काठमाडौं । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको क्षमताभन्दा ३७ लाख बढी यात्रुले सेवा सुविधा लिइरहेको पाइएको छ । 

नेपालका अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलहरू सार्वजनिक निजी साझेदारी (पीपीपी) मा सञ्चालन र निर्माण गर्ने सम्बन्धमा सुझाव पेश गर्न गठित अध्ययन कार्य समितिको प्रतिवेदनले यस्तो तथ्यांक देखाएको हो ।

प्रतिवेदनअनुसार, विमानस्थलले वार्षिक करिब ८७ लाख यात्रु व्यवस्थापन गरिरहेको छ ।  जबकि यो विमानस्थलका टर्मिनल भवनहरूको वार्षिक क्षमता करिब ५० लाख भएको नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणको तथ्यांकले देखाउँछ ।

भौगोलिक अवस्थितिले गर्दा यसको आकार बढाउने सम्भावना नरहेको समेत प्रतिवेदनले औल्याएको छ । 

अध्ययन कार्यदलको संयोजकमा पूर्वसचिव शंकरप्रसाद अधिकारी, लगानीविज्ञ घनश्याम ओझा, प्रद्युम्नप्रसाद उपाध्याय र प्राधिकरण इन्जिनियर दीपेन्द्र श्रेष्ठ संलग्न थिए । समितिले आइतबार पर्यटन मन्त्रीलाई प्रतिवेदन बुझाएका थिए ।

आफ्नो क्षमताभन्दा बढी यात्रु र उडान तथा अवतरण व्यवस्थापन गर्नुपर्ने हालको वाध्यात्मक परिस्थितिले यस विमानस्थलले प्रदान गर्ने सेवाको गुणस्तर घटिरहेको समेत प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ । 

० ० ०

यो विमानस्थल सन् १९५५ मा तत्कालीन राजा महेन्द्रले उद्घाटन गरेका थिए ।  यो विमानस्थलमा आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय गरी दुई टर्मिनल छन् ।  समुद्र सतहबाट ४,३९० मिटर उचाइमा रहेको यो विमानस्थलको कंक्रिटले बनेको धावनमार्गको लम्बाई १०,०८५ फिट (अर्थात् ३,०७४ मिटर) रहेको छ । 

यो विमानस्थलका टर्मिनल भवनहरूले वार्षिक रुपमा करिब १५ लाख आन्तरिक र ३५ लाख अन्तर्राष्ट्रिय यात्रुलाई सेवा प्रदान गर्ने क्षमता छ ।  सन् २०२३ को तथ्यांक अनुसार यो विमानस्थलले अन्तर्राष्ट्रियतर्फ ४५ लाख र आन्तरिकतर्फ करिब ४२ लाखसहित करिब ८७ लाख यात्रुलाई सेवा दिएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणको उक्त तथ्यांक अनुसार यस विमानस्थलले वार्षिक क्षमताभन्दा धेरै नै बढी यात्रुको व्यवस्थापन गर्नु परिरहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।  त्यसैले यात्रुलाई प्रदान गरिने सेवाको गुणस्तरमा समस्या रहेको पाइएको पनि प्रतिवेदनले देखाएको छ ।

विमानस्थल दातृ निकायको ऋण तथा अनुदानमा यो विमानस्थलको टेक्सी वे तथा जहाज ‘पार्किङ वे’ को विस्तार तथा स्तरोन्नतिका काम भइरहेका छन् । तर पनि यसको भौगोलिक अवस्थितिको कारण रनवे विस्तारको सम्भावना न्यून रहेको प्रतिवेदनमा देखाइएको छ ।

एसियाली विकास बैंकले सन् २०२० मा गरेको एक अध्ययन अनुसार, त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको यात्रु परिचालन क्षमताले सन् २०१८ मै सीमा नाघिसकेको थियो । सन् २०२८ सम्म अन्तर्राष्ट्रिय यात्रु ६० लाख हुने प्रक्षेपण छ ।

पर्यटनको निरन्तर वृद्धिले हवाई ट्राफिक औसतमा वार्षिक १० प्रतिशतले बढ्ने अपेक्षा गरिएको छ ।  यो विमानस्थलले चालु आर्थिक वर्षको अन्त्यसम्ममा करिब १३ अर्ब रुपैयाँ हाराहारीमा राजश्व आर्जन गर्ने अनुमान छ ।

९० प्रतिशतभन्दा बढी राजश्व एरोनटिकल सेवा (यात्रुले तिर्ने भाडा, विमानस्थलको टर्मिनल क्षेत्र, सुरक्षा भाडा र वायुसेवा अवतरण सेवा प्रयोग गरेवापत) बाट प्राप्त हुन्छ । एरोनटिकल राजस्व बढी भएकै कारण त्रिभुवन विमानस्थलबाट प्रदान गरिने सेवा शुल्क महँगो रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

प्रतिवेदनका अनुुसार, यसले विमानस्थलमा अवतरण गर्ने यात्रुको टिकट शुल्क तुलनात्मक रुपमा बढिरहेको छ ।  विश्वका अधिकांश विमानस्थलहरूले गैर–हवाई (नन– एरोनटिकल रेभेन्यु) राजस्व धेरै आर्जन गर्छन् । गैर–हवाई राजश्व खुद्रा व्यापार सहुलियतमा खानेकुरा तथा पेय पदार्थको बिक्री, पार्किङ र अन्य गतिविधिबाट आर्जन हुने पनि उल्लेख छ ।

विमानस्थलहरूले कम्तीमा पनि ४० प्रतिशत र केही ठूला र सफल विमानस्थलले ५० प्रतिशत हाराहारीमा गैर–हवाई राजश्व ( नन– एरोनटिकल रेभेन्यु) आर्जन गर्छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय यात्रु संख्या भएका धेरैजसो एसियाका ठूला र मध्यपूर्वका विमानस्थलको राजश्व संकलनमा कोभिड माहामारी अघि गैर–हवाइ क्षेत्रबाट ५० प्रतिशतभन्दा बढी योगदान रहेको समेत प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।