लु सुन

म गाउँ छोडेर राजधानीमा आई बसेको पनि छ वर्ष बितिसकेको छ । यसबीचमा राजकीय भनिने धेरै सन्दर्भहरूका विषयमा जानियो । देखियो । सुनियो । थाहा पाइयो । तर ती विषयमा मलाई विशेष तत्व केही भएको महसुस भएन । यदि यस विषयमा केही सोधिए, सङ्क्षेपमा भन्न सक्छु कि ती अनुभवहरूले मेरो खिन्नता बढाएको छ । अझै भन्ने हो भने खासमा मानव समाजका प्रति मेरो कटुता पहिलेको अपेक्षा धेरै बढेको छ ।

हो, एउटा सानो घटना मलाई अवश्य सम्झना हुन्छ, जसलाई म महत्वपूर्ण भन्न सक्छु र जसले मलाई आशाको एउटा किरण देखायो । यसैले म त्यसलाई बिर्सिन सक्दिनँ ।

१९१७ को जाडोको समय थियो । उत्तरको चिसो हावाले शरीर छेड्दै थियो । जीविकाको सवाल थियो, काममा पुग्न घरबाट बिहान सबेरै हिँड्नु पर्दथ्यो । सडक शून्य थियो । चहलपहल थिएन । ‘एस–दरवाजा’सम्म पुग्नका लागि रिक्सा एकदम गाह्रो गरी पाइयो । रिक्सा गुड्न थाल्यो । हावाको झोंक्का, सडकको सारा धूलो उडाइसकेर केही सुस्तसुस्त बगिरहेको थियो । रिक्सावालाले गति बढायो । ‘एस–दरवाजा’ केही अगाडि देखिन थालेको थियो । त्यतिकैमा कोही सडक पार गर्दैगर्दा रिक्सामा ठोक्कियो र बिस्तारै ढल्यो ।

ती एक महिला थिइन् । अधिकांश कपाल सेता भइसकेका थिए । शरीरमा च्यातिएको कपडा थियो । ती बूढी महिला फुटपाथबाट ओर्लिएर अचानक हाम्रो सामुन्ने हुँदै सडक पार गर्न थालिन् । रिक्सावालाले तिनलाई बचाउने धेरै प्रयत्न ग¥यो, तर ती बूढी महिलाको हावामा उड्दै गरेको च्यातिएको कोट रिक्सामा अल्झियो । भाग्य राम्रो थियो, रिक्सावालाले तत्कालै गाडी रोके । नभए ती बूढी महिलालाई नराम्रो धक्का लाग्ने थियो र गम्भीर चोट लाग्न सक्थ्यो ।

महिला भुइँमा लडिन् । रिक्सावाला रोकियो । मेरो विचारमा ती बूढीलाई धेरै चोट लागेको थिएन । यो घटनाको कुनै साक्षी पनि थिएन । मलाई लाग्यो रिक्सावाला व्यर्थैमा झञ्झट मोल्दैछ; आफूले त भोग्छ नै, मलाई पनि यस बाधामा फसाइरहेको छ ।

“सुन, केही भएको छैन । तिमी हिँड !” मैले भनेँ ।

रिक्सावालाले यता ध्यान दिएन । सायद मेरो कुरो उसले सुनेन । उसले रिक्सा रोक्यो । ती बूढी महिलालाई हातको सहारा दिएर उठायो र सोध्यो, 

“चोट त लागेको छैन नि ?”

“धेरै चोट लागेको छ ।”

बूढी महिला अगाडि सडकमा नै थचक्क बसिन् । रिक्साको धक्का पनि त्यति कडा थिएन । बूढी जानीजानी यसो गर्दै थिइन् । मलाई झर्को लाग्यो । रिक्सावाला पनि जानेरै अप्ठेरोमा फस्न खोज्दै थियो । फेरि सोचेँ, उसको काम– उही जानोस् ।

बूढीको कुरा सुनेपछि रिक्सावाला एकक्षण पनि रोकिएन । उसले ती महिलालाई सहारा दिएर सडकको छेउमा रहेको एक भवनतिर लिएर गयो । 

देखेँ, अचम्म लाग्यो । ऊ त पुलिस चौकीतिर बढ्दै थियो । चिसो र तीव्र हावाका कारण बाहिर कोही पनि थिएन । रिक्सावालाले बूढीलाई चौकीको ढोकातिर लैजाँदै थियो ।

तत्कालै एउटा अनौठो अनुभूति भयो मलाई । मेरो अगाडि हिँड्दै गरेको च्यातिएको पुरानो कपडामा रहेको रिक्सावालाको आकार बढ्न थाल्यो । रिक्सावाला जतिजति पाइला अगाडि बढाइरहेको थियो, उसको आकार त्यतित्यति विराट हुँदै गइरहेको थियो । आँखा उठाएर हेरेँ, मलाई लाग्यो म उसको विशालताबाट थिचिँदै गएर छोटो हुँदै गइरहेको छु । मोटो भुवादार लामो कोटमा छोपिएको मेरो शरीर एकदमै खुम्चिँदै गइरहेको छ ।

म निश्चल, असमर्थ झैं रिक्सामा बसिरहेँ । मस्तिष्कमा मूढता छायो । देखेँ, चौकीबाट एकजना पुलिस मतिरै आउँदै थिए । म रिक्साबाट ओर्लिएँ ।

पुलिस कर्मचारी आएर मतिर हेर्दै भने, “तपाईं अर्को रिक्सा लिनूस् । यो रिक्सा यहाँभन्दा अगाडि जाँदैन ।”

मेरो हात स्वतः कोटको गोजीमा गयो । गोजीबाट एक मुठी तामाको सिक्का निकालेर मैले पुलिसकर्मीतिर बढाएँ । “यो रिक्सावालालाई दिनुहोला है,” मैले भनेँ । 

बतास रोकिएको थियो, तर सडक अहिले पनि शून्य नै थियो । म ‘एस–दरवाजा’ तिर पैदल नै हिँडँे । मनले रिक्सावालाको कुरा नै सोचिरहेको थियो र म आफ्नो अशिष्टता अनुभव गरिरहेको थिएँ । आफ्नो दृष्टिकोणलाई सम्झँदै गर्दा लज्जा अनुभूत भइरहेको थियो । मैले तामाको सिक्का किन दिएँ ? के यो रिक्सावालालाई इनाम थियो ? उसलाई इनाम दिने वा उसको मूल्याङ्कन गर्ने म को हूँ ? यस प्रश्नको उत्तर मसँग थिएन ।

त्यो घटना आज  पनि मलाई स्पष्ट सम्झना छ । यसलाई सम्झेर आफूप्रति एक किसिमको ग्लानि अनुभव हुन्छ । तिनताकका ठूल्ठूला फौजी र राजनीतिक घटनाहरू मलाई सम्झना छैन । ठीक त्यसै गरी, जसरी बाल्यकालमा पढेको क्लासिक ग्रन्थ मेरो दिमागबाट उत्रिसकेको थियो । तर यो घटना मेरो स्मृतिमा आज पनि ताजा बनेर बसेको छ । आज देखिएका घटनाहरूभन्दा पनि धेरै स्पष्ट । यसबाट मलाई आफ्नै छुद्रताका कारण लज्जाबोध हुन्छ । 

यद्यपि, आत्मपरिष्कारका लागि प्रेरणा प्राप्त हुन्छ तथा एउटा नयाँ आशा एवम् उत्साहको किरण देखिन थाल्छ ।

(प्रसिद्ध चिनियाँ लेखक लु सुनको खास नाम झाउ सुरेन थियो । यिनी लघुकथा, समालोचना, निबन्धका साथै कविता पनि लेख्थे– सम्पादन पनि गर्थे । सुन चिनियाँ सांस्कृतिक क्रान्तिका अगुवामध्ये एक थिए । प्रगतिशीलता यिनको मूल मन्त्र थियो, यिनको लेखन विश्व प्रसिद्ध छ । यिनका कृतिहरू विश्वका धेरै भाषामा अनुवाद भएका छन् । सन् १८८१ मा जन्मिएका यिनको १९३६ मा निधन भयो ।)