भनिन्छ - खानेपानी स्वच्छ भए धेरै प्रकारका रोगबाट जोगिन सकिन्छ । यसैले होला विकसित देशहरूमा खानेपानीको स्वच्छतामा निकै ध्यान दिइन्छ । नेपालमा भने अझै खानेपानीको स्वच्छतामा उति ध्यान पुगेको देखिँदैन ।  

प्रदेश जनस्वास्थ्य कार्यालय, बागलुङले जिल्लाका १० स्थानीय तहका २ सय ८५ स्थानमा परीक्षण गर्दा १ सय ६ खानेपानीका मुहानमा ‘कोलिफर्म’ नामको जीवाणु भेटिएको छ । कोलिफर्म मानिसको दिसामा हुने हानिकारक जीवाणु हो । 

गण्डकी प्रदेशको बागलुङ जिल्ला अपेक्षाकृत चेतनशील र सम्पन्न जिल्लामै पर्छ । तैपनि, त्यहाँका खानेपानीका मुहानहरूको परीक्षण गर्दा यस्तो कहालीलाग्दो अवस्था देखियो । मूलतः खुला स्रोतबाट आपूर्ति सङ्कलन र वितरण गरिने सबैजसो खानेपानीको अवस्था यसभन्दा खासै फरक नहोला । 

सरकारी तथ्याङ्कमा जति देखिए पनि नेपालमा पर्याप्त खानेपानी उपलब्ध हुन सकेको छैन । त्यसैले स्वच्छताप्रति उपभोक्ता र खानेपानी कार्यालय कसैको पनि पर्याप्त ध्यान नपुगेको हुनुपर्छ । त्यसो त खुला स्रोतको पानीको मुहान स्वच्छ राख्नु निकै चुनौतीपूर्ण पनि हुन्छ ।  

अधिकांश पहाडी बस्तीहरूमा पहिले खुला धारा, कुवा भएका पँधेराबाट खानेपानी आपूर्ति गरिन्थ्यो । मधेसमा खोला र इनारहरू खानेपानी आपूर्तिका मुख्य स्रोत थिए । पछि प्रायः तिनै स्रोतबाट पानी सङ्कलन गरेर वितरण गरिएका छन् । 

खानेपानी सङ्कलन गरिने खोलाहरूमा मानव वा पशुपंक्षीको मलमूत्र मिसिनै  नदिन असम्भव प्रायः हुन्छ । साथै खानेपानी वितरण गर्ने उत्साहमा  सम्बन्धित निकायका अधिकारीले ‘स्वच्छता’मा खासै ध्यान पनि दिँदैनन् । यसैले खानेपानीका मुहानहरू यति धेरै प्रदूषित भएका हुनुपर्छ । 

प्रदूषित मुहानबाट आपूर्ति गरिने खानेपानी विभिन्न सरुवा रोगको कारक हुनसक्छ । प्रदूषित खानेपानीबाट फैलने बिरामीले यदाकदा महामारीको रूप पनि लिनसक्छ । अर्कातिर, जति प्रदूषित भए पनि खानेपानीको मुहान फेर्न पनि सम्भव हुँदैन । 

यसैले विशेषगरी खानेपानी समितिहरू, जनस्वास्थ्य कार्यालयहरू र स्थानीय पालिकाहरू सबैले खानेपानीको स्वच्छतालाई प्राथमिकता दिनुपर्ने देखिन्छ । मुहान तथा वितरित पानीको परीक्षणलाई अभियानकै रूपमा सञ्चालन गरेर खानेपानीलाई खान योग्य स्वच्छ बनाउनुपर्छ । 

खानेपानीको स्वच्छतालाई प्राथमिकता दिने हो भने जनतालाई रोगबाट जोगाउन त सकिन्छ नै उपचारमा हुने खर्च बचाउन पनि सकिन्छ । यसैले खानेपानीको परीक्षण र स्रोतको संरक्षणमा राज्यले प्राथमिकता देओस् । साथै, जनतालाई पानी प्रदूषित भएको र स्वच्छ बनाउने विधिको जानकारी दिने अभियान पनि चलाउनु उचित हुनेछ ।