करिअरको पहिलो चलचित्र ‘बुलबुल’ले राम्रै चर्चा पायो । बक्सअफिसमा धमाका मच्चाउन त सकेन, तर समीक्षकको तारिफ पायो । फिल्म राम्रो भएपछि स्वाभाविक रूपमा निर्देशक नोटिस हुने नै भए । केही अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलमा पनि फिल्मले अवार्ड उचालेपछि निर्देशक विनोद पौडेलमा काम गर्ने ऊर्जाको पारो थप उकालो लाग्यो ।

उनलाई बलिउडका डुप्लिकेट सिनेमा बनाएर दलदलमा फस्नु थिएन । वर्षौँदेखि हजारौँ हराइरहेको बाटो हिँडनु थिएन । त्यसैले उनी लामो समय दिमागमा राखेको स्टोरी बोकेर आठ महिना अगाडिको एक साँझ अमेरिकाको जहाज चढे । भुटान हुँदै नेपाल आएर अमेरिका पुगेका भुटानी शरणार्थीको कथा भन्न विनोद अमेरिका पुगे । चलचित्र उतै खिच्नु थियो । नेपाली चलचित्र यस्तो हुन्छ भनेर विदेशका प्रतिष्ठित फिल्म फेस्टिभलमा पुग्नु थियो । नेपाली चलचित्रको स्वाद विश्वभरका सिनेमामेकरलाई चखाउनु थियो । मनभरि यही परिकल्पनाको पोको बोकेर उनी गुल्जार अमेरिका पुगे ।

पेन्सिलले कागजमा घर बनाउनु एउटा कुरा, माटोमा कंक्रिटको घर ठड्याउनु अर्कै कुरा । अर्थात्, फिल्म त बनाउने तर कसरी ? 

अमेरिकामा सिनेमा बनाउनु थियो । त्यताको प्रक्रिया र तौरतरिका बुझ्नु थियो । 

फेरि उही प्रश्न– तर, कसरी ?

कि त्यहाँ काम गरेको अब्बल नेपाली प्रोडक्सन डिजाइनर चाहिन्थ्यो । होइन भने हलिउड सिनेमामा काम गर्ने अमेरिकी नै लिनुपर्थ्यो । पहिलो अप्सनमा नेपालीले त्यसरी प्रोफेसनल रूपमा काम गरेकै थिएनन् वा विनोदले पाएनन् । सिनेमाका थुप्रै पेजमा विज्ञापन गर्दा पनि उनले खोजेको नेपाली मूलको प्रोडक्सन डिजाइनर भेटेनन् । दोस्रो, हलिउड सिनेमामा महँगो पारिश्रमिकमा काम गरेको प्रोडुसरलाई विनोदले कसरी अफोर्ड गर्न सक्नु । 

त्यसो भए विकल्प के त ?

‘हलिउडमा यति धेरै सिनेमा बनिरहेका हुन्छन्, ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्टका लागि भए पनि काम गर न, भयो भने त यहाँ कसरी सुटिङ हुन्छ, प्रोडक्सन डिजाइनको काम कसरी हुन्छ, काम कसरी गर्ने केही त थाहा हुन्छ,’ क्रितना बास्कोटाले सुझाइन् ।

त्यही दिनबाट विनोदले खोज्न थाले फिल्मका पेजहरू । उनी पुगे एन्जेला कास्टिङ कम्पनीको पेजमा, जहाँ मागिएको थियो– नेटफिक्सले बनाउँदै गरेको चलचित्र ‘विट जर्म’का लागि केही कलाकार । एडम ड्राइभर मुख्य भूमिकामा रहेको चलचित्रका लागि ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्ट मागिएको थियो । डाइलग बोल्ने रोल त कहाँ पाउनु, पासिङ रोल नै सही । उनले अप्लाई गरे ।

त्यसअघि, बालबालिकाका लागि नेटफिल्क्सले बनाउँदै गरेको युट्युब कन्टेन्टका लागि न्युयोर्कमा दरखास्त दिएका थिए । बालबालिकासँगै गीत गाउनुपर्ने रोल थियो । एसियन फेस चाहिने भएकाले एप्लाई गरे । यहाँबाट रेस्पोन्स त आयो, तर प्रोडक्सनले भन्यो– तिमी आउन सक्छौ भने आऊ । तर, टाढा रहेछौ । हामी न्युयोर्ककै लोकल खोजिरहेका थियौँ । बस्ने व्यवस्था गर्न सक्दैनौँ । अनुभवका लागि गरेको अप्लाई । रेस्पोन्स आएको थियो । ओहायो बस्ने विनोदले हुन्छ भनेका थिए ।

त्यही बेला एन्जेला कास्टिङले ‘ओके’ गरेको मेल पठायो । न्युयोर्कको अवसर क्यान्सिल गरे । कारण, ओहायोमा छायांकन हुने भएकाले लामो ड्राइभ गर्नुपर्ने थिएन । बस्नका लागि समस्या भएन ।

‘विट जर्म’का लागि प्रोडक्सनले कस्ट्युमको साइज लियो । ओहो, कस्ट्युमको साइज लिएबापत पनि पारिश्रमिक ! विनोद छक्क परे । नपरून् पनि किन, नेपालमा त्यस्तै ब्यानर पर्‍यो भने कति सेन्ट्रल क्यारेक्टरले नै पैसा पाउँदैनन् ।

कोभिड–१९ टेस्टको रिपोर्ट नेगेटिभ आयो । काम पाउने पक्का भयो । तीन दिनपछि विनोदको सेड्युल तय भयो ।

सेटमा पुगेपछि विनोदले थाहा पाए उनको क्यारेक्टर । फेमेली मेन र पुलिस अफिसर उनले अभिनय गर्ने क्यारेक्टर थियो । त्यसपछि उनलाई पुर्‍याइयो, खानेबस्ने व्यवस्थासहितको एक लक्जरियस स्पेस । जहाँ चलचित्रको कथा सन् १९८५ को भएको प्रष्टै झल्को आइरहेको थियो । सोही समय झल्काउने पोस्टरहरू चारैतिर थिए । १९८५ का होटेल कस्ता थिए, त्यो समयका रेस्टुराँ र समाज कस्ता थिए, देखाउने तस्बिर र स्केचहरू चारैतिर थिए । विनोदलाई लागिरहेको थियो– म १९८५ को डिकेडमा छु । त्यो समयका क्यारेक्टर कस्ता थिए, त्यो स्वतस्फूर्त रूपमा कलाकारमा आओस् भनेर प्रोडक्सनले त्यो मिहिनेत गरेको थियो । त्यहाँ उनले आफूजस्तै करिब सयजना ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्ट देखे ।

त्यसपछि सुरु भयो, सुटिङको प्रतीक्षा । मेकअप आर्टिस्टले त्यो समयका तस्बिर हेरेर उनीहरूलाई मेकअप गर्थे । उनीहरू यति डिटेलिङमा जान्थे, हरेक सानोसानो कुरामा पनि असिस्टेन्ट डिरेक्टरसँग के–कसरी, कस्तो भनेर सोध्थे र त्यहीअनुसार काम गर्थे । हाम्रोमा त यति डिटेलिङ हिरो/हिरोइनको मेकअपमा पनि गरिँदैन– विनोद मनमनै सोच्थे । उनलाई लाग्थ्यो, स्टार नै भइयो कि क्या हो ! तर, यथार्थ उनी ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्ट मात्रै थिए । 

मेकअप सकिएपछि सुटिङको प्रतीक्षा हुन्थ्यो । तर, कतिखेर सुटिङ हुन्छ थाहा हुँदैनथ्यो । सुटिङ सेटको कुन कुनामा हुँदै छ भन्ने पनि थाहा हुँदैनथ्यो । सुटिङ हेर्ने त कुरै भएन । आधा काठमाडौंको क्षेत्रफलजति सुटिङ सेट थियो । कहाँ के हुँदै छ भन्ने नै पत्तो हुँदैनथ्यो । पालो आउनेहरूलाई असिस्टेन्ट डिरेक्टर र उनका असिस्टिेन्टहरू लिन आउँथे । गाडीमा राखेर लैजान्थे ।

पहिलो दिन स्टुडियोमा सुटिङ थियो । सुटिङका लागि ठूलठूला घरहरू थिए । घरअगाडि चक्कावाला रिमोटबाट सार्न मिल्ने रूखहरू थिए । यो पनि उनले लञ्च गर्न जाने बेला देखेका ।

“यस्ता इकुप्मेन्टहरू देखेँ मैले, जुन आजसम्म न मैले देखेको थिएँ न त परिकल्पना नै गरेको थिएँ,” विनोद भव्य र सभ्य हलिउडको प्रोडक्सन डिजाइनको स्मरण गर्छन्, “हामी यहाँ बसेर बलिउड र हलिउडजस्ता सिनेमा बनेन, अब बनाउनुपर्छ भन्छौँ, हामीले त्यो भनिरहँदा त्यहाँको भव्यताको हामीले सामान्य परिकल्पना पनि नगरी बोल्दा रहेछौँ । त्यहाँको रिसोर्सको शून्य दशमलव शून्य एक प्रतिशत पनि हामीसँग रिसोर्स छैन । अनि, कसरी हामी बलिउड, हलिउड र साउथका सिनेमासँग हाम्रा चलचित्र कम्पेयर गर्छौँ ?” विनोदले खेल्दै गरेको चलचित्र चार सय मिलियन अमेरिकी डलरमा बन्दै थियो ।

त्यहाँ सिनेमाका लागि चाहिने सानो प्रप्सका लागि छुट्टै उद्योग छ । हाम्रोजस्तो हचुवाका भरमा प्रप्स प्रयोग हुँदैन । सानोसानो कुरामा लजिक लगाएर काम हुन्छ । हाम्रोमा ? सबैलाई भलिभाँती थाहा छ ।
 
गाडीहरू थुप्रै हुन्छन् । ती गाडी हल्लाउने मेसिन हुन्छ । मेसिनले गाडी हल्लाइरहेको हुन्छ । विनोद तीनै गाडीमध्ये एउटा गाडीको ड्राइभर हुन्छन् । उनले चलाएको गाडीछेउबाट चलचित्रका मुख्य अभिनेताको गाडी पास हुन्छ । उनको सिन यही हो । तर, विडम्बना ! उनले रोल पाएनन् । किन ? जुन फेमेली आएको थियो गाडीमा बस्न, त्यो फेमेलीसँग विनोदको फिचर्स मिलेन । विनोद हेरेको हेर्यै भए । अर्कैले अवसर पायो । सेटमा पुगेर उनी फर्किए ।

अर्को दिन । स्टुडियो बाहिर सुट थियो । रातिको समयको सिन । करिब चार सय गाडी थिए । काठमाडौंको आधाभन्दा धेरै क्षेत्रफल ब्लक गरेर राखिएको थियो । १९८५ का दशकमा प्रयोग हुने गाडी थिए । ठूलो फ्याक्ट्रीमा ग्यास लिक भएपछि गाडी लिएर सहरबाट भागेको सिन थियो । आफ्नो परिवार लिएर भाग्नुपर्ने भएकाले विनोदलाई प्रोडक्सनले परिवारका सदस्य दियो । धन्न यसपटक परिवारका सदस्यका लागि ल्याएको ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्टसँग उनको अनुहार मिल्यो । अवसर पाए । 

पानी परेको समयमा कार कुदाउनु थियो । भिड भएकाले ७–१० को स्पिडमाा गाडी कुदाउनुपर्थ्यो । त्यसै गरे । कति डिस्टेन्समा गाडी कुदाउने ? पहिला नै ट्रेनिङ दिइएको थियो ।

“कहाँबाट कस्तो क्यामेराले खिच्यो, भोलि सिनेमामा आफ्नो अनुहार देखिन्छ कि देखिँदैन थाहा छैन,” विनोद भन्छन्, “सायद अनुहार देखिँदैन । किनभने, अनुहार देखाउने व्यक्तिको सुट स्टुडियोमा हुन्छ । पिक्चरमा क्वालिटी आओस् भनेर स्टुडियोमा खिचिन्छ । यसका लागि गाडीभित्र लाइट राखेर खिचिन्छ । साउन्डदेखि लाइटसम्मका लागि यो गर्दा रहेछन् ।”

जब हलिउडको भव्यता देखे, उनलाई लाग्यो– नेपालमा त सिनेमा क्षेत्रले उद्योगको रूप नै लिएको रहेनछ । “हामी बामे सर्न पनि पो थालेका रहेनछौँ । भर्खर जन्मिएका मात्रै रहेछौँ भन्ने मलाई अनुभूत भयो । जसले बलिउडसँग नेपाली सिनेमा कम्पेयर गर्छ, त्यो त मूर्ख हो,” उनी भन्छन् ।

चलचित्र ‘साँघुरो’का मुख्य कलाकार शुशांक मैनालीले भनेका थिए, ‘विनोदजी, मलाई पनि अवसर मिल्छ कि भन्दिनुस् न ।’

विनोदले असिस्टेन्ट डिरेक्टरसँग कुरा गरे । उनले प्रक्रिया पुर्‍याएर आवेदन दिन भने । नभन्दै उनले पनि अवसर पाए । विनोदलाई साथी भए शुशांक ।

सुटिङमा आवश्यक परे बोलाउँथे । नभए बस्ने, पढ्ने, सिनेमा हेर्ने । दिन त्यसैगरी कटिरहेको थियो । काम नभए पनि दिनको ३०० देखि ३५० डलरसम्म पारिश्रमिक पाउँथे ।

सँगै बस्ने थुप्रै हुन्थे । तर, उनले लामो समय आफू फिल्ममेकर हुँ भनेनन् । कारण, त्यहाँ जसरी फिल्म मेकिङ हुन्छ, त्यस्तै फिल्ममेकर हो भन्ने उनीहरूले सोच्थे । “त्यसैले मैले धेरै दिनसम्म आफ्नो परिचय लुकाएँ,” उनी भन्छन्, “त्यहाँ फिल्ममेकरलाई दिने सम्मान नै बेग्लै छ । तर, लामो समयसम्म सँगै बसेका र पारिवारिक गफसमेत हुने केही अमेरिकी जो मजस्तै ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्टका लागि आएका थिए, उनीहरूलाई भने मैले म फिल्ममेकर हुँ भनेर भन्दा छक्क परे । फिल्ममेकर भएर पनि यहाँ किन ! उनीहरू अचम्मित भए । मैले हलिउडको फिल्म मेकिङबारे बुझ्न आएको भनेँ । उनीहरू मलाई पनि तिम्रो सिनेमामा काम देऊ है भन्थे ।”

उनीहरू त्यहाँको जस्तै ठूलो मेकर होला भन्ने सोच्थे । तर, आफू कति सानो फिल्म उद्योगको फिल्ममेकर भन्ने विनोद स्वयंलाई मात्रै थाहा थियो । प्रोडुसर नपाएर भौँतारिरहेको पीडा उनले मात्रै भोगेका थिए ।

२५औँ दिनमा विनोदले एउटा रोल पाए, पुलिस अफिसरको । चार/पाँचवटा गाडी ठोक्किएर ठूलो दुर्घटना भएको हुन्छ । त्यहाँ साइरन बजाउँदै पुलिसको गाडीमा पुलिस अफिसर विनोद पुग्छन् । त्यहाँ कतै धुवाँ निस्किरहेको थियो, कतै आगो लागेर खरानी भइसकेको थियो । पुलिस अफिसर बनेका विनोदलाई उनका असिस्टेन्टले ब्रिफिङ गरिरहेका छन् । उनले ब्रिफिङ लिइरहेका बेला चलचित्रका मुख्य क्यारेक्टर एडम ड्राइभरको गाडी छेउबाट पास हुन्छ ।

 
करिब ३० देखि ४० सेकेन्डको त्यो सिन खिच्न रातभर लाग्यो । यही दिन हो, उनले पहिलोपटक क्यामेरा देखेको । क्यामेराले कसरी कुन एंगलबाट खिचिरहेको छ, पहिलोपटक देखेको ।

जसले क्यारेक्टरमा विनोदलाई ब्रिफिङ गरेका थिए, ती कलाकारसँग विनोदको कुरा भयो । उनले विनोदलाई भन्दै थिए– १२ वर्ष भयो ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्ट भएर काम गरेको । उनले ‘एभेन्जरस इन्डगेम’, ‘स्पाइडरम्यान’को दुईवटै सिरिज तथा मार्बल स्टुडियाेका सिनेमामा पनि काम गरिसकेका रहेछन् । उनी विनोदलाई सुनाउँदै थिए, ‘यति ठूलो फिल्म इन्डष्ट्रिमा हामी एक्टर त कहाँ बन्न सक्छौँ र ! डाइलग पाउन त मुस्किल छ ।’ स्पाइडरम्यानमा चाहिँ उनले छोटो डाइलग पाएका रहेका छन् । सायद उनको जिन्दगीकै ठूलो उपलब्धि । 

तर, ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्ट नै किन नहोस्, विनोदले अनुभूत गरे– त्यहाँ इज्जत छ । सेटमा लैजाँदा गाडी आउँछ । गाडीबाट सुटिङ स्पटमा लैजाँदा छाता ओडाउने अर्कै मान्छे हुन्छ । खान र बस्ने व्यवस्थामा कुनै कन्जुस्याइँ छैन । राम्रो पारिश्रमिक छ । त्यसैले त उनीहरू दशकौँदेखि ब्याकग्राउन्ड आर्टिस्ट भएर काम गरिरहेका छन् । त्यसमा सन्तुष्ट नै छन् । 

“जब म सुरुमा त्यहाँ जाँदै थिए, मलाई लागिरहेको थियो– १२ वर्षसम्म फिल्म कलेज चलाएको मान्छे, फिल्म बनाइसकेको डिरेक्टर, म यति सानो काम गर्न जाँदै छु,” विनोद स्मरण गर्छन्, “तर, मलाई काम गर्नेभन्दा पनि सिक्ने र जान्ने हुटहुटी थियो । जब म त्यहाँ पुगेँ, त्यसपछि मलाई लाग्यो– यहाँ नआएको भए मैले धेरै कुरा बुझ्ने नै थिइनँ । हरेक मुभमेन्टमा सिकिरहेको थिएँ । बुझिरहेको थिएँ । त्यसमै रमाइरहेको थिएँ ।”

अन्तिम दिन विनोदले मोनिटर हेर्ने अवसर पाए । निर्देशक आउने÷जाने गरिरहेका थिए । विनोदले टाढैबाट मोनिटर हेरिहेका थिए । फ्रेम हेरे । सट कसरी लिइरहेको छ, हेरे । त्यो देखेपछि त्यसअघि अत्तालिइरहेका उनमा अचनाक आत्मबल बढ्यो ।

“चार सय मिलियन डलरमा सिनेमा बनिरहेको छ । पैसा त पानी बगेजस्तो बगिरहेको छ । हामी त केही पनि हैनौँ भनेर आत्मग्लानि भइरहेको थियो । हामीले त केही पनि पो गरेका रहेनछौँ,” विनोद भन्छन्, “जब त्यो मोनिटर हेरेँ, मेरो दिमागमा आयो– जुन डिरेक्टरले मोनिटर हेरिरहेको छ, उसले हेर्ने त्यही फ्रेम त हो । १६ः९ को फ्रेम । मैले हेर्ने पनि त्यही फ्रेम हो । उसले कोर्ने फ्रेम पनि त्यही हो, मैले कोर्ने फ्रेम पनि त्यही हो । फरक यति हो, ऊसँग अथाह सम्पत्ति छ । ठूलो प्रोडक्सन डिजाइन छ । हामीसँग लिमिटेड सोर्स छ । फरक यति त हो ।”

विनोदलाई लाग्यो– मैले देखेको कथा र मेरो अनुभूति मेरो तरिकाले भन्छु । ऊसँग जति स्रोतसाधन छ, त्यसकै परिधिमा रहेर भन्छ । तर, उसले बनाउने पनि चलचित्र नै हो, मैले बनाउने पनि चलचित्र नै हो ।

त्यसपछि विनोदले आफैँलाई प्रश्न गरे– म किन अत्तालिरहेको छु ? जुन दिन म ह्युज प्रोडक्सन पाउँछु, त्यो दिन म पनि काम गर्न सक्छु । किनकि, कोर्ने त उही सेम फ्रेम त हो ।

जब २५औँ दिनमा विनोदलाई अवसर पाए म पनि गर्न सक्छु भन्ने अनुभूत भयो, २६औँ दिन उनले कास्टिङ डिरेक्टरलाई फोन गरेर भने– आजदेखि मेरो सेड्युल नराखिदिनू, म आउँदिनँ ।

उनी घर फर्किए । लेख्न थालेको स्क्रिप्टले निरन्तरता पायो । प्रोडुसर खोज्ने क्रम अघि बढ्यो ।

अर्को दिन फोन गरेर कास्टिङ डिरेक्टरले भन्दै थिए– बराक ओबामाले ब्ल्याक फ्रिडम फाइटरमा केन्द्रित भएर बनाउँदै गरेको चलचित्रमा भन्दिएको छु, जानू, त्यहाँ राम्रो पैसा छ । तर, विनोद भने– सरी !

जब उनले हलिउडको अकल्पनीय प्रोडक्सन देखे, त्यहाँ विनोदले लञ्चको मौका पारेर असिस्टेन्ट प्रोडक्सन डिजाइनरसँग लामो संवाद गरेका थिए । उनको जिज्ञासाको केन्द्र थियो, प्रोडक्सन डिजाइन कसरी हुन्छ ?

तिनले भनेका कुरा र दिएका आइडिया विनोदको दिमागमा सुरक्षित थिए । त्यसैले आफू र अंकित पौडेल (सिनेमेटोग्राफर)ले नै हेर्ने तयारी गरेको प्रोडक्सन डिजाइनको काम गर्ने व्यक्तिको खोजी गर्न थाले विनोद । खोजेजस्तो नेपाली मूलका व्यक्ति भेटिएनन् । त्यसैले उनले फोन गरे नेपालमा रहेका विमल सुवेदीलाई । विनोदको आग्रहमा नाइँनास्ति नगरी विमल अमेरिका पुगे । र, सुरु भयो– ‘रवर सिटी’को सुटिङ ।

अहिले यो चलचित्रको केही अंश छायांकन गरेका उनले बाँकी काम अर्को वर्ष गर्दै छन् । “म सायद त्यो हलिउड मुभीमा नगएको भए रबरसिटी एकैपटक छायांकन गरिसक्थेँ । तर, जब फिल्म खिच्दै जाँदा कथाअनुसारको मौसम भएन, मैले सुटिङ रोकेँ,” विनोद भन्छन्, “प्रोडक्सन डिजाइन सिनेमाका लागि कति महत्त्वपूर्ण छ भनेर मैले त्यसपछि बुझेँ ।”

जब विनोदले हलिउडका सिनेमाको भव्य प्रोडक्सन डिजाइन हेरे, त्यसपछि उनले वर्ल्डका मास्टर क्लास निर्देशकका मास्टर पिस सिनेमा दोहोर्‍याएर हेरे । ती फिल्ममा उनले लिंक गरेर हेरे, त्यहाँको प्रोडक्सन डिजाइन । र, त्यसले चलचित्रलाई दिएको उचाइ ।

‘बुलबुल’मा प्रोडक्सन डिजाइनलाई विनोदले जति सामान्य रूपमा लिएका थिए, ‘रबरसिटी’मा त्यति नै सशक्त पक्षका रूपमा लिए । १२ दिन लगातार वेदर चेन्ज भएपछि उनले अर्को वर्षसम्मका लागि छायांकन थाती राखे । कारण, उनी आफ्नो फिल्मलाई जुन कलर दिन चाहन्थे, त्यसमा सम्झौता गर्न तयार थिएनन् ।

“कति सम्झौता गर्नु सधैँ ! सम्झौता गर्दागर्दै आज नेपाली चलचित्र शून्य अवस्थामा छ । यसलाई अब माथि उठाउनु र विश्व मानचित्रमा नेपाली सिनेमाको स्थान दाबी गर्ने दायित्व हाम्रै त हो,” उनले जिम्मेवारीको काँध थापे ।