काठमाडौं । कतिपय अभिभावकले बालबालिकालाई पढाइमा कमजोर भएकै आधारमा विभिन्न शारीरिक र मानसिक दबाब दिने गरेको पाइन्छ । कतिपयले धम्की वा फकाइफुलाई उनीहरूलाई पढाइमा केन्द्रित गर्न खोजेको देखिन्छ । कमै अभिभावकले मात्रै पढाइमा कमजोर हुनुमा मानसिक समस्या जोडिएको छ भनेर सोच्छन् । 

बच्चाले विद्यालयमा पढाएको कुरा घरमा आएर लेख्न सक्दैन, पढ्दैजाँदा बीचबीचका अक्षर छुटाउँछ, गणितका हिसाब गर्ने क्रममा जोड्नुपर्ने अंकलाई घटाउ, भाग गर्नुपर्नेलाई गुणा गरिदिन्छ । ठूलो कक्षामा पुगिसक्दा पनि स्पेलिङ बिगार्छ अथवा उस्तै शब्दहरूको स्पेलिङ एउटै लेख्छ । बालबालिकामा यस्ता लक्षण देखिएमा स्पेसिफिक लर्निङ डिस्अर्डर (एसएलडी)को समस्या हुनसक्छ । 

के हो स्पेसिफिक लर्निङ डिस्अर्डर ?
क्लिनिकल साइकोलोजिस्ट डा.तृष्णा बिष्ट कुँवरका अनुसार स्पेसिफक लर्निङ डिस्अर्डर कुनै मानसिक रोग नभइ बालबालिकामा हुने एक प्रकारको असामान्य वौद्धिक अवस्था हो । यस्तो समस्या भएका बालबालिकाले सामान्यसरह पढाइएका कुरा सिक्न, पढ्न र लेख्न सक्दैनन् । 

विशेषगरी प्री–स्कुलदेखि माध्यमिक तहसम्मका बालबालिकामा यो समस्या देखिन्छ । स्पेसिफिक लर्निङ डिस्अर्डर मुख्यतः तीन प्रकारको हुन्छ । यीनै तीनवटा माध्यमबाट बालबालिकामा एसएलडीको समस्या भएको पहिचान पनि गर्न सकिन्छ ।
  
१. डिस्लेक्सिया : डिस्लेक्सिया स्पेसिसफक लर्निङ डिस्अर्डरअन्तरगत पर्ने एक समस्या हो । बालबालिकाले पढ्ने अथवा उच्चारण गर्ने क्रममा यो समस्या पहिचान गर्न सकिन्छ । डिस्लेक्सिया भएका बालबालिकाले पढ्ने क्रममा शब्द अथवा अक्षर स्पष्ट उच्चारण गर्न सक्दैनन् ।

उस्तै अक्षरहरू भए एउटै उच्चारण गर्ने, वाक्यमा बीचका शब्दहरू छुटाउने समस्या यस्ता बालबालिकामा देखिन्छ । सामान्य बालबालिकासरह पढ्ने, सिक्ने र हेर्ने क्रममा सहभागी भए पनि यस्ता बालबालिकाले पर्याप्त सिक्न सक्दैनन् । यो समस्याले गर्दा बालबालिकालाई पछिसम्म पनि भाषामा समस्या हुनसक्छ ।

२. डिस्ग्राफिया : डिस्ग्राफिया बालबालिकाको लेखाइमा देखिने समस्या हो । यस्ता बालबालिकाले स्पेलिङमा धेरै गल्ती गर्छन् । उस्तै शब्दहरूको स्पेलिङ एउटै लेख्ने अगाडि या पछाडिको अक्षर गल्ती लेख्नेजस्ता लक्षण देखिएमा उनीहरूमा यो समस्या भएको पहिचान गर्न सकिन्छ । 

डिस्ग्राफिया समयमा पहिचान नभएमा ठूलो तहमा पुग्दासम्म पनि उनीहरुले आफ्नो बानी सुधार गर्न सक्दैनन् । 

३.डिस्क्याल्कुलिया : डिस्क्याल्कुसलिया भएका बालबालिका गणित विषयमा कमजोर देखिन्छन् । सामान्य जोड, घटाउ, गुणा भाग गर्ने क्रममा उनीहरूले संकेत उल्टोपाल्टो गर्छन् । 

जस्तै जोड्ने क्रममा घटाउने, एउटै हिसाबमा दुईवटा संकेत प्रयोग गर्नेजस्ता लक्षण यी बालबालिकामा हुन्छ । ठूला बालबालिकामा भने सुत्र प्रयोग गर्ने, ग्राफहरू बनाउने क्रममा पनि समस्या देखिनसक्छ । 

कसरी हुन्छ स्पेसिफिक लर्निङ डिसअर्डर ? 
डा. बिष्टका अनुसार बालबालिकाको उमेरअनुसार ध्यानकेन्द्रित गर्नसक्ने क्षमता हुन्छ । प्राथमिक तहका बालबालिकाको ध्यानकेन्द्रित गर्नसक्ने क्षमता एकपटकमा १० देखि १५ मिनेटसम्म हुन्छ ।

लामो समयसम्म कक्षा सञ्चालन गर्दा बालबालिकामा ध्यानकेन्द्रित गर्ने क्षमता भंग भइसकेको हुन्छ  । र, उनीहरूले पढाएका सबै कुरा सिक्न सक्दैनन् भन्ने तथ्य विभिन्न अध्ययनले देखाएको छ ।  

सबै बालबालिकामा सुन्न र सिक्नसक्ने क्षमता फरकफरक हुन्छ । सँगै उनीहरूले सिक्ने तरिका पनि फरक हुन्छ । कसैलाई भनेको आधारमा उनीहरूले सिक्नसक्छन् भने कसैलाई देखाएर सिकाउनुपर्ने हुन्छ । केही बालबालिकामा भने प्रयोग गरेपछि मात्रै नयाँ कुरा सिक्नसक्ने क्षमता हुन्छ ।

त्यसैले धेरै बालबालिकालाई एकै ठाउँमा राखेर एउटै तरिकाले सिकाउँदा बालबालिकामा यस्ता समस्या देखिन सक्छ । त्यस्तै बालबालिकालाई सानै उमेरमा विद्यालय भर्ना गरिदिँदा पनि उनीहरूको सिक्ने क्षमता विकास भइनसकेको अवस्थामा पनि एसएलडीको समस्या देखिनसक्ने डा. बिष्ट बताउँछिन् । 

के हुन्छ समाधानको उपाय ? 
स्पेसिफिक लर्निङ डिस्अर्डरलाई धेरै अभिभावक तथा शिक्षकले बालबालिका अल्छी भएको वा अटेरी भएको रूपमा बुझ्ने गरेको डा. बिष्ट बताउँछिन् । बालबालिकामा भएको यस्तो समस्याको सही पहिचान नहुँदा उनीहरूलाई पढाइका लागि दबाब दिने गरिएको देखिन्छ । 

केही बालबालिकालाई मानसिक रोगी भएको आशंकामा अभिभावकले मनोचिकित्सककहाँ पुर्याएका घटना पनि बिष्टको अनुभवमा छन् । 

एसएलडी आफैँमा मानसिक समस्या नभए पनि सिक्न नसकेकै कारण अभिभावक र शिक्षकले दिने दबाबले उनीहरूमा डिप्रेसन, नकारात्मक निर्णय लिनसक्ने अवस्था आउनसक्छ । 

समयमै बुझेर सही परामर्श दिनसके निश्चित अवधपिछि यो समस्या समाधान हुन्छ । त्यसका लागि अभिभावक र विद्ययालमा नजिक रहेका शिक्षकको ठूलो भूमिका हुन्छ ।