काठमाडौं । “नयाँ पुस्तालाई शास्त्रीय संगीत वाइवाई पकाएको जस्तो भएको छ,” करिब तीन दशकभन्दा लामो समयदेखि महिला तबलावादकको रूपमा यसैलाई प्यासन र पेसा बनाइरहेकी सरिता मिश्रले भनिन् ।

उनी प्रस्ट्याउँदै भन्छिन्, “किनभने, छिटो सिकेर छिट्टै सकाउँ भन्नेजस्तो भएको छ । तबलालगायत शास्त्रीय बाजा र संगीत भनेको साधनाको क्षेत्र हो । यो आजको भोलि नै सिक्छु भनेर सकिन्न र पाइन्न पनि । यसको लागि त साधना चाहिन्छ ।”

आठ वर्षको उमेरदेखि तबलासँग जोडिएको उनको सम्बन्ध समयसँगै अझै प्रगाढ हुँदै गयो । र त उनले नेपालको पहिलो व्यावसायिक महिला तबलावादकको परिचय बनाएकी छन् ।

तबलाप्रतिको आकर्षण
तबलाप्रति कसरी आकर्षित भइन् भन्ने प्रश्नको उत्तर उनी आफैँसँग छैन । उनी जहाँ जन्मिइन्, त्यो घर र परिवेशको माहोल सांगीतिक भएर हो कि भन्ने अनुमान उनी लगाउँछिन् । उनी पशुपतिको नवाली टोलमा जन्मिएकी हुन् ।

“तबलमा कसरी आकर्षित भएँ त्यो त म भन्न सक्दिनँ । जन्मिँदै सांगीतिक परिवारमा जन्मिएँ, बाजागाजामा हुर्किएँ । मेरो बुवा पनि शास्त्रीय संगीत गाउनुहुन्थ्यो । हाम्रो घर पशुपतिमा हो । त्यही भएर शिवरात्रि, बालचर्तुर्थी विभिन्न पर्वहरूमा हामो घरमा भजनकीर्तन भइरहन्थ्यो । त्यही भएर मैले जानी नजानी बाजाहरू बजाउन जान्ने भइसकेको थिएँ ।”

तबलावादनमा महिलाको संख्या त्यति देखिँदैन । प्रायः महिलाहरू धिमे, बाँसुरी, सितारलगायत वाद्यवादनतर्फ देखिन्छन् । सरिताले भने तबला नै किन छानिन्, उनलाई त्यो पनि पत्तो छैन । १२÷१३ वर्षको केही बुझ्ने उमेर पुगेपछि बल्ल उनलाई आफू तबलावादक हुँ भन्ने महसुस भएछ । तर, उनले कहिल्यै पछाडि फर्किएर हेरिनन् र अरू बाजातर्फ मन पनि डुलाइनन् ।

यता, बुवा (हरिप्रसाद मिश्र)लाई भने छोरीले नृत्य सिकोस् भन्ने इच्छा थियो । त्यसैले बुवाले घरमै नृत्य शिक्षक बोलाएर सरितालाई नृत्यको कक्षा दिन सुरु गरेका थिए । सरिताले पनि बुवाको कुरा मानेर नृत्य सिक्न थालिसकेकी थिइन् । तर, नृत्य सिकिरहँदा उनले नृत्यको लयभन्दा पनि पृष्ठभूमिमा बजिरहेको संगीतको धुन (बोल) चाँडै क्याच गर्थिन् ।

“मलाई डान्सको बोलभन्दा पनि क्यासेटमा बजिरहेको तबलाको बोल तुरुन्तै कण्ठ भइहाल्ने,” सरिताले भनिन् । एक दिन उनलाई नृत्य सिकाउने गुरुले नै सरिताको बुवालाई “बाजे, बरु उसलाई तबला नै सिकाउनुस्’ भनेर गइन् र फेरि फर्केर आइनन् ।

एक्लो महिला 
सानैदेखि हक्की, निडर अनि लिडरसिपको स्वभावकी उनका साथीहरू केटीहरूभन्दा केटाहरू नै बढी थिए । उनका उमेरका अरू बालिकाहरू पुतली, खेलौना खेल्थे भने उनी केटा साथीहरूसँग पशुपतितिर गएर हरेक बाजा बजाउन खोज्ने, खोलामा पौडी खेल्न जाने गर्थिन् ।

“सानैदेखि समाजले के भन्ला भन्ने कुरामा त्यति चासो भएन । परिवारको सपोर्ट अनि मेरो गुरु स्व. होमनाथ उपाध्याय उहाँहरूको समर्थन भएपछि मैले अरूको कुरामा त्यति वास्ता गरिनँ । त्यही कारण तबला सिकेर यो स्थानसम्म आउन सफल भएँ,” उनी भन्छिन् ।

लैंगिक विभेद (जेन्डर बाएस)मा आफूले विश्वास नगर्ने उनी बताउँछिन् । त्यसैले त बारम्बार भन्ने गर्छिन् कि सिर्जनाको क्षेत्रमा जेन्डर हुँदैन र सिर्जना भनेको केटा र केटी दुवैको हो ।

तबलामा आईएफई ललितकलाबाट गरेकी उनले स्नातकोत्तरको शिक्षा भने भारतको इलाहबादमा अवस्थित प्रयाग संगीत स्मृतिबाट पूरा गरिन् ।

तबलामा एकेडेमिक शिक्षाका लागि भारत जाँदा उनी एकजना मात्रै महिला थिइन् । अतुल गौतम, निर्मल भट्टराई, हरिशरण मानन्धरलगायत नेपालबाट उनीसँगै गएका साथीहरूको ७२ जनाको समूहमा उनी एकजना मात्रै महिला थिइन् ।

कलेजमै होस्टेलको व्यवस्था भएका कारण उनी त्यति बाहिर जान्न थिइन् । कलेजबाहिर महिलाको रूपमा केही दुर्व्यवहार भोग्नुपरे पनि कलेजभित्रै भने आफूले कहिले पनि त्यस्तो महसुस गर्नु नपरेकोमा उनी आफूलाई भाग्यमानी ठान्छिन् ।

उनले आफूलाई म महिला र उनीहरू पुरुष हुन् भनेर महसुस हुन दिइनन् । आफूलाई पनि पुरुषसरह नै अघि बढाइन् ।

तबला प्यासन र पेसा  
आफ्नो बाल्यकाल, युवा जोस र जीवनको बाँकी समय पनि तबलावादनमै बिताउने योजना रहेको बताउने सरिता तबलालाई मुख्य पेसा बनाउन सकिनेमा विश्वस्त छिन् ।

“संगीतमा लागेर कमाइ हुँदैन भन्ने सोच धेरै पुरानो भइसक्यो । हाम्रै स्कुलका बच्चाहरू विभिन्न कार्यक्रम र विद्यालयमा पढाइ रहनुभएको छ,” उनले भनिन्, “म आफैँ पनि यसैलाई व्यवसायको रूपमा अघि बढाउँथे । तर, अहिले व्यावसायिक रूपमा बजाउन छोडेँ । मैले यसैबाट कमाएको हुँ ।”

संगीतमा पैसा छैन भन्नेहरूलाई उनी गलत साबित गर्दै यसलाई प्यासन मात्रै होइन, पेसा पनि बनाउन सक्ने बताउँछिन् । तर, यसका लागि आफूमा पनि क्षमता हुनुपर्नेमा उनले जोड दिइन् ।

व्यावसायिक रूपमा तबला बजाउन छोडे पनि उनी ‘नाद् संगीत पाठशाला’मार्फत अनाथ, असहाय बालिकाहरूलाई तबलालगायत संगीत निःशुल्क सिकाउने गर्छिन् । यसका लागि देश तथा विदेशबाट स्वेच्छाले व्यक्तिगत र संगठनबाट आर्थिक सहयोग गरिँदै आएको छ । नाद्मा अहिले १९४ जना विद्यार्थीहरू छन् ।

व्यावसायिक तबलाको यात्रा
पशुपतिमा हुने धार्मिक कार्यक्रमलगायत थुप्रै कार्यक्रमहरूमा बजाउन थालिसकेकी उनी व्यावसायिक रूपमा रेडियो नेपालसँग जोडिएकी हुन् । उनी २०४७ सालतिर रेडियको आर्टिस्ट भइसकेकी थिइन् ।

रेडियो नेपालका साथै उनी नेपाल टेलिभिजनसँग पनि जोडिएर केही वर्ष काम गरिन् । नेपाल, भारत, जापानलगायत केही देशहरूमा आफ्नो प्रस्तुति दिइसकेकी सरिताले भारतका चर्चित उमाशंकर मिश्र, विश्वमोहन भट्टलगायतसँग सहकार्य गर्ने मौका पाइसकेकी छन् । उनी थुप्रै सम्मानबाट पनि सम्मानित भइसकेकी छन् ।

तबलामा युवा आकर्षण 
तबलालगायत समग्र शास्त्रीय संगीतमा युवा पुस्ताको राम्रो आकर्षण भएको सरिताको अनुभव छ । तर, उनीहरूमा धैर्यता नभएकै कारण यसमा टिकिराख्न नसकेको उनी बताउँछिन् ।

शास्त्रीय संगीतलाई मनोरञ्जनभन्दा पनि आत्मारञ्जन भन्न रुचाउने उनी आत्मारञ्जनका लागि साधना चाहिने भएर हतार नगर्न युवा पुस्तालाई सुझाव दिन्छिन् ।

नयाँ पुस्ताको आकर्षण राम्रो छ । तर, रिजल्ट छिटो–छिटो खोज्ने भएकाले निरन्तरतामा गाह्रो भएको उनले अनुभव गरेकी छन् ।

तर, इमानदारिता लगनशीलता, जाँगरका साथ यात्रा सुरु गर्दा गन्तव्यसम्म अवश्य पुगिन्छ । तर, त्यसका लागि अरूसँगभन्दा पनि आफैँसँग प्रतिस्पर्धा गर्छु भन्ने भावना हुनुपर्ने उनी बताउँछिन् ।

पश्चिमी संगीतले तबला ओझेलमा पर्दैन
पछिल्लो समय पश्चिमी गीत र बाजाहरू जस्तै, गितार, पियानो, ड्रमलगायत वाद्यवादनका साधनहरूको प्रयोग बढिरहेको छ । तर, यसका बप्च पनि तबलाको प्रयोग कहिले पनि कम नहुनेमा सरिता विश्वस्त छिन् ।

हरेक विधाका संगीतका दर्शक पनि आ–आफ्नो हुने भएकाले एकले अर्कोलाई ओझेलमा नपार्ने भन्दै उनी भन्छिन्, “हरेकको आ–आफ्नै दर्शक छन् । त्यसैले कुनै एउटा संगीत वा बाजाले अर्कोलाई ओझेलमा पार्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । अझ, तबलालाई त वेस्टर्नसँग फ्युजन गर्न सकिन्छ ।”