काठमाडौं । बुधबार रुसमा भएको विमान दुर्घटनामा निजी सेना कम्पनी वाग्नरका प्रमुख येभगेनी प्रिगोजिन पनि मारिएको आशंका गरिएको छ ।

रुसको उड्यन एजेन्सी रोसाभिएट्सियाले उक्त विमानमा सवार १० जनामध्ये प्रिगोजिन पनि भएको जनाएको छ ।

दुर्घटना भएको उक्त विमान ब्राजिलियन कम्पनी इम्ब्रियरको लेगेसी ६०० मोडेलको आरए–०२७९५ टेल नम्बरको भएको बताइएको छ ।

मस्कोटबाट सेन्ट पिटर्सबर्गका लागि उडेको उक्त विमान टभर क्षेत्रको कुजेनकिनो गाउँ नजिक दुर्घटना भएको हो ।

अन्तिम ३० सेकेण्डमा करिब २८ हजार फिटको उचाइबाट अचानक झर्नुअघि विमानमा कुनै समस्या नदेखिएको रोयटर्सले उल्लेख गरेको छ ।
दुर्घटनाग्रस्त विमानबाट १० जनाकै शव निकालिएको बताइएको छ । तर, अहिलेसम्म प्रिगोजिनको मृत्यु भएको पुष्टि भइसकेको छैन ।

उक्त विमानमा वाग्नरका अर्का वरिष्ठ अधिकारी दिमित्री उत्किन पनि सवार रहेको भनिएको छ ।

को हुन् येभगेनी प्रिगोजिन ?
वर्षाैंसम्म ठूलो चर्चामा नआएका प्रिगोजिन सोभियत संघको विघटनपछिको रुसी अर्थतन्त्रको उतारचढावमा धनी हुँदै गएका थिए ।

तर, रुसले युक्रेनविरुद्ध सुरु गरेको युद्धमा वाग्नर ग्रुपको विशेष संलग्नताले उनलाई चर्चामा ल्याएको थियो ।

युक्रेन युद्धमा रुसी सेनाको गतिविधि र वाग्नरविरुद्ध नै कारबाही गरेको भन्दै गत जुन २३ मा प्रोगोजिनकै नेतृत्वमा राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको सत्ताविरुद्ध सशस्त्र विद्रोह भएको थियो ।

सैन्य विमानलाई खसालेर रुसी सेनालाई मारेर वाग्नर मस्कोतर्फ अघि बढेको थियो ।
तर, केही घण्टामै बेलारुसी राष्ट्रपति अलेक्ज्यान्डर लुकाशेन्कोको मध्यस्थतामा भएको सम्झौताले विद्रोह रोकिएको थियो ।

सम्झौतापछि प्रिगोजिनविरुद्ध आपराधिक आरोप हटाइएको थियो भने उनी बेलारुस गएका थिए । पुटिनले त्यतिबेला एक भाषणमा ‘देशद्रोहको बाटोमा भएकाहरू दण्डित हुने’ भनेका थिए ।

त्यसपछि प्रिगोजिनको भविष्य अस्पष्ट थियो । तर, त्यसयता लो प्रोफाइलका रूपमा नबसेका प्रिगोजिनले सेन्ट पेटर्सवर्गदेखि यसै हप्तामात्रै अफ्रिकाबाट पनि दमदार भाषण गरेको भिडियो सार्वजनिक गरेका थिए ।

विमान दुर्घटनाको कारण अझैं सार्वजनिक भएको छैन । युक्रेनी राष्ट्रपतिका सल्लाहकार मिखाइलो पोडोलियाकले सामाजिक सञ्जाल एक्समा पुटिनले कसैलाई माफी नगर्ने भन्दै सन् २०२४ को चुनावअघि वफादार नहुनु मृत्यु जस्तै हुने भनेर टिप्पणी गरेका छन् ।

अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले घटनापछि “मलाइ के भएको हो भन्ने तथ्य थाहा छैन । तर, म आश्चर्यचकित छैन । रुसमा पुटिन संलग्न नभएका घटनाहरू कमै हुन्छन् तर मसँग पर्याप्त जवाफ छैन्,” भन्दै प्रतिक्रिया दिएका छन् ।

‘क्याटरिङ’ देखि ‘वारलर्ड’
सेन्ट पिटर्सवर्गमा हुर्किएका प्रिगोजिन र पुटिनबीचको सम्बन्ध १९९० को दशकदेखिकै हो ।

जालझेल र डकैतीमा ९ वर्षको जेल सजाय बिताएर प्रिगोजिन बाहिरिएपछि दुवैको भेट भएको बताइन्छ ।

जेलबाट आएपछि उनी क्याटरिङ व्यापारमा छिरेका थिए । पुटिन आफ्नो जन्मदिन, पार्टीदेखि अमेरिकी राष्ट्रपति जर्ज बुश र फ्रान्सका राष्ट्रपति ज्याक शिराकको आएका बेला पनि प्रिगोजिनबाटै भोजको व्यवस्था गराउँथे ।

मस्को टाइम्सले एक पटक प्रिगोजिनलाई पुटिनको ‘पर्सनल सेफ’ नै भनेको थियो ।

प्रिगोजिनले पछि रुसी विद्यालय र सेनाका लागि समेत खानपानको ठेक्का पाउँथे । सन् २०१० मा उनले पुटिनलाई आफ्नो खाना प्रोसेसिङ उद्योगको भ्रमण गराएका थिए ।

बढ्दो व्यापारिक साम्राज्यकाबीच क्रेमलिनको आन्तरिक सर्कलमा प्रिगोजिन पर्न थालेका थिए । तर, सन् २०१४ मा पूर्वी युक्रेनको डोनबास क्षेत्रमा रुसको समर्थनमा चर्किएको पृथकतावादी आन्दोलनका बेला उनी कुलिन धनाढ्यबाट ‘वारलर्ड’ अथवा लडाकु कमान्डरका रूपमा उदाएका थिए ।

प्रिगोजिनले त्यसै वर्ष निजी लडाकु समूहको स्थापना गरेका थिए । तर, उनले पछिल्लो युक्रेन युद्धअघिसम्म यसमा आफ्नो संलग्नता अस्वीकार गर्दै आएका थिए ।

युक्रेनमा मात्रै नभएर वाग्नर लडाकु रुसको हितमा मध्य अफ्रिकी रिपब्लिक, सुडान, मोजाम्बिक, माली, युक्रेन र सिरियामा लड्दै आएको छ ।

प्रिगोजिनको व्यापार सम्राज्य भान्सा र युद्ध मैदानसम्म मात्रै सीमित रहेन उनले सन् सेन्ट पेटर्सबर्गमा इन्टरनेट रिसर्च एजेन्सी (आईआरए) खोले ।

यसबाट उनले सन् २०१६ को अमेरिकी राष्ट्रपतिय निर्वाचनमा हस्तक्षेप गरेको आरोप छ । अमेरिकाले आईआरएलाई सन् २०१८ मा प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

सन् २०२२ मा रुसले युक्रेनमा आक्रमण थालेसँगै प्रिगोजिनको नेतृत्वमा वाग्नर ग्रुपमा बढी तलब दिइने भनेको लोभमा कयौं लडाकु भर्ति भएका थिए ।

वाग्नरको सेनाले सोलेदार र बाख्मुटको कब्जामा भिषणयुद्ध लडेका थिए । यसबीच कुनैबेला क्यामेरामा आउन लजाउने प्रिगोजिन रातारात सोसल मिडियाबाट ‘स्टार’ बनेको थिए ।
रुसी सरकारी सेना अव्यवस्था र अवरोधमा पर्दा वाग्नर समूहले भने उपलब्धि मुलक जित हात पारेको थियो ।

अन्यौलमा पुटिन
आफ्नै लडाकुको ज्यानको पर्वाह नगर्ने भनिएका प्रिगोजिनको अवैध र खतरनाक लडाँइ रणनीतिले ठूलो संख्यामा सैन्य क्षति निम्त्याएको ठानिएको छ ।

उनले आफ्ना आवश्यकताहरूका लागि लबिङ गर्न सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरिरहेका थिए र क्रेमलिनको सैनिक भन्दा आफूलाई सशक्त र निर्दयी देखाउन खोजिरहेका थिए ।

पछिल्ला महिनाहरूमा रुसी सेनाको चर्काे आलोचक बनेपछि प्रिगोजिन पुटिनका लागि अन्यौल एवं दुविधा बनेका थिए ।

गत मेको एक भिडियोमा उनले आफ्नो पछाडि मृत लडाकु देखाउँदै रुसी रक्षा मन्त्री र सेना प्रमुखको चर्काे आलोचना गरेका थिए ।

क्रेमलिनबाट लड्नका लागि पर्याप्त सहयोग नपाएको भन्दै उनले गत मेमा बाख्मुटबाट आफ्नो सेना फिर्ता ल्याउने घोषणा गरेका थिए ।

त्यसपछि जुनमा उनले रुसमा सशस्त्र विद्रोह गरेका थिए जसलाई उनी निकै टाढा जान खोजिरहेको संकेतका रूपमा हेरिएको थियो।

पुटिनले वाग्नरको यो कदमलाई देशद्रोह भनेका थिए । “यो हाम्रो देश र जनताको ढाडमा छुरा प्रहार हो,” पुटिनले भनेका थिए ।

प्रिगोजिनले “हामी हाम्रो माृतभुमिका देशभक्त हौं । लड्यौं र लडिरहेका छौँ,” भन्दै पुटिन गल्तीमा भएको प्रतिक्रिया दिएका थिए

प्रिगोजिन मारिएको भनिएको घटनामा अहिलेसम्म क्रेमलिन मौन छ ।