गोविन्द अधिकारी

‘‘भिन्सेन्ट वेटर हो कफी हाउसको । यसको नाम यत्ति नै हो– कफी हाउस । सय वर्षमा कफी हाउसको ढपढाँचा व्यापार धेरै बदलियो, तर नाम बदलिएको छैन । त्यसो त अहिले यसले रेस्टुरेन्ट तथा बारको रूप धारण गरिसकेको छ, कफी भने अझै पनि त्यहाँ उस्तै मीठो पाइन्छ ।’’ 

उपन्यासको थालनीका पङ्क्ति हुन् यी । कन्नडमा लेखिएको ‘घोचर घाचर’ शीर्षकको यो उपन्यास पहिले अङ्ग्रेजीमा अनुवाद गरियो । अङ्ग्रेजीबाट नेपालीमा अनुवाद हुँदा पनि उपन्यासको नाम भने ‘घाचर घोचर’ नै रहेको छ । ‘घाचर घोचर’ उपन्यासको कुनै पात्रको नाम भने हैन । यो शब्द नेपाली वा अङ्ग्रेजी मात्र हैन कन्नड शब्दकोशमा पनि छैन । 

आकारका दृष्टिले लघुउपन्यास वा उपन्यासिका भने पनि हुने यो आख्यानको अन्त्यमा लेखिएको छ: 

‘‘अर्को टेबलतिर जाँदाजाँदै भिन्सेन्ट मलाई भन्छ ‘‘सर, हात धुुनुहुन्छ कि रगत लागेको छ त्यहाँ ।’’

म जड हुन्छु । के भइराखेको छ मलाई ? म केमा अल्झिएको छु ? यो घनचक्करबाट पार पाउने कुनै न कुनै उपाय त हुनैपर्छ । आफ्नै लयमा मेरो मगजमा दौडन थाल्छन् यी दुई शब्द– ‘घाचर घोचर’ ।’’

उपन्यासको आरम्भ र अन्त्यका यी पङ्क्ति पढ्नेबित्तिकै लाग्छ, यो पक्कै पनि भिन्सेन्टकै कथा हो । भिन्सेन्टको आलम्बनमा कथा अगाडि बढ्छ, तर ऊ बेलाबखत मात्र झुल्किन्छ । लगभग पूरा कथाको पात्रजस्तै अन्तःदृष्टियुक्त– ‘‘नियमित ग्राहकलाई कतै ऊ उनीहरू आफैंले भन्दा धेरै राम्ररी त चिन्दैन ?’’ प्रश्नमै विश्वास पनि व्यक्त भएजस्तो लाग्छन् यी पङ्क्तिहरू । भिन्सेन्ट बिचराले उपन्यासको नायक हुन भने पाएको छैन । ऊ त द्रष्टामात्र हो, युग परिवर्तनका चिह्नहरूको ।  

उपन्यासकार स्वयम्ले वर्णन गरेको यस कथामा प्रमुख पात्र ऊ स्वयम् हो । यसैले ‘घोचर घाचर’ भिन्सेन्टको कथा होइन । उपन्यास पढेपछि अरू पात्रलाई बिर्से पनि भिन्सेन्टको सम्झना भने बाँकी रहन्छ । यसैले उसलाई सूत्रधार भन्न सकिएला । तर परम्परागत अर्थको सूत्रधार भने हैन । 

स्नेह हैन स्वार्थले बाँधेको विघटनउन्मुख पारिवारिक मूल्यको चित्रात्मक वर्णन छ उपन्यासमा । लाइसेन्स राजको अन्त्यतिरको अवसर र सकसको वर्णनले सामाजिक–आर्थिक यथार्थको चित्रण हुन पुगेको छ भने दक्षिण भारतीय समाज र परिवारको वर्णनले उपन्यासमा आञ्चलिकता पनि देखिन्छ । तर मूलतः विघटन हुन लागेको परम्परागत पारिवारिक मूल्यको कथा हो ‘घाचर घोचर’ । पात्रहरू भित्रभित्रै गुम्सिएका छन् सबै । भौतिक सुविधा बढे पनि मनमा डर लिएर बाँचेका छन् । 

आफैंमा खुम्चिएको र जबर्जस्ती हाँस्न व्यर्थका ठट्टा सुनाउने परिवारको थपनाको मूली ‘कफी किङ’ले सायद वर्तमानको प्रतिनिधित्व गर्छ । सम्पन्नतामा पनि आमा त उत्तिकै घोटिएकी नै छ । अलिकति ठस्सा बढेको छ । त्यत्ति न हो । मालतीको जीवन सम्पन्नताकै अहङ्कारले ध्वस्त बनाउँछ । माइतीमा सजिलै गुजारा नहुने भए मालती घरमा सम्झौता गर्थी होला । अनितालाई ढोंग लाग्छ सबै । प्राध्यापक बाबुको ‘इज्जत’ ( अर्को मध्यमवर्गीय भ्रम !) पतिको घरको वैभवभन्दा ठूलो ठान्छे र यथार्थमा पति अरूको कमाइमा बाँचेको थाहा पाएपछि परिवारसँग निहुँ खोज्दै माइत जान्छे । अनिताको प्रकृतिकी नारी माइतमा पनि रमाउन त पक्कै नसक्नुपर्ने ! उपन्यासको अन्त्यतिर लेखकको स्वैरकल्पनाको अनीष्ट त्यसैको सङ्केत हो कि ?
मध्यमवर्गीय सुविधा त काकाको मसला व्यापारबाट प्राप्त भयो, तर परिवारमा मध्यमवर्गीय रहनसहनको भने देखासिकीमात्र गर्न खोजिएको छ, अपनाउन सकिएको छैन । हाम्रै छरछिमेकको कथाजस्तै । परिवारमा आर्जन गर्ने मूल सदस्य भाइ भए पनि परिवारको मूलीको हैसियतमा छ । उसकी महिला मित्र (?)ले ल्याइदिएकी मुँगको दाल फालेको, तर परिवारका सदस्यलाई त्यसको वास्ना मन परेको प्रसङ्गले मानवीय ईष्र्या, डर र द्वेषमात्र हैन परिवारको सोच र स्तर पनि देखाउँछ । दाल त्यसरी पकाउनै नसक्ने आर्थिक अवस्था त थिएन । तर पकाउन त अभ्यास हुनुपर्छ । संस्कार भनिदिए पनि हुन्छ । यस्तै अवस्थालाई खिस्याउनु पर्दा नेपालीमा ‘टुप्पाबाट पलाएको’ भन्ने गरेका होलान् ! 
पुस्तकको शीर्षक नै विसङ्गत छ र परम्परागत दृष्टिमा अर्थहीन । सायद जीवनको विसङ्गत अस्तित्वको बोधलाई शीर्षकदेखि नै उपन्यासकारले व्यक्त गरेका हुन् र कथा त यही विसङ्गत अस्तित्वको अभिव्यक्तिको आलम्बन हो । कथाको प्रमुख पात्रको चरित्र र प्रवृत्ति तथा ‘घाचर घोचर’ शब्दको उत्पत्ति र अर्थ जान्न मन हुनेले पुस्तक पढ्नुपर्छ । 

पुस्तकमा उद्धृत पङ्क्तिहरू सबै नै अङ्ग्रेजी संस्करणको समीक्षाबाट लिइएको हुनुपर्छ । मूलभन्दा अङ्ग्रेजी अनुवाद अझ राम्रो पो भएछ कि ? नेपाली अनुवाद पनि राम्रो छ । अनुवादको किरकिरी खासै लाग्दैन । कहिलेकाहीँ अङ्ग्रेजीमै सोचेर नेपालीमा लेखिएजस्तो टर्रो हुन्छ । ‘चारखुट्टेको घरजम’ को फणीन्द्रराज खेतालाले गरेको अनुवादको झल्को यदाकदा आउँछ । पुस्तकको पहिलो शब्द नै अशुद्ध देख्दा भने दिक्क लाग्दोरहेछ । 

कन्नड साहित्यको इतिहास नेपालीसँग मिल्दोजुल्दो देखिन्छ । अभिलेखहरू हुँदै आधुनिक युगमा प्रवेश गरेको, प्रारम्भमा मौखिक परम्पराको भक्तिधाराको प्रभुत्व, संस्कृत साहित्यबाट प्रभावित । नेपालीभन्दा अलिकति पुरानो पनि । तर सम्पर्ककै अभावको कारणले होला नेपालीमा हिन्दी, उर्दु, बङ्गालीबाट अनुवाद भए पनि दक्षिण भारतीय भाषाका साहित्यको अनुवाद खासै पाइँदैन । 

नेपालीमा पाश्चात्य साहित्यका कृति र प्रवृत्ति विशेषगरी अङ्ग्रेजीबाट भारतीय भाषाहरू हिन्दी र बङ्गाली हुँदै आएको मानिन्छ । पहिले हिन्दी वा बङ्गालीमा अनुवाद भएपछि नेपालीमा हुन्थ्यो । अझै यो बाटो चालु नै छ । तर यो ‘घाचर घोचर’ भने अर्को बाटोबाट आयो– कन्नडबाट अङ्ग्रेजी हुँदै नेपालीमा । सायद अबका दिनमा अङ्ग्रेजी हुँदै आउने नै मूल बाटो हुने पो हो कि ?

विवेक शानभागको कन्नड उपन्यास ‘घाचर घोचर’ पनि अङ्ग्रेजी हुँदै नेपालीमा आइपुगेको हो । नेपालीमा अनुवाद गरेका छन्– युग पाठकले । मूल उपन्यास सन् २०१३ मा छापिएको छ भने अङ्ग्रेजी अनुवाद २०१५ मा र नेपाली अनुवाद २०१९ मा प्रकाशित भएको देखिन्छ । 

भारतीय लेखक पङ्कज मिश्राका अनुसार ‘केही दशकयता भारतमा लेखिएका सर्वोत्कृष्ट उपन्यासमध्ये’ को हो ‘घाचर घोचर’ । पछिल्लो गातामा छापिएका उद्धरणहरूले उपन्यासको स्वाभाविक बढाइचढाइ गरेकै हुन्छन् । त्यसो त मूल्य पनि १२५ पृष्ठको पुस्तकलाई ४०० रुपैयाँ धेरै नै हो नेपाली बजारमा ।