काठमाडौं । सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयले आन्तरिक ऋण (निष्कासन तथा व्यवस्थापन) कार्यविधि, २०८१ जारी गर्दै ट्रेजरी बिल, नागरिक बचतपत्र र वैदेशिक रोजगार बचतपत्र ऋण सञ्चालन तथा व्यवस्थापन प्रणाली (डोम्स)मार्फत दोस्रो बजारमा कारोबार गर्न सकिने व्यवस्था गरेको छ । यो कार्यविधि जारी भएसँगै पुँजीबजारमा हुने सेयर कारोबारजस्तै बचतपत्रहरू पनि खरिदबिक्री गर्न सकिने व्यवस्था कार्यान्वयनमा आएको छ । 

तर, केही समयअघि कार्यालयले वैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरूलाई डोम्समार्फत एक अर्बको बचतपत्र जारी गरेकामा पाँच करोडको मात्र माग भएको थियो । यसको मतलब डोम्सको बारेमा लगानीकर्ता त्यति अभ्यस्त छैनन् । तै पनि कार्यालय कार्यविधि नै जारी गर्दै दोस्रो बजारमा पनि यही सिस्टमबाट कारोबार गर्ने तयारी गरेको छ ।

कार्यविधिमा जे लेखेको भए पनि धितोपत्र बोर्ड तथा नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से)सँग मिलेर दोस्रो बजारको काम गर्ने गरी छलफल चलाइएको कार्यालय प्रमुख अमृत लम्साल बताउँछन् । उनका अनुसार, अहिले भने बजार निर्माता भनेर दिएका बैंक तथा रेमिट्यान्सबाट नै दोस्रो बजारको काम गराइने छ ।  

प्राथमिक बजारमा नै डोम्समार्फत गत वैशाख २३ गतेदेखि जेठ २२ गतेसम्म एक अर्बको वैदेशिक बचतपत्र जारी गरेको थियो । तर, उक्त अवधिमा ४५ जनाले पाँच करोड १६ लाख २० हजारको बचतपत्र खरिदका लागि आवेदन दिएका थिए ।

डोम्स सिस्टमलाई अहिलेको सीडीएस एन्ड क्लियरिङ (सीडीएससी)ले प्रयोगमा ल्याएको ‘मेरो सेयर’जस्तो बनाएर दोस्रो बजारको काम भने नेप्सेमार्फत गराउने कार्यालयको तयारी छ ।

“अहिलेको कार्यविधि अनुसार हामीले डोम्स सिस्टमबाट प्रारम्भिक निष्कासन गर्ने र त्यहीबाट बेच्न सक्ने व्यवस्था गरिरहेका छौँ,” लम्सालले बाह्रखरीसित भने, “यो कार्यालयबाट आन्तरिक ऋणका लागि जारी भएका यस्ता औजारहरू तत्कालै बिक्री गर्न खोजे बैंकले नै खरिद गरिदिने व्यवस्था गरिएको छ । तर, केही समयपछि नेप्सेमार्फत नै हामीले यी कारोबारमा ल्याउने छौँ ।”

नेपाल राष्ट्र बैंकबाट इजाजतप्राप्त वाणिज्य बैंक, विकास बैंक र वित्त कम्पनीहरूलाई सरकारी ऋणपत्र तथा बचतपत्रको कारोबारका लागि बजार निर्माताका रूपमा इजाजत दिइने छ । 

नागरिक बचतपत्र र वैदेशिक रोजगार बचतपत्रको दोस्रो बजार कारोबार डोम्स र इन्भेस्टर पोर्टलमार्फत गर्न सकिने व्यवस्था कार्यविधिमा राखिएको छ । नेप्सेले सञ्चालनमा ल्याएको अनलाइन कारोबार प्रणालीजस्तै नागरिक बचतपत्र, वैदेशिक रोजगार बचतपत्र वा अन्य खालका ऋणपत्रको निष्कासन तथा सञ्चालनका लागि सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयले ‘डोम्स’ र ‘इन्भेस्टर पोर्टल’ कार्यान्वयनमा ल्याएको हो ।

सरकारले आन्तरिक ऋण उठाउनका लागि प्रयोग गर्ने अर्को उपकरण ‘ट्रेजरी बिल्स’को दोस्रो बजार कारोबार पनि ‘डोम्स’मार्फत नै गर्न सकिने छ । विकास ऋणपत्रको दोस्रो बजार कारोबार निष्कासनपछि सूचीकरणका लागि नेप्सेमा पठाइने र नेप्सेमा सूचीकृत दलाल (ब्रोकर) कम्पनीमार्फत कारोबार गर्न सकिने व्यवस्था गरिएको छ । अहिलेलाई डोम्समार्फत नागरिक बचतपत्र, वैदेशिक रोजगार बचतपत्र र ट्रेजरी बिल निष्कासन गर्ने र दोस्रो बजार कारोबार गर्ने गरिए पनि केही समयपछि ब्रोकर कम्पनीमार्फ नै गरिने लम्साल बताउँछन् ।

आन्तरिक ऋण उठाउन सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयले स्वीकृत गरेको वार्षिक कार्यतालिका तथा निष्कासन तालिकाअनुसार नागरिक बचतपत्र र वैदेशिक रोजगार बचतपत्रको बिक्री खुला, बन्द तथा निष्कासन गरिनेछ । गैरआवासीय नेपालीले पनि नागरिक बचतपत्र खरिद गर्न सक्ने छन् ।

“नागरिक बचतपत्र तथा वैदेशिक रोजगार बचतपत्र खरिद गर्न चाहने व्यक्तिले पहिलोपटक इन्भेस्टर पोर्टलमा तोकिएको ढाँचामा विवरणहरू प्रविष्ट गरी रजिस्टर गरेर युजरनेम तथा पासकोड प्राप्त गर्न सक्नेछन्,” कार्यविधिमा भनिएको छ ।

यस्तो बचतपत्र निष्कासन गर्दा तोकिएको अवधिभित्र पहिलो निवेदकले पहिले पाउने प्रक्रियाबाट बाँडफाँट गरिने पनि कार्यविधिमा उल्लेख गरिएको छ ।

नागरिक बचतपत्र र वैदेशिक रोजगार बचतपत्रको ब्याज अर्धवार्षिकरूपमा सोझै खरिदकर्ताको बैंक खातामा जम्मा गरिने छ । कार्यविधिमा यस्ता बचतपत्रको लागि निर्धारित ब्याजको हिसाब गर्दा तीस दिनको एक महिना र ३६० दिन बराबरको एक वर्ष मानी गणना गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ । 

ब्याज भुक्तानी हुने मितिको एक कार्यदिन अगाडिदेखि भने दोस्रो बजार कारोबारबाट बचतपत्रको स्वामित्व हस्तान्तरण गर्न पाइने छैन । सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन कार्यालयबाट जारी हुने बचतपत्रको बिक्री एजेन्टका रूपमा निश्चित प्रकृतिका कम्पनीलाई इजाजतपत्र दिन सकिने व्यवस्था पनि कार्यविधिमा राखिएको छ । 

“कार्यालयले बैंकबाट विप्रेषणका लागि इजाजतप्राप्त बैंक तथा वित्तीय संस्था, रेमिट्यान्स कम्पनी र मनी ट्रान्सफर कम्पनीले बिक्री एजेन्टका रूपमा कार्य गर्न चाहेमा इजाजत दिन सक्नेछ,” कार्यविधिमा भनिएको छ । 

तर, कार्यविधिअनुसार अहिले काम गरिने भए पनि दोस्रो बजारको काम अहिलेकै अवस्थामा नहुने लम्साल बताउँछन् । धितोपत्र दोस्रो बजारको काम नेप्सेले गरेको हुँदा नेप्से र धितोपत्र बोर्डसँग सहकार्य गरेर नै एकै माध्यमबाट यस्ता सरकारी बचतपत्र दोस्रो बजारमा कारोबार गरिने उनको भनाइ छ । त्यसका लागि डोम्सलाई नेप्सेले सञ्चालन गरेको ट्रेड मेनेजमेन्ट सिस्टम (टीएमएस)मा लिंक गरिने योजना रहेको पनि उनले बताए ।

सरकारी ग्यारेन्टी हुने भएकाले यस्ता लगानीका औजारहरू सुरक्षित हुने पनि उनी बताउँछन् । लगानीकर्ताले आफ्नो छनोटअनुसार लगानी गर्न पाउने हुँदा पनि यस्ता औजार नेप्सेमा नै सूचीकरण गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।