काठमाडौं । शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवारोग अस्पतालमा तीन दिनको अन्तरालमा एकदेखि दुईजना बिरामीमा डेंगी संक्रमण पुष्टी हुन्छ । वीर, टिचिङलगायत अस्पतालमा पनि फाट्टफुट्ट डेंगीका केस देखिइरहेका छन् । 

काठमाडौंको न्यूनतम तापक्रम ५ देखि ८ डिग्री  सेल्सियसबीचमा रहँदा डेंगी सार्ने लामखुट्टे अझै किन सक्रिय छ ? यो पछिल्लो समय आम नागरिक र किटजन्य रोगका सरोकारवालाहरूको चुनौतीको विषय यही बनिरहेको छ । 

हिउँदमा पनि शून्यमा झरेन डेंगी केस 
इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाको तथ्यांक अनुसार पछिल्लो चार वर्षयता कुनै पनि महिना डेंगी केस शून्यमा झरेको छैन । गतवर्ष सन् २०२२ को नोभेम्बरमा ४ हजार २९० र डिसेम्बरमा ४८३ केस रिपोर्ट भएको थियो । 

यो वर्ष नोभेम्बरमा २ हजार १२२ र डिसेम्बर २२ सम्म ३७१ डेंगीका केस देखिएका छन् । डिसेम्बरमा काठमाडौंमा मात्रै ३३ जना संक्रमित देखिएका छन् । यो वर्ष डिसेम्बर २२ सम्म ५१ हजार ३२३ जना संक्रमित भएको र संक्रमणका कारण २० जनाको मृत्यु भएको छ ।
 
मध्य जाडोमा पनि लामखुट्टे सक्रिय 
काठमाडौंमा बिहीबार बिहान ५ः४५ को न्यूनतम तापक्रम ८ डिग्री सेल्सियस थियो । दिउँसो बढेर १८.९ डिग्री सेल्सियस पुगेको थियो ।  
 
डेंगी संक्रममण सर्ने एडिस जातको लामखुट्टेको प्रजनन्का लागि १६ डिग्री सेल्सियस वा सोभन्दा माथिको तापक्रम उपयुक्त हुने किटजन्य रोग विशेषज्ञ उक्तम प्याकुरेल बताउँछन् । “लामखुट्टेले पानीभन्दा ५ सेन्टिमिटर माथि सुख्खा ठाउँमा अण्डा पार्छ, सो अण्डा पानी र उपयुक्त तापक्रम पाए एक वर्षसम्म पनि प्रजनन् हुनसक्छ र एकपटक डेंगी संक्रमण बोकेको लामखुट्टेका सन्ततीले सँधै संक्रमण सार्ने जोखिम रहिरन्छ,” प्याकुरेल भन्छन् । 

यसबाहेक हाल लामखुट्टे सक्रिय सहिरहनुको कारण यसरी औँल्याउँछन् प्याकुरेल 
–टायर, पानीका भाँडालगायत ठाउँमा लामखुट्टेका अण्डा सञ्चित छन्, ती जुनसुकै बेला प्रजनन् हुनसक्छन् ।
–जलवायु परिवर्तनको असरस्वरुप औसत तापक्रम १६ डिग्रीभन्दा तल झर्न सकेको छैन, जसले लामखुट्टेको प्रजननका लागि उपयुक्त वातावरण बनाइरहेको छ । 

जाडोयाममा पनि लामखुट्टे फैलिनुमा १०० दिनको सिद्धान्त पनि लागु हुने इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका पूर्व निर्देशक डा. बाबुराम मरासिनी बताउँछन् । कुनै पनि पहाडी वा हिमाली जिल्लाको तापक्रम मात्रै लगातार १०० दिनसम्म १६ डिग्री सेल्सियसभन्दा बढी भएमा त्यहाँ लामखुट्टेका लागि प्रजननमैत्री वातावरण बन्छ ।
 
अघिल्ला वर्षहरूको रेकर्ड हेर्दा डेंगीको जोखिम डिसेम्बर अन्तिमसम्म रहने वरिष्ठ सरुवारोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुनको अनुभव छ । केही विशेष ठाउँमा जनवरीसम्म पनि संक्रमित देखिने गरेको डा. पुन बताउँछन् । 

वर्षैभरी डेंगी देखिनु चुनौती 
इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका किटजन्य रोग शाखा प्रमुख डा. गोकर्ण दाहाल पछिल्ला वर्षमा डिसेम्बरसम्म पनि डेंगी देखिनु चुनौतिपूर्ण भएको बताउँछन् । “पछिल्ला केही वर्षयता बाह्रै महिना डेंगीका केस देखिइरहेका छन्, यसरी सँधै देखिनु चाहिँ चिन्ताजनक विषय बनेको छ”, उनी भन्छन् । 

यसमा औसत तापक्रम १६ डिग्रीभन्दा तल नझर्नु र नेपाल भारतबीचको असुरक्षित आवतजावत नै मुख्य कारण देखिएको उनको ठहर छ ।