काठमाडौं । कोभिड–१९ (कोरोना) महामारीको चपेटामा परेको पर्यटन क्षेत्र विस्तारै तङ्ग्रिन थालेको छ । कोरोना नियन्त्रणका लागि विश्वभर गरिएको लकडाउनको असर सबैभन्दा धेरै परेकोमध्ये पर्यटन क्षेत्र पनि एक हो । जसले गर्दा सन् २०२० र २०२१ नेपालसहित विश्वको पर्यटन क्षेत्रले ठुलो क्षति बेहोरियो ।

महामारी नियन्त्रण हुँदै गएपछि विस्तारै पर्यटन क्षेत्र लयमा फर्किन थाल्यो । नेपालको पर्यटन क्षेत्र पनि अहिले पुनरुत्थानको बाटोमा छ । कोरोना महामारीअघि सन् २०१९ मा नेपालमा साढे १२ लाख पर्यटक नेपाल घुम्न आएको नेपाल पर्यटन बोर्डको तथ्यांकमा उल्लेख छ । 

सन् २०२२ मा साढे ६ लाख पर्यटन नेपाल भित्रिएका थिए । सन् २०२० र २०२१ ठप्प नै भयो । २०२३ मा पर्यटन आगमन लयमा पर्कने अपेक्षा लिइएको छ ।  बोर्डका तथ्यांक अनुसार २०२३ को जुलाईसम्म पाँच लाख ३४ हजार २०७ पर्यटक हवाई मार्गबाट भित्रिएका छन् । यो सन् २०१९ तुलनामा ९८.२ प्रतिशतले पुनरुत्थान भएको हो ।

एक तिहाइमात्र उपयोग

हाल नेपालमा ठुला साना होटेल तथा गेस्ट हाउसको हिसाब गर्दा वार्षिक ३५ लाख पर्यटकलाई सुविधा दिन सक्ने क्षमता रहेको होटेल एसोसियसन नेपाल (हान)का अध्यक्ष विनायक शाहले बताए । शाहका अनुसार अहिले दैनिक १० हजार पर्यटकलाई सेवा दिनसक्ने होटेलको क्षमता छ ।

“हामीसँग वार्षिक ३५ लाख आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटकलाई सुविधा दिनसक्ने होटेल तथा गेस्ट हाउस छन् । दैनिक १० हजारलाई सेवा दिन सक्छौँ,” शाहले बाह्रखरीसँग भने ।

पर्यटक आगमन लयमा फर्किए पनि होटेलको कुल क्षमताको एक तिहाइमात्र उपयोग भइरहेको अध्यक्ष शाहको भनाइ छ । जसले गर्दा सञ्चालन खर्च उठाउनसमेत मुस्किल पर्ने शाह बताउँछन् ।

“पर्यटन आगमन बढ्न त बढ्यो । तर, पर्यटन आगमन होटेल क्षेत्रमा लगानी अनुसार बढ्न सकेन । कुल क्षमताको एक तिहाइमात्र उपायोग भइरहेको छ । अहिलेको पर्यटन आगमन संख्याले हाम्रो सञ्चालन खर्च नै उठ्दैन ।”

तर, पर्यटकको संख्या बढेसँगै खुसी थपेको शाहले बताए । आर्थिक हिसाबमा भने सन्तुष्ट हुने अवस्था नभएको उनको भनाइ छ । 

“पर्यटकको संख्या बढ्यो । यसमा खुसी हुनपर्ने कुरा छ । तर, होटेलमा भएको लगानी अनुसार पर्यटक आगमन हुन सकिरहेको छैनन्,” शाहले भने, “पर्यटन क्षेत्रमा धेरै ठुलो लगानी भइसकेको छ । देशभर धेरै नयाँ होटेल बने र सञ्चालनमा आएका छन् । अब, सरकारले पर्यटक कसरी भित्र्याउने भन्ने विषयमा ध्यान दिनुपर्छ ।”

अपेक्षा अनुसार किन बढेनन् पर्यटक ?

सरकारले 'भम्रण वर्ष, २०२०' घोषणा गर्‍यो । सन् २०२० मा २० लाख पर्यटक भित्र्याउले लक्ष्य सरकारको थियो । त्यसैका लागि सरकारले पर्यटन क्षेत्रमा लगानी गर्न आग्रहसमेत गरेको थियो । होटेल क्षेत्रमा लगानी बढ्यो । भ्रमण वर्षको सम्पूर्ण तयारी पूरा भइसकेको अवस्थामा कोरोना महामारीको कारण स्थगित भयो ।

उसको त सरकारले अझै पर्यटक भित्र्याउनका लागि नीति तथा कार्यक्रम बनाउन सकेको छैन । जसले गर्दा नेपालमा पर्यटकको संख्यामा उल्लेख्य मात्रा वृद्धि हुन नसकेको जानकारहरू बताउँछन् ।  अर्काेतर्फ धेरै पर्यठक भित्र्याउनका लागि पूर्वाधारको पनि अभाव छ । जसले गर्दा धेरै पर्यटक ल्याउन सक्ने अवस्था छैन । हवाई कनेक्टिभिटी बढाउन सकेमा थप पर्यटक ल्याउन सक्ने शाहले बताए । 

हाल नेपालको पर्यटन क्षेत्र त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको भरमा छ । उक्त विमानस्थल पनि अहिले साँघुरो भइसकेको छ । पर्यटक संख्या बढाउनका लागि गौतम बुद्ध क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनका लागि सबै लाग्नुपर्ने शाह बताउँछन् । 

“पूर्वाधारको सीमितताको कारणले हामीले धेरै पर्यटक ल्याउन सक्ने अवस्था पनि छैन । काठमाडौं एयरपोर्टको भर हो । उक्त एयरपोर्ट अहिले नै साँघुरो भइसकेको छ,” शाहले भने, “नयाँ दुईवटा भैरहवा र पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनेको छ । तर, अन्तर्राष्ट्रिय उडान सञ्चालनमा छैन ।”

खुला बजार अर्थतन्त्र अनुसार लगानी बढे पनि त्यसको सुनिश्चिता नहुँदा लगानी विस्थापित हुन सक्ने विज्ञहरूको धारण छ । अब नेपालमा धेरै पर्यटक भित्र्याउन सबै निकाय गम्भीर भएर लाग्र्ने सयममा आएको जानकारहरू बताउँछन् ।

सरकारले आर्थिक वर्षको २०८०/०८१ को बजेट वक्तव्यमा २०२३ मा नेपाल भ्रमण गर्ने विदेशी पर्यटकको संख्या १० लाख पुर्‍याउने लक्ष्य लिएको छ ।  सरकारले ‘अतिथि देवो भव’ र ‘नेपाल घुमौँ, नेपाल चिनौँ’ अभियान सञ्चालन गर्ने बताएको छ । ती अभियान सफल बनाउन सरकारसँग स्पष्ट योजना भने छैन ।