बीबीसी । काजकस्तानका सुरक्षा बलले मुख्य सहर अल्माटीमा दंगा नियन्त्रण गर्न दर्जनौँ प्रदर्शनकारीहरूलाई मारेको बताएका छन् । झडपमा १८ सुरक्षा अधिकारी मारिएका छन् भने सैयौँ घाइते भएका छन् । 

काजकस्तान कहाँ छ र यो कस्तो देश हो ?
काजकस्तान एक विशाल देश हो । यो आकारमा झण्डै पश्चिम युरोप जत्रो छ । रुस र चीन लगायतसँग सीमा जोडिएको यो देश मध्य एसियामा अवस्थित छ । 

सन् १९९१ मा सोभियत संघको पतनपछि यसले स्वतन्त्रता प्राप्त गरेको थियो । 

यस देशमा विश्वका केही विशाल तेल भण्डारहरू छन् । यसले दैनिक १६ लाख ब्यारेल तेल उत्पादन गर्छ र अर्बौँ डलर विदेशी लगानी आकर्षित गरेको छ । 

यद्यपि, वार्षिक औसत आय दुई हजार पाँच सय पाउण्डभन्दा कम भएका जनसंख्यामा सम्पत्तिको लाभ पुगेको छैन । रुसी राष्ट्रपति भ्लादमिर पुटिनसँग बलियो सम्बन्ध भएका कम्युनिष्ट पार्टीका पूर्व पोलिटब्युरो सदस्य राष्ट्रपति नुरसुल्तान नजरबायेभले काजकस्तानमा १८ वर्षसम्म शासन गरेका थिए । नजरबायेमका सालिक खडा गरियो र उनले नयाँ राजधानी अस्ताना निर्माण गरे, जसलाई पछि उनको सम्मानमा नुर–सुल्तान नाम दिइएको थियो । 

उनले वर्तमान राष्ट्रपति कासिम–जोमार्ट तोकायेभको लागि बाटो बनाएर सन् २०१९ मा राजीनामा दिए । 

काजकस्तानमा सार्वजनिक विरोधहरू सरकारी अनुमति बिना गैरकानुनी छन्, र अघिल्ला हडताल एवं प्रदर्शनहरूप्रति निकै कठोर रूपमा व्यवहार गरिएको छ ।
 
काजकस्तानमा के भएको छ ?
झनओजेन सहरमा २ ज्यानुअरीमा प्रदर्शन सुरु भएको थियो । तेलको हब (केन्द्र) मानिने झनओजेनमा दश वर्षअघि पनि प्रहरी र विरोधीहरूबीच घातक झडप भएको थियो । 

सुरक्षा बलहरूले अल्माटीमा सुव्यवस्था पुनस्र्थापना गर्ने प्रयास गर्दा दंगाकारीलाई मारेको बताएका छन् । प्रदर्शनकारीहरूले सहरका प्रहरी चौकीहरू नियन्त्रणमा लिन खोजेको प्रहरीले जनाएको छ । 

हिंसात्मक प्रदर्शनमा देशव्यापी रूपमा झण्डै एक हजार व्यक्तिहरू घाइते भएका बताइएको छ, जसमध्ये चार सयलाई अस्पतालमा उपचार गरिँदैछ र दर्जर्नौँलाई सघन कक्षमा राखिएको छ । 

राष्ट्रपति कासिम–जोमार्ट तोकायेभले उनकै शब्दमा ‘२० हजार डाकुहरूले’ अल्माटीमा आक्रमण गरेको र सुरक्षा बलहरूलाई ‘चेतावनी बिना नै गोली चलाउन’ आदेश दिएको बताएका छन् । 

दंगा किन सुरु भयो ?
सरकारले एलपीजी ग्यासको मूल्यको सीमा हटाएपछि विरोध सुरु भएको हो । अन्य इन्धनभन्दा सस्तो भएकाले धेरै काजकहरूले आफ्नो कारलाई एलपीजी ग्यासबाट चल्ने बनाएका थिए ।
 
यद्यपि, सरकारले एलपीजीमा अनुदान जारी राख्न नसक्ने बताएको छ र मूल्य सीमा हटाउने निर्णयले यसको मूल्य लगभग दोब्बर बनाएको छ । 

यद्यपि, दंगाकारीहरूका अरु गुनासाहरू देखिन्छन् । कतिपयले नजरबायेभको नाममा नारा लगाउँदै उनको काँसको मूर्तिलाई तोड्ने प्रयास गरेका थिए । 

राष्ट्रपति पदबाट राजीनामा दिएपछि पनि नजरबायेभ काजकस्तानको सुरक्षा परिषद्को प्रमुखको रूपमा सरकारको बलियो स्थानमा रहे । पर्यवेक्षकहरूका अनुसार उनले आफ्नी छोरी दारिगालाई भावी नेताको रूपमा तयार गरिरहेका छन् । 

रुस कसरी संलग्न हुँदैछ ?
काजकस्तानका राष्ट्रपतिको अनुरोधमा रुसी ‘प्याराटु«पर्स’लाई काजकस्तानमा स्थिरता कायम राख्न मद्दत गर्न पठाइएको छ । उनीहरूलाई सामूहिक सुरक्षा सन्धि संगठन (कलेक्टिभ सेक्युरिटी ट्रिटी अर्गनाइजेसन–सीएटो) को अधिकार अन्तरगत पठाइएको हो ।
 
यो रुस, काजकस्तान, बेलारुस, ताजिकिस्तान, किर्गिस्तान र अर्मेनिया सम्मिलित राष्ट्रहरूको समूह हो, जुन सोभियत संघको विघटनपछि स्थापित भएको थियो ।

हाल अर्मेनियाको अध्यक्षतामा रहेको सीएसटोले अल्माटीको समस्यालाई ‘विदेशीबाट प्रशिक्षित डाकु संरचनाहरूको आक्रमण’ भनी दोष लगाएको छ ।   

रुस काजकस्तानमा पहिले नै रहेको ग्यास पाइपलाइन, रुसी सैन्य अड्डाहरू र बायकोनुरमा रहेको रुसी अन्तरिक्ष स्टेशन जस्ता सम्पत्तिहरूको सुरक्षा गर्ने सैन्य उपस्थिति बढाउन इच्छुक छ । 

अब के हुन्छ ?
काजकस्तान सरकारले छुट दिइरहेको छ । सबै सवारी इन्धनको मूल्य छ महिनाको लागि नियमन गर्न आदेश दिँदै यसले एलपीजीको मूल्य सीमा हटाउने कार्य स्थगित गरेको छ ।
 
मन्त्रीहरूले पनि राजीनामा दिएका छन् । राष्ट्रपति कासिम–जोमार्ट तोकायेभले सरकार ‘आफ्नो मुख्य कार्यहरूमध्ये मुद्रास्फीतिलाई नियन्त्रणमा राख्न’ पूरा असफल भएको बताए । राष्ट्रपतिले अलिखान स्माइलोभलाई कार्यबाहक प्रधानमन्त्री नियुक्त गरेका छन् ।
 
प्रदर्शनकारीहरूले शान्तिपूर्वक आफूलाई व्यक्त गर्न पाउनुपर्ने भन्दै अमेरिकाले काजक अधिकारीहरूलाई ‘संयमता’ अपनाउन आग्रह गरेका छन् ।