काठमाडौं । काठमाडौंका विभिन्न क्षेत्रका बस्तीहरू सानोतिनो झरीमै बर्सेनि डुबानमा पर्छन् । खोलाहरूको अतिक्रमण र उचित तवरबाट ढल व्यवस्थापन नहुँदा सामान्य वर्षामै बस्तीहरू डुबानमा पर्ने गरेका हुन् ।

गएको शुक्रबार रातिको वर्षाले बालुवाटार, टुकुचा क्षेत्र आसपासका १०० भन्दा बढी घरहरूका भुइँतला डुबानमा परे । यस्तै, कपन, सरस्वतीनगर, मिलनचोक, अनामनगर, मदन भण्डारी कलेज आसपासका बस्तीका टहराहरू पनि डुबानमा परे । दुई घण्टाजतिको सानो झरीले पनि बस्ती डुबानमा परेको टुकुचाका स्थानीयले बताए ।

बालुवाटारका स्थानीय युगलकिशोर गौतम ढल व्यवस्थापनमा ‘टालटुले काम’ हुँदा बस्ती डुबानको समस्या निम्तिएको बताउँछन् । “खोलामा भएको अतिक्रमण र बस्ती स्थानान्तरणमा सरकारले चासो नदिँदा यस्तो समस्या आएको छ । पानी बग्ने खाली ठाउँ नराखेर जथाभावी घर बनाउँदा बस्ती डुबानमा पर्दै आएका छन्,” उनले भने ।

प्रधानमन्त्रीको सरकारी निवास क्षेत्रमै डुबान 
प्रधानमन्त्रीको सरकारी निवाससहित ‘भीआईपी’हरूको कार्यक्षेत्र रहेको स्थान बालुवाटारलगायतमै पनि डुबान हुने गरेको छ । सामान्य वर्षामै उक्त क्षेत्रका बस्ती डुबानमा पर्ने गरेका छन् । प्रधानमन्त्री निवास बालुवाटारनजिकैबाट टुकुचा खोला बग्छ ।

“प्रधानन्त्रीको सरकारी निवास बालुवाटार आसपासका बस्तीहरू डुबानमा पर्छन् । स्थानीयले ह्युमपाइप भत्काउँदै जोड्ने कुरा भएन । सरकारको लगानी छ । ठाउँठाउँमा हालेका टुक्राटुक्रा ह्युमपाइपले बर्खाको पानीको बहाव धान्ने अवस्था छैन । त्यसैले यो क्षेत्र डुबानमा पर्दै आएको छ,” स्थानीय गौतमले भने, “हामीले विभिन्न किसिमका समस्याका कारण निकालेका छौँ ।”

ह्युमपाइप हालिँदा थप जोखिम 
स्थानीयका अनुसार टुकुचा खोलाको भूभाग ठूलो थियो । बस्ती र सडक विस्तारको क्रममा अतिक्रमण भयो । “अहिले यस क्षेत्रमा खोला एकदमै सानो छ । यस क्षेत्रको ह्युमपाइपमा बहाव बढ्ने भनेको भंगाल खोलाबाट हो । पहिलाको खोला बग्ने ठाउँ शंखमूल, चण्डोल, पञ्चकन्या, टुँडाल, चाइनिज एम्बेसी, दरबारमार्ग हुँदै बागबजारसम्म पुग्ने हो । उक्त क्षेत्र लोल्यान्डमा थियो । त्यसैले पनि यी क्षेत्र डुबानको खतरामा छन्,” उनले भने ।

उक्त क्षेत्रमा अहिले विभिन्न सडक, घरहरू बनेका छन् । टुकुचा खोलालाई ढलको रूपमा उपयोग गर्न थालियो । करिब ४० वर्षपहिले उक्त क्षेत्र खोलाकै स्वरूपमा रहेको र अहिले बस्तीमा परिणत भएको स्थानीयको भनाइ छ ।

उपभोक्ता समितिले टोलटोलमा ह्युमपाइप हाल्दा पनि उक्त क्षेत्र पटक–पटक डुबानमा पर्दै आएको बताइन्छ । चण्डोल, महाराजगन्ज क्षेत्रमा पनि सामान्य झरीमै बस्ती डुबान हुन्छ । अहिले काठमाडौंको उत्तर–पश्चिमको सबै ढल टुकुचामा मिसिन्छ ।

फरक–फरक आकारको ह्युमपाइप
पहिलेका उपभोक्ता समितिले फरक–फरक साइजको ह्युमपाइप बिछ्याएकाले बस्ती डुबानमा पर्ने गरेको स्थानीयको आरोप छ । कतै ४० इन्च, कतै ४५ इन्च, कतै ३० इन्चको ह्युमपाइप राखिँदा त्यसले धान्न नसकेको स्थानीय बताउँछन् । बस्ती विस्तार हुँदा थुप्रै घरहरूका ढल मिसाउन थालियो । जसले गर्दा १२ वर्ष पुरानो ह्युमपाइपले धान्न सकेन ।

यी हुन् बढी डुबानमा पर्ने क्षेत्र
टुकुचा, बागबजारदेखि तीन किलोमिटर रिङरोडसम्म ट्राफिक महाशाखा थापाथली हुँदै त्रिपुरेश्वरको वाग्मतीमा ढल मिसिन्छ । दरबार संग्रहालयदेखि माथिको ह्युमपाइप ठूलै छ । त्यसैले त्यहाँ खास्सै समस्या नभएको बताइन्छ । तर, बालुवाटार आसपासका बस्तीहरूमा ठूलो समस्या पर्ने गरेको छ । अनामनगरको मदन भण्डारी कलेज आसपासको क्षेत्रमा पनि डुबान हुन्छ ।

यस्तै, कपन, मिलनचोक, सरस्वती नगर, गोपीकृष्ण हल, वसुन्धारा, अनामनगर, घट्टेकुलो, पुतलीसडक, मूलपानी मनोहरा, बौद्ध, जोरपाटी र थापाथली क्षेत्रका भित्री बस्तीहरू पनि डुबानमा पर्दै आएका छन् । काठमाडौं महानगरपालिकाको केन्द्रीय कार्यालय जेडीए कम्प्लेक्स, न्यु प्लाजा क्षेत्र पनि डुबानमा पर्दै आएका छन् ।

स्थानीयको माग
बस्ती डुबानबाट जोगाउन सरकारले योजना बनाएर यसको दिगो समाधान खोज्नुपर्ने स्थानीयको माग छ । बीच–बीचबाट काम नगरी मुहानैदेखि एकै किसिमका ह्युमपाइप हाल्दा यो समस्या समाधान हुने उनीहरूको बुझाइ छ ।

१०–१२ वर्ष पुराना ह्युमपाइप समयमै मर्मत नगर्दा पनि यस्तो अवस्था आएको उनीहरूको भनाइ छ । बस्ती विकासले आकाशे झरीलाई खोलाकै स्वरूपमा फर्काउने अवस्था नरहेकाले यसको दिगो समाधान आवश्यक रहेको उनीहरु बताउँछन् ।

दिगो समाधान खोज्छौँ : उपमेयर
काठमाडौं महानगरकी उपमेयर हरिप्रभा खड्गीले बस्ती डुबान हुने क्षेत्रको समस्या समाधान गर्न प्रारम्भिक र प्राविधिक अध्ययन गरिने बताएकी छन् । गएको सोमबार उनले टुक्रे योजनाका आधारमा काम गर्दा यस्तो समस्या आएको भन्दै अब दिगो रूपमा काम गरिने बताएकी हुन् ।

सडक विभाग, काठमाडौं उपत्यका खानेपानी लिमिटेड (केयूकेएल) र महानगरबीच समन्वय भएर ढल व्यवस्थापन भइरहेको महानगरले जनाएको छ ।

नागरिकस्तरबाटै बदमासी !
महानगरका भौतिक पूर्वाधार विकास विभागका प्रमुख राम थापाले बस्ती डुबान हुने समस्या प्रतिकूल नभएको दाबी गरे । बस्ती डुबान हुनुमा नागरिकस्तरबाटै बदमासी भएको उनको भनाइ छ ।

“काठमाडौंमा बस्ती डुबान हुने समस्या छैन । धोबीखोलाको बहाव बढेपछि अलि–अलि समस्या आउँछ । यो स्वाभाविक हो । वर्षायाम सकिएपछि आफैँ कम हुँदै जान्छ । अन्य क्षेत्रमा प्रतिकूल समस्या छैन,” उनले भने, “यद्यपि, यस्तो समस्या आएको खण्डमा हामीले समाधान गरिरहेका छौँ । ढल व्यवस्थापन भइरहेकै छ । समस्या आएको ठाउँको ह्युमपाइपको पनि मर्मत–सम्भार भइरहेको छ । यसका लागि महानगरले छुट्टै बजेट छुट्ट्याएको छैन । प्रकोप व्यवस्थापनअन्तर्गत आवश्यकताबमोजिम समस्या समाधान गरिन्छ ।”

न्यु प्लाजा र बालुवाटार क्षेत्रमा गएको शुक्रबार ठूलो झरी परेकोले मात्रै बस्ती डुबानमा परेको थापा बताउँछन् । बस्ती डुबानको समस्याबारे वडा कार्यालयमा सम्पर्क गरे तुरुन्तै समाधान गरिने उनको भनाइ छ । वर्षायामको समयमा अलि–अलि पानी बस्तीहरूमा पस्नु स्वाभाविक रहेको महानगरको तर्क छ ।