काठमाडौं । हामीले सुन्दै आएका छौं कि, सेयरबजारमा लगानी गर्नेहरुले रातारात थुप्रै पैसा कमाउँछन् । तिनलाई कुनै तनाव नै हुँदैन, किनकि लगानी कहिल्यै डुब्दैन । तर पछिल्लो समय नेपाली सेयरबजारमा निरन्तर आइरहेको गिरावटले यसमा लगानी गर्नेहरुलाई सोच्न बाध्य बनाइदिएको छ । केही वर्षअघि सेकेन्न्डरी मार्केटबाट सेयर खरिद गर्ने लगानीकर्ता यतिखेर अप्ठेरोमा परेका छन् । कतिपय कम्पनीले मनग्गे राइट सेयर प्रदान गरे पनि लगानी उठ्ने अवस्था अहिले झिनो मात्र छ । अब सेयर लगानीकर्ताहरु रातारात करोडपति बनेको खबर सुन्नेहरुले पनि त्यो सुन्न नपाएको लामो समय भइसकेको छ । सेयर कारोबार गर्नु र अन्य व्यवसायमा लगानी गर्नुमा ठूलो भिन्नता छ । स्टक्स खरिद गर्न चाहने लगानीकर्ताले कतिपय कुरामा ध्यान दिनुपर्छ । बजार अध्ययन, सम्बद्ध कम्पनीको अवस्था, त्यसका प्रडक्टजस्ता कुरामा जानकारी नियमित लिनुपर्छ । लगानीकर्ताले अन्य मुलुकमा स्टक्सको अवस्था के–कस्तो छ भन्ने विषयमा पनि जानकारी लिने गर्नुपर्छ । त्यतिमात्र होइन, स्टक भनेको के हो भन्नेसमेत थाहा नपाइकन लगानी गर्नु त झनै हानिकारक हुन सक्छ ।
मुलुकका ठूल्ठूला कम्पनीहरुले कसरी रकम जुटाउने गर्छन् भन्ने विषयमा पनि हामीले जानकारी राख्नुपर्छ । निश्चित रुपमा ठूला कम्पनीहरु स्टकबाटै रकम जुटाउने गर्छन् । कुनै पनि कम्पनी जब स्टकमार्केटमा सूचीकृत हुन्छ तब त्यो कम्पनी स्टक्स एक्सचेन्जमा कारोबारका निम्ति उपलब्ध हुन्छ । तपाईंले कुनै कम्पनीको सेयर खरिद गर्नु भनेको त्यो कम्पनीको हिस्सेदार बन्नु हो ।
पछिल्लो समय नेपालमा सेयर कारोबारलाई कागजरहित बनाउने कदम चालिएको छ । सोही उद्देश्यअनुसार अब सेयर कारोबार डिम्याट भएको छ । तपाईंले सेयरमा लगानी गर्नका निम्ति डिम्याट खाता आवश्यक पर्छ । कतिपय बैंक तथा वित्तीय संस्थाले बैंकिङ तथा डिम्याट खातालाई एकिकृत गर्न थालिसकेका छन् । सेयरमा लगानी गर्न चाहनेले त्यस्तो वित्तीय संस्थामा कारोबार गर्नु वा एकाउन्ट खोल्नु आवश्यक छ । अब त अनलाइनमार्फत पनि सेयर आवेदन वा खरिद–बिक्री गर्न सकिने अवस्था छ । तरिका पूर्णतः डिजिटलाइज्ड होस् या म्यान्युअल, लगानीकर्ताले पूरा अध्ययन गरेर मात्र सेयर खरिद गर्नु बुद्धिमानी हुन्छ ।
सेयर खरिद–बिक्री गरिदिने ब्रोकर नेपालमा उपलब्ध छन् । तर तपाईंले छानेको ब्रोकर स्टक एक्सचेन्जमा दर्ता भएको छ–छैन राम्ररी बुझ्नुपर्छ । ब्रोकरले तपाईंका निम्ति सेयर खरिद र बिक्रीको काम गरिदिन्छ । यस्तो सेवा प्रदान गरेवापत उसले केही शुल्क लिन्छ ।
डिम्याट एकाउन्टमा तपाईंको नामबाट सेयर कारोबार देखिन्छ । यस्तो सेयर तपाईंको पोर्टफोलियोमा देखिन्छ । आफ्नो जानकारीका लागि निरन्तर डिम्याट स्टेटमेन्ट लिन सकिन्छ । स्टेटमेन्टमा तपाईंले सेयर खरिद वा बिक्री गरेको जानकारी हुन्छ । अबको समयमा सेयरको कागजी प्रमाणपत्र बोकेर बस्ने काम निकै पुरानो भइसकेको छ । यद्यपि, अझै पनि थुप्रै लगानीकर्ताले सेयर डिम्याट गरिसकेका छैनन् ।
वास्तवमा सेयर कारोबारमा ब्रोकर अत्यावश्यक हुन्छ । उसले तपाईंको सेयर खरिद–बिक्रीलाई सहज बनाइदिन्छ । आफूले कारोबार गर्दै आएको ब्रोकरलाई पूर्वजानकारी दिएर कुनै पनि कम्पनीको सेयर खरिद गर्न सकिन्छ । ठूला बैंक तथा वित्तीय संस्था वा उद्योगको सेयरमूल्यमा गिरावट आएका बेला खरिद गर्न र मूल्य बढेको समय बिक्री गर्न ब्रोकर सहायक हुन्छन् । हरेक काम आफै गर्छ भन्नु पनि व्यावहारिक नहुन सक्छ । सेयरमा लगानी गर्ने व्यक्तिको मुख्य काम अरु नै हुन पनि सक्छ । तिनले सेयरमार्केटमा निरन्तर ध्यान दिन समय अभाव हुन सक्छ । त्यसकारण पनि ब्रोकरको मद्दत लिनुपर्छ ।
एजेन्सीको सहयोगमा
