वेनिशा हमाल नेपाली चलचित्रमा एक दशकदेखि सक्रिय छन् । ‘कालो पोथी’, ‘स्वर’, ‘महसुस’, ‘किङ’, ‘मोक्ष’, ‘झ्यानाकुटी’, ‘ब्लाइन्ड रक्स’, ‘घर’लगायत चलचित्रमा उनले अभिनय गरिसकेकी छिन् । करिब एक दर्जन चलचित्रमा अभिनय गरेपछि उनी यतिबेला भारतमा फिल्म मेकिङ पढ्दै छिन् । भलै कोरोना महामारीका कारण अहिले उनको पढाइ अवरुद्ध भएको छ । रोकिएको पढाइ उनले अहिले सबैभन्दा धेरै मिस गरेको पक्ष हो । जब वेनिशा पढ्न भारत पुगिन्, उनलाई महसुस भयो चलचित्रमा मैले सिक्न त अझै धेरै पो रहेछ ! चलचित्रको विषय, बजार, मेकिङ, बुझाइ तथा यसमा आवश्यक ज्ञानको परिधिको सेरोफेरोमा रहेर बाह्रखरीका नरेश फुयाँलले नायिका वेनिशासँग गरेको कुराकानी । 

० ० ०

यो ६ महिनामा सबैभन्दा धेरै मिस गरेको पक्ष के हो ?
मैले सबैभन्दा धेरै कलेज मिस गरेँ । १५ महिनाको फिल्म मेकिङको कोर्स पढ्न सुरु गरेको ६ महिना भएको थियो । केही समय म फिल्ममा काम गर्दिनँ । आफ्नै लागि समय दिन्छु भनेर भारतमा गएर पढ्दै थिएँ । फिल्डमा जाने, काम गर्ने, सर्ट फिल्म बनाउने काम गरिरहेको थिएँ । एउटा इनर्जी बोकेर गएको थिएँ । तर त्यो उत्साहअनुसार निरन्तरता दिन नसक्दा त्यसलाई धेरै मिस गरेँ । 
 
अपेक्षित गुणस्तरीय चलचित्र निर्माण हुन नसकेको नेपाली चलचित्र क्षेत्र कोभिडका कारण थप थला पर्ने हो कि, कोभिडपछि अझ राम्रो होला ?
यो ६ महिनामा कलाकार तथा मेकरहरू सबैले सोच्ने मौका पाउनुभयो । नयाँ नयाँ सिनेमा हेर्ने मौका पाउनुभयो । वर्ल्ड सिनेमा हेरेर एकखालको बुझाइ भएको छ । त्यो इनर्जी गुम्सिएर बसेको छ । यो खुल्नेबित्तिकै नयाँ सोच र जाँगरसहित काम गर्छु भनेर बसिरहनुभएको छ । मेरो आफ्नै सर्कलमा कुरा हुँदा पनि सबै सिनेमा हेरेर बसिरहनुभएको छ । मेकरहरूलाई सुझाव दिइरहनुभएको छ । अपेक्षाअनुसार दर्शकको उपस्थिति हलमा नहोला । तर अहिले डिजिटल प्लेटफर्म पनि छ । 

दर्शक र मेकरमा पनि अझ धेरै सिनेमा हेर्ने चाह बढेको जस्तो लाग्छ । यो समयले आफू र आफ्नो कामलाई चिन्ने मौका दिए जस्तो लाग्छ । अझै धेरै आफ्नो कामलाई कसरी राम्रो बनाउने भन्ने सोच्ने मौका दिएको छ । 

लकडाउन खुल्नेबित्तिकै सिनेमाहरू छायांकन सुरु भएको छ । नयाँ नयाँ चलचित्र घोषणा भइरहेको छ । त्यसैले अब चलचित्र क्षेत्रमा राम्रो हुन्छ भन्ने मेरो अपेक्षा छ । नेपालमा मनोरञ्जनको माध्यम भनेको चलचित्र मात्रै छ । सबै घरमा बसिरहेको अवस्थामा अब पक्कै पनि दर्शकलाई लक्षित गर्दै चलचित्र बन्छन् भन्ने आशा गरेको छु । 

नेपाली चलचित्र राम्रा बनेनन् भनेर सधैं आलोचना र टिप्पणी हुन्छ । साँच्चै चलचित्र नराम्रा बनेका हुन् कि चाहिनेभन्दा धेरै टिप्पणी भइरहेको छ ? 
संख्यात्मक हिसाबमा धेरै चलचित्र बने । धेरै चलचित्र बन्दा केही चलचित्र मात्रै राम्रा बने । औसतमा थोरै चलचित्र मात्रै हेर्न लायक बनेकाले समग्रमा राम्रा बनेनन् भन्नु स्वाभाविक हो । औंलामा गन्ने चलचित्र मात्रै छन् जो हामी हेर्न सक्छौं । 

अर्को कुरा बजेट र बजार पनि यसमा जोडिएर आउँछ । र अर्को कुरा हामी आलोचना पनि अलि धेरै नै गर्छौं । भारतमा फिल्म राइटिङको काम गरेर आउनुभएकी सम्पदा मल्लसँग मेरो कुरा भएको थियो । उहाँ भन्दै हुनुहुन्थ्यो- भारतीय चलचित्र औसत मात्रै छ भने पनि हामी त्यसलाई राम्रो भनेर स्वीकार गर्छौं । त्यसको अर्थ त्यो मेकरलाई आगामी दिनमा अझ राम्रो चलचित्र बनाउन ऊर्जा मिल्छ । तर नेपालमा हामी आफ्ना चलचित्र कमै मात्रै स्वीकार्छौं । औसत चलचित्र बनेको छ भने झुर बनेको छ, हेर्न सकिँदैन भनेर हतोत्साही बनाइदिन्छौं ।  

समीक्षक तथा हिन्दी, अंग्रेजी चलचित्र हेर्ने दर्शकको अपेक्षाअनुसार किन नेपालमा चलचित्र बन्न सकेनन् ? 
अध्ययन कम छ । हामी सिनेमा बनाउने भनेपछि सुटिङमा जान र रिलिज गर्न नै हतार गर्छौं । पूर्वतयारी जस्तै स्क्रिप्टमा चाहिने जति मिहिनेत गर्दैनौं । पोस्ट प्रोडक्सनमा जति मिहिनेत हामीले गरिरहेका हुन्छौं, त्यति प्रि-प्रोडक्सनमा गरिरहेका हुँदैनौं । ६० प्रतिशत चलचित्रको काम प्रि-प्रोडक्सनमै सकिनुपर्ने हो । तर हामी त्यसो गर्न तयार नै छैनौं । प्रोडक्सनमा गरिने मिहिनेतको तीन गुणा बढी प्रि-प्रोडक्सनमा मिहिनेत गर्नुपर्छ । आउटपुट कस्तो आउँछ भन्ने पहिला नै थाहा हुनुपर्छ । 

स्क्रिप्टमा ध्यान नदिने, स्क्रिप्टभन्दा कलाकार को रोज्ने भन्नेमा जोड दिने जस्ता कुराले पनि दर्शकले खोजे जस्तो चलचित्र बनेनन् भन्ने मेरो बुझाइ छ । 

हामीले हाम्रै कथा र कथा भन्ने आफ्नै शैली निर्माण गर्न नसक्दा राम्रा चलचित्र बनेनन् भन्न सकिन्छ ?
हाम्रै वरिपरि धेरै कथा छन् । हामी ग्लोबलाइज गराउने प्रयास गर्छौं । ग्लाबलाइज गराउने चक्करमा के मिल्दैन के हुँदैन । लोकल स्टोरीहरू जसलाई हामीले दिनहुँ देखेका छौं, भोगेका छौं । यी स्टोरीहरूलाई हामीले कहिल्यै प्राथमिकता दिएनौं । यहाँले भनेजस्तो आफ्नै कथा हामीले हाम्रै शैलीमा राम्रोसँग भन्न सकेको अवस्थामा त्यो आफैं ग्लोबलाइज हुन्छ भन्ने भुलिरहेका छौं । यहाँको प्रश्नमा म सहमत छु । 

हाम्रा अधिकांश अभिनेता तथा अभिनेत्रीहरू चरित्रमा ढल्नभन्दा पनि चलचित्रको संख्या बढाउन केन्द्रित हुने गरेको आरोप एकाध बाहेकलाई लाग्दै आएको छ । स्वीकार्नुहुन्छ ? 
यो प्रश्नलाई नकार्न मिल्दैन । तर योसँगै पारिश्रमिक पनि जोडिएर आउँछ । नेपालको सन्दर्भमा तपाईंले भनेजस्तो गर्न गाह्रो नै छ । यद्यपि पछिल्लो समयमा केही सहज भएको छ । कोरोनाको महामारीका कारण कलाकारहरूले पारिश्रमिक घटाउनुपर्ने, कम बजेटमा चलचित्र बनाउनुपर्ने भन्ने कुरा चौतर्फी रुपमा आइरहेको छ । यसले कलाकारलाई थप असहज हुनसक्छ । कलाकारको जीविको पार्जनको कुरा पनि आउँछ । एउटा चलचित्रबाट कम्तिमा ६ महिना घर चल्ने पैसा कलाकारले पाउँछ कि पाउँदैन । यदि पाउँछ भने उसले चरित्रमा ढलेर समय दिएर राम्रो काम गर्न सक्छ । अन्यथा जीविकोपार्जनका लागि धेरै काम गर्नुपर्दा भनेजस्तो काम नहुन पनि सक्छ । त्यसैले यसमा कलाकार मात्रै होइन मेकर पनि जिम्मेवार हुनुहुन्छ । 

हाम्रो चलचित्र क्षेत्रलाई सधैं अभिनेताहरूले नै लिड गरे । भुवन केसी, राजेश हमाल, निखिल उप्रेती, दयाहाङ राईको पालामा होस् अथवा अहिले विपिन कार्कीको समयमा होस् अभिनेताले नै चलचित्र क्षेत्रलाई लिड गरिरहेका छन् । उनीहरूका समकालीन अभिनेत्रीहरू तुलनात्मक रुपमा कमजोर हुन् कि सही मूल्यांकन भएन वा चर्चा हुन सकेन ? 
भुवन केसी, राजेश हमालको समयको कुरा गर्दा त हामी पुरुषप्रधान समाजमा छौं । यसले पनि अर्थ राख्छ । आर्ट भने पनि अन्ततः चलचित्र बिजनेस नै हो । चलचित्र दर्शकका लागि नै बनाउने हो । महिलालाई केन्द्रमा राखेर चलचित्र नबनाइएका पनि होइनन् । तर तुलनात्मक रुपमा कुरा गर्दा महिला कथाप्रधान चलचित्रले राम्रो व्यापार गर्न सकेनन् । राम्रो व्यापार गर्न नसकेपछि निर्माताहरूले पनि महिलालाई प्रमुख भूमिका दिएर रिक्स लिन चहानु भएन । महिलाको काँधमा चलचित्र राख्ने रिक्स लिन नचाहेका कारण पनि अभिनेताहरू नै हाबी हुनुभयो । 

पछिल्लो समय पनि केही यस्ता चलचित्र बनाउने मेकर पनि नआउनु भएको होइन । रेखा थापा एक्लैले आफ्नो समय नेपाली सिनेमालाई लिड गर्नुभयो । विभिन्न समयमा नायिकाहरूलाई मुख्य भूमिकामा राखेर चलचित्र बने । तर चलचित्र राम्रो बने पनि, समीक्षा राम्रो आए पनि व्यापारिक रुपमा चलचित्र सफल भएनन् । यो कारण निर्माताहरूले रिक्स लिन नचाहेका कारण पनि अभिनेत्रीहरू छायामा परे जस्तो लाग्छ । 

वर्षमा सयनजिक चलचित्र निर्माण हुँदा नेपालमा अहिले पनि महिलाप्रधान चलचित्रको खडेरी नै छ । यसको असर अभिनेत्रीहरूको क्षमता मूल्यांकन, चर्चा वा करिअरको दिगोपनमा पर्छ कि पर्दैन ? 
पक्कै पनि पर्छ । महिलाका कथालाई केन्द्रमा राखेर चलचित्र बनेनन् भने पक्कै पनि अभिनेत्रीमा जतिसुकै क्षमता भए पनि उनीहरूले त्यो देखाउने मौका नै पाउँदैनन् । अवसर र स्थान पाएन भने जतिसुकै क्षमता भए पनि त्यो यतिकै खुम्चिएर बस्नुपर्छ । मलाई लाग्छ अहिले हाम्रोमा भइरहेको पनि त्यही नै हो । महिला कलाकारको क्षमता प्रदर्शनका लागि फिमेल सेन्ट्रिक क्यारेक्टर भएका चलचित्र बन्नुपर्छ । 

नेपाली चलचित्र क्षेत्रलाई अझ सशक्त बनाउन कस्ता चलचित्रको आवश्यकता छ ? 
यो समयकै कुरा गर्दा कति धेरै घटनाहरू हाम्रै वरपर घटे । यी घटनाहरू चलचित्रका कथा हुन् । चलचित्र समाज चित्रण गर्ने माध्यम हो । चलचित्रले समाजबाट भन्दा पनि समाजले चलचित्रबाट केही सिकोस् भन्ने हाम्रो अपेक्षा हुनुपर्छ । समाजलाई सिनेमाले केही सन्देश दिन सकोस् भन्ने हाम्रो चहाना हुन्छ भने समाजमा कति धेरै कथाहरू छन् जुन चलचित्रमार्फत सबैलाई देखाउनुपर्नेछ । यस्तै कथामा चलचित्र बनेको अवस्थामा पक्कै पनि नेपाली चलचित्र पनि राम्रा बन्नेछन् । यथार्थ कथामा बन्ने चलचित्रहरू आफैंमा राम्रा हुन्छन् । 

मेकरको बुझाइ, बजार र बजेटका कारण यो सम्भावना छ ?
झन् सजिलो हुन्छ । कारण हामीले देख्दै भोग्दै आएको कुरालाई प्रस्तुत गर्न सजिलो हुन्छ । स्रोत साधन सहजै उपलब्ध हुन्छ । हाम्रो समाजभन्दा बाहिर गयो भने स्रोत, साधन र अध्ययन तथा बुझाइ सतही हुने भएकाले कठिन हुन्छ । तर हामीले हाम्रै कथा भन्न त झन सजिलो हुन्छ । मात्रै इच्छा शक्ति चाहियो । 

एक दशक चलचित्रमा अभिनय गरेपछि चलचित्र मेकिङ पढ्न सुरु गर्नुभयो । पढ्न सुरु गरेपछि ज्ञानविनै यतिका समय काम गरेछुँ भन्ने महसुस भयो ?
पक्कै पनि हो । यति धेरै चलचित्रमा काम गरिसकेँ । अब त म पनि सानोतिनो कम्तिमा सर्ट मुभीसम्म त बनाउन सक्छु जस्तो लाग्थ्यो मलाई । तर अहिले महसुस भयो बनाउन त सकिन्छ तर कस्तो बन्छ त्यो महत्त्वपूर्ण पक्ष हो । त्यहाँ गएपछि ओहो कति कुरा जान्नै बाँकी रहेछ । मैले त धेरै कुरा जानेकै रहेनछु भन्ने बोध भयो । त्यहाँ पढ्न आउनेहरूमा सिनेमाप्रतिको प्यासन र सिनेमा प्रतिको मोह देख्दा साँच्चै मैले यो क्षेत्रमा बिताएको नौ वर्ष र पाएको अवसर तथा दर्शकले दिनुभएको मायालाई साँच्चै न्याय गरिरहेको छु भन्ने पनि लाग्यो । उनीहरूमा सिनेमाप्रति रहेको उत्साह र कौतुहलले मलाई नै सोच्न बाध्य बनाइदियो । मैले सिनेमालाई दिएको समय र गरेको मिहिनेत पर्याप्त थियो त भन्ने प्रश्न मैले आफैंले आफैंलाई सोधें । 

मेकिङ पढिरहँदा किन नेपालमा राम्रा चलचित्र बनिरहेका छैनन् भन्ने जवाफ मिल्यो ?
मैले ‘कालोपोथी’मा काम गरेको छु । मेकिङ कस्तो हुनुपर्छ भन्ने जान्ने अवसर पाएको छु । कति डेडिकेटेड हुनुपर्छ भन्ने पनि थाहा छ । केही राम्रा चलचित्र नेपालमा पनि बनेका छन् । तर किन अधिकांश चलचित्र राम्रा बनेनन् त्यो महत्त्वपूर्ण पक्ष हो । यसमा मलगायत सबैले सोच्नुपर्छ ।

तस्बिर : वेनिशा हमालको फेसबुकबाट