् । नेपालका विभिन्न ठाउँमा पुग्दा ‘तपाईं यो ठाउँमा गेम खेलाउने पहिलो महिला रेफ्री हो ?’ भनेर सोध्दाको क्षण लक्ष्मीलाई अविस्मरणीय लाग्छ । उनी रेफ्री बन्न खोज्ने नयाँ पुस्तालाई फिटनेसमा ध्यान दिन र फुटबलको ‘लज अफ दी गेम’लाई राम्रोसँग बुझ्न सल्लाह दिन्छिन् ।

“यदि, रेफ्रीमै आउने हो भने फिटनेस राख्न जरुरी छ । फुटबलको लज अफ दी गेमलाई राम्ररी प्रयोग गर्न सक्नुपर्छ,” उनी भन्छिन्, “शारीरिक मात्र नभई मानसिक रूपमा पनि बलियो भएपछि राम्रो रेफ्री भइन्छ । सबैभन्दा ठूलो आफ्नो इच्छा पनि हुनुपर्छ । फुटबल रमाइलो छ । दुःख सबै क्षेत्रमा हुन्छ । रमाइलो गर्न जाने रेफ्रीमा मज्जाले भिज्न सकिन्छ ।”