काठमाडौं । ‘कोभिड–१९; इनफ इज इनफ’ ग्रुपमा शुक्रबार राति अबेरदेखि समस्या आयो । दिउँसोसम्म स्वःस्फूर्त रूपमा आन्दोलनमा जुट्न आह्वानसहितका नारा ग्रुपमा पोस्ट भएका थिए । 

बेलुका सत्तारूढ नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) का छद्म नामधारी युवा प्रवेश गरेर समूहमा जोडिएकालाई भड्काउन थाले । शनिबारको माइतीघर मण्डलामा हुन लागेको प्रदर्शन संविधान संशोधनविरूद्धको भड्काव हो भनेर पोस्ट गर्न थालेपछि आन्दोलनप्रति संशय उत्पन्न भयो ।

शुक्रबार बेलुकीको घटना सम्झँदै आन्दोलनको अगुवाइ गरिरहेकी नग्मा भन्छिन्, “आन्दोलनलाई प्रायोजित भनियो । लिपुलेक, लिम्पियाधुरालाई नक्सामा समेटिएको विरोधमा युवा सडकमा आएका हुन् । संविधान संशोधन हुने दिन सडकमा किन आउनु ? भनेर प्रश्न गरियो ।”

सरकार समर्थित युवा पसेर भड्काउन थालेपछि एडमिनले कोभिड–१९; इनफ इज इनफलाई हतारहतार आर्काइभ गरे । पोस्टहरू हेर्न मिल्थ्यो, नयाँ पोस्ट गर्न मिल्दैनथ्यो । शनिबार बिहानसम्म समूह ‘सक्रिय’ नभएपछि आन्दोलन अनिश्चित पनि बनेको थियो ।

तर, बिहान १० नबज्दै भित्री गल्ली हुँदै छिरेका युवा माइतीघर मण्डलामा भेला भइसकेका थिए। बिहानैदेखि चोक–चोकमा बाक्लो मात्रामा प्रहरी परिचालन गरिएको थियो। तै पनि उनीहरू प्रहरीको आँखा छल्दै प्रदर्शनस्थल आइपुगे ।

थापाथली, रामशाह पथ, बबरमहल क्षेत्रमा तैनाथ प्रहरीले बटुवालाई समेत रोकेर राखेका थिए । मिनेट–मिनेटमा माइकिङ गरेर माइतीघरमा भेला भए सङ्क्रामक रोग निवारण ऐनका दफा लगाएर कारबाही गर्ने चेतावनी दिइरहेका थिए । 

प्रहरीले गौंडागौंडामा त रोकेको थियो नै, पेटीमा हिँड्ने बटुवालाई समेत केरकार गरिरहेको थियो । प्रहरीको कडा निगरानीका कारण युवा नाकामै रोकिएको प्रदर्शनमा आएकी महिमा श्रेष्ठ बताउँछिन् । प्रहरीले नाकाबाटै फर्काएका कारण आन्दोलनकारीको संख्या घटेको थियो । मङ्गलबार, बिहीबारको तुलनामा प्रदर्शनकारीको संख्या केही खुम्चियो । “प्रहरीको आँखा छलेर यहाँ आउनुपर्‍यो,” उनी भन्दै थिइन्, “प्रहरीले रोक्ला भनेर प्लेकार्डसमेत नलिइ आएँ,” श्रेष्ठले थपिन् ।

कालापानीको नारा थपियो
सरकारविरूद्ध सहरी विद्रोह झाँगिएपछि अनेरास्ववियू, राष्ट्रिय युवा संगठनका नेता–कार्यकर्ता हतप्रभ बनेको आरोप प्रदर्शनकारीको छ । उनीहरूले समूहको एडमिन, मोडरेटरलाई लाञ्छित गर्न खोजेको उनीहरू गुनासो गर्छन् ।

शनिबारै संसद्मा नयाँ नक्सा अनुकूलन हुने गरी निशाना छाप परिवर्तन गर्न संविधान संशोधन पारित गर्न लागिएकाले प्रदर्शनकारीलाई ‘विरोधी जमात’ चित्रण गर्न सजिलो पनि भएको थियो । सामाजिक सञ्जालमा सक्रिय युवाले नै प्रदर्शनकारीलाई शनिबारको आन्दोलन आइतबार धकेल्न र लाञ्छनाबाट बँच्न सुझाइरहेका थिए । कोभिड–१९ को बेथितिलाई केन्द्रीय मुद्दा बनाइरहेका युवाले कालापानी– लिपुलेक भूभागलाई नक्सामा समेटेकोमा धन्यवाद थपेका थिए ।

“लिम्पियाधुरा क्षेत्रलाई नक्सामा समेटेको सिंगो देशले नै सरकारलाई धन्यवाद दिइरहेको छ । हामीले पनि दिई नै रहेका थियौं । कोभिड–१९ को बेथिति यसैले छोप्न पाइँदैन भनेर हामीले हिसाब मागेका हौं । संयोगले आजै संविधान संशोधन प्रस्ताव पारित गर्ने दिन भएकाले सरकारलाई बधाइ दियौं,” आन्दोलनकारीमध्येकी श्रेष्ठ कारण बताउँछिन् ।

विवेकशील नेपाली दलका पूर्वअध्यक्ष उज्ज्वल थापा र वर्तमान अध्यक्ष मिलन पाण्डे यही सन्देशसहितको प्लेकार्ड बोकेर मैदानमा आएका थिए । यद्यपि उनीहरूले राजनीतिक सहभागिता नभई युवाको आन्दोलनप्रति ऐक्यबद्धता जनाउन आएको बताउँछन् ।

“आन्दोलनमा विवेकशील नेपाली दलका अध्यक्षसहितका केन्द्रीय नेताहरू सहभागी हुनुहुन्छ । तर, यो हामी राजनीतिक हिसाबले आन्दोलनमा सरिक भएका होइनौं । मुद्दामा संलग्नता हो । युवा जहाँ उभिन्छन्, विवेकशील पनि त्यहीँ उभिन्छ,” केन्द्रीय सदस्य रजिया बानु प्रस्ट्याउने कोसिस गर्दै थिइन् ।

गुलाफको फूल र सामाजिक दूरी
युवाको आन्दोलन रचनात्मक र अहिंसात्मक छ । गान्धीवादी शैली पछ्याएका छन् भन्दा हुन्छ । भ्रष्टाचार कोभिड–१९ भन्दा चर्को बनेको र पुस्तैनी रोग बनेकाले यसकाविरूद्ध अहिंसात्मक विद्रोह, सहरी विद्रोह, युवा विद्रोह अत्यावश्यक भएको उनीहरूको बुझाइ छ । त्यसैले आन्दोलनलाई उनीहरूले सकेसम्म सिर्जनात्मक बनाउने कोसिस गरेका छन् ।

बिहीबारको आन्दोलनमा सामाजिक दूरी खज्मजिएपछि आजको आन्दोलनमा उनीहरू आफैंले कडाइ गरेका थिए । प्रहरीले मण्डलामा उभिन दिएको थिएन । मण्डलामा उभिन नपाउने भएपछि उनीहरूले दक्षिणतर्फको सडकपेटी ‘अकुपाइ’ गरेका थिए । पत्रकारलाई समेत दूरी कायम गर्न सुझाएका थिए ।

प्रदर्शनकारीको संख्या थपिँदै गएपछि प्रहरीले उनीहरूलाई सर्भिस लेन उपलब्ध गराएको थियो । र, उनीहरू सर्भिस लेनमै एकएक मिटरको सामाजिक दूरी कायम गरेर प्रदर्शन गरेका थिए । आन्दोलनको अर्को सिर्जनात्मक पक्ष, प्रदर्शनमा सहभागीले नाराबाजी पनि गरेनन् ।

“हाम्रो अहिंसात्मक, शान्त विद्रोह हो । नाराबाजी त के ताली बजाउनसमेत निषेध गरेका छौं,” के एन्ड के कलेजका एकजना छात्र भन्दै थिए, “प्रदर्शनकारी कसैले नाराबाजी ग¥यो भने हाम्रो समूहको होइन भनेर प्रहरीलाई पहिचान गर्न पनि सहज बनाइदिएका छौं ।”

नयाँ नक्सालाई स्वागत छ तर १० अर्ब खोई ? (तस्बिरमा)

मङ्गलबारको प्रदर्शनमा पानीको फोहोराले तितरबितर बनाउन खोजेपछि बिहीबार युवाले प्रहरीलाई ‘मामा’ को उपमा दिएका थिए । ‘के भन्लिन् आमाले, कुटेभन्दा मामाले’ भन्दै प्रहरीलाई संयम बनाउने नारासमेत पहिल्याएका थिए । शनिबार प्रदर्शनकारीले हातमा गुलाफको फूल बोकेर आएका थिए । हिसाब माग्दा भाटा तेस्र्याएकाले फूल उपहार दिएको उनीहरूको जवाफ थियो ।

स्वयंसेवक चिन्न हरियो रिबन
कोभिड–१९; इनफ इज इनफको मोडरेटरमा नग्मा श्रेष्ठलगायत २० युवा छन् । उनीहरूमध्ये धेरैको आपसमा चिनजान छैन । सरकार सुध्रियोस् भन्ने समान भावना छ । त्यही सूत्रले उनीहरूलाई ग्रुपमा जोडेको छ । 
समूहमा एउटाले आन्दोलनमा सहभागी हुन आह्वानसहित पोस्ट गर्छ । त्यही सबैले सेयर गर्छन् । आन्दोलन खर्चिलो छैन । प्लेकार्डको बन्दोबस्त आफैं गर्छन् ।

शनिबारको प्रदर्शनमा अगुवा चिन्न सजिलो होस् भनेर हातमा हरियो रिबन बाँधेका थिए । “यो स्वयंसेवकको पहिचान हो । हुन आन्दोलनकारी सबै स्वयंसेवक हुन् । तै पनि व्यवस्थापन गर्न सजिलो होस् भनेर रिबन बाँध्ने उपाय पहिल्याएका हौं,” उनले भनिन् ।

पाँच विदेशी पक्राउ
आन्दोलनमा नाराबाजी निषिद्ध थियो । तर, प्रदर्शन सुरु नहुँदै एकजना युवा प्लेकार्डसहित मण्डलमा उभिन आइपुगे । “सरकारको हातमा रगत छ,” भन्दै चिच्याएका उनलाई सुरुमै प्रहरीले पक्राउ गरेका थिए । प्रहरीको भ्यानभित्रैबाट उनले आफूलाई ‘ई’ नामले चिनाएका थिए । 

‘ई’ नाम दिएका उनी नाराबाजी गर्न थालेपछि प्रदर्शनकारी युवा हाम्रो समूहको त होइन, कहाँबाट आएका हुन् थाहा छैन भनेर पन्छिएपछि प्रहरीले पक्राउ गरेको थियो । उनी नै आन्दोलनकारीका अगुवा ईशान अधिकारी भएको प्रदर्शनकारी बताउँछन् ।

प्रदर्शनमा विदेशी नागरिक पनि सहभागी भएको प्रहरीको दाबी छ । माइतीघर मण्डलको दक्षिणतर्फको सडकपेटीबाट अमेरिकी युवतीसहित एक नेपाली सुरुमै पक्राउ परेका थिए । प्रहरीलाई ‘हात नलगाउनुस्’ भनेर हप्काइरहेका ती नेपालीले आफूलाई पक्राउ गरेको कारणबारे केही थाहा नभएको प्रतिक्रिया दिएका थिए ।

उनीहरू दुवै प्रदर्शनकारी नै भएको निष्कर्ष प्रहरीको छ । तीबाहेक एकजना चिनियाँ नागरिक पनि पक्राउ परेको प्रहरीले बताएको छ । चिनियाँ र अमेरिकीसहित पक्राउ पर्ने विदेशी नागरिकको सङ्ख्या पाँच रहेको प्रहरीको भनाइ छ । उनीहरू सबै आन्दोलनकारी नै भएको प्रहरीले निचोड निकालेको छ ।

राष्ट्रिय गानबाट समापन
कार्यक्रमको आरम्भमा बज्ने राष्ट्रियगान माइतीघर परिसरमा भने समापनमा गुञ्जिएको थियो । युवा राष्ट्रिय भावनाले ओतप्रोत छन् भनेर सन्देश दिएको महिमा श्रेष्ठले बताइन् । “वयोवृद्ध अवस्थामा रहेका शासकहरूमा देशको माया छैन । भ्रष्टाचार गरेर अकुत कमाएका छन् । उनीहरू जहाँ पनि सेटल हुन सक्छन् । हाम्रो त यही भूमि हो,” बैंग्लोरमा अध्ययनरत श्रेष्ठले बाह्रखरीसँग आक्रोश पोखिन्, “हाम्रो ठूलो माग छैन, कोभिडको खर्च पारदर्शी गर, पीसीआर परीक्षणको दायरा बढाऊ, कोरोना भाइरसबाट बचाऊ । सरकारले सुन्दैन भने त आन्दोलनको के विकल्प हुन्छ ?”

सरकार कोरोनाविरूद्धको लडाइँमा पूर्णतः असफल भइसकेको नग्माको निष्कर्ष छ । कोभिड–१९ को महामारीमा पनि सरकारले भ्रष्टाचारलाई निरन्तरता दिएका युवा बाध्य भएर सडकमा आएको उनले बताइन् ।
“हामीले जति सहन सह्यौं । अब भ्रष्टाचारको निर्मूल नगरी सडकबाट फर्किंदैनौं,” मिस युनिभर्स–२०१७ की टाइटल विजेता नग्माले सम्झिएजस्तो गरी भनिन्, “भ्रष्टाचार निर्मूल पार्ने त सरकारको पनि नारा हो क्यारे । हाम्रो आन्दोलनले सरकारलाई नै सघाएको छ ।”