काठमाडौं । पछिल्ला वर्षहरुमा नयाँ ‘ट्रेन्ड’ देखा परेको छ– जुन देशमा रोजगारी खोज्दै ठूलो संख्यामा नेपाली पुगेका छन्, तिनै देशसँग नेपालको वैदेशिक व्यापार घाटा बढ्दो छ । अर्थात् जुन देशमा ठूलो संख्यामा नेपाली वैदेशिक रोजगारीमा गएका छन् तिनै देशबाट नेपालमा ठूलो मात्रामा वस्तुहरु आयात हुन थालेका छन् । 

अझ स्पष्ट शब्दमा भन्नुपर्दा नेपालको व्यापार घाटा बढी हुने देशको अग्रसूचीमा ती देश आउन थालेका छन्, जहाँ सबैभन्दा बढी नेपाली वैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा गएका छन् । 

एकछिन तथ्याङ्क हेरौं । 

भन्सार विभागका अनुसार, गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नेपालको सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा रहेका प्रमुख १२ देशमा क्रमसः भारत, चीन, इन्डोनेसिया, युनाइटेड अरब इमिरेट्स (यूएई), अर्जेन्टिना, मलेसिया, युक्रेन, अष्ट्रेलिया, कतार, थाइल्याण्ड, ओमान र साउदी अरब छन् ।

यीमध्ये वैदेशिक रोजगारीमा सबैभन्दा बढी नेपाली जाने राष्ट्र हुन्, मलेसिया, कतार, यूएई, साउदी अरब र ओमान ।  गत आर्थिक वर्ष सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा हुने प्रमुख १२ राष्ट्रमध्ये पाँच वटा वैदेशिक रोजगारीका सिलसिलामा सबैभन्दा बढी नेपाली जाने राष्ट्र पर्छन् । 

आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा मात्र यी पाँच देशसँग नेपालको व्यापार घाटा ८७ अर्ब १५ करोड ९४ लाख ५७ हजार रुपैयाँ छ । उक्त अवधिमा नेपालले ती देशबाट ८८ अर्ब ६७ करोड ४२ लाख ३९ हजार रुपैयाँको वस्तु आयात गरेको थियो भने ती देशमा मात्र १ अर्ब ५१ करोड ४७ लाख ८१ हजार रुपैयाँको वस्तु नेपालले निर्यात गरेको देखिन्छ । 

गत आर्थिक वर्ष नेपालको यूएईसँग ३१ अर्ब १३ करोड १ लाख ५८ हजार रुपैयाँ, मलेसियासँग २२ अर्ब ९ करोड ४५ लाख १८ हजार रुपैयाँ, कतारसँग १३ अर्ब १९ करोड ६२ लाख २८ हजार रुपैयाँ, ओमानसँग १० अर्ब ७० करोड ५ लाख ४४ हजार रुपैयाँ र साउदीसँग १० अर्ब ३ करोड ८० लाख १० हजार रुपैयाँ व्यापार घाटा थियो ।

वैदेशिक रोजगार विभागका अनुसार, गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा ७ लाख ७१ हजार ३२७ जना नेपाली वैदेशिक रोजगारीमा गएका थिए । उक्त अवधिमा नेपालीहरु रोजगारी खोज्दै १४४ देश पुगेका थिए ।

वैदेशिक रोजगार विभागका अनुसार, गत वर्ष वैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा सबैभन्दा बढी नेपाली क्रमसः मलेसिया, कतार, यूएई, साउदी अरब, कुवेत, दक्षिण कोरिया, रोमानिया, जापान, बहराइन, क्रोएसिया, माल्टा, साइप्रस र ओमान पुगेका थिए । 

यीमध्ये यूएई, मलेसिया, कतार, ओमान र साउदी नेपालको बढी व्यापार घाटा भएका राष्ट्र हुन् । गत आर्थिक वर्ष यी पाँच देशमा मात्र ६ लाख २७ हजार ८६ जना नेपाली वैदेशिक रोजगारीमा गएका थिए । अर्थात् वैदेशिक रोजगारीमा जानेमध्ये ८१.२९ प्रतिशत नेपाली यी पाँच देशमा मात्र गएका छन् । गत आर्थिक वर्ष यी देशसँग नेपालको कुलको ५.९९ प्रतिशत व्यापार घाटा थियो । 

वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्याङ्क अनुसार गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा वैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा मलेसियामा २ लाख ५९ हजार ५९५, कतारमा ३३ हजार २६२, यूएईमा एक लाख १६ हजार १५९, साउदी अरबमा एक लाख १२ हजार ७७७ र ओमानमा ५ हजार २९४ जना नेपाली गएका थिए ।

अब अघिल्ला वर्षहरुको तथ्याङ्क हेरौं । 

आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा नेपालको सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा भएका प्रमुख १५ राष्ट्रमा वैदेशिक रोजगारीमा बढी नेपाली जाने राष्ट्रहरु यूएई र मलेसिया मात्र परेका थिए ।  उक्त वर्ष नेपालको यूएईसँग तेस्रो र मलेसियासँग १० औं ठूलो व्यापार घाटा थियो । सो वर्ष यूएई र मलेसियासँग नेपालको व्यापार घाटा ४७ अर्ब ३७ करोड ६ लाख ६१ रुपैयाँ थियो । 

आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा आउँदा सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा रहेको प्रमुख १५ राष्ट्र भित्र पनि यूएई र मलेसिया मात्र थिए । यो वर्ष सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा हुने सूचीमा चौथो नम्बरमा यूएई र आठौं नम्बरमा मलेसिया थियो ।

उक्त वर्ष यूएई र मलेसियासँग नेपालको व्यापार घाटा २८ अर्ब २१ करोड २६ लाख ३३ हजार रुपैयाँ थियो ।  आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा रहेका प्रमुख १५ राष्ट्र भित्र यूएई, मलेसिया र साउदी अरब थिए । 

उक्त वर्ष सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा हुने सूचीको चौथो नम्बरमा यूएई, १३औं नम्बरमा मलेसिया र १४औं नम्बरमा साउदी थिए ।  सो वर्ष यूएई, मलेसिया र साउदीसँग नेपालको व्यापार घाटा ५४ अर्ब ८५ करोड ३२ लाख ८ हजार रुपैयाँ थियो । 

भन्सार विभागको तथ्याङ्कअनुसार, आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ मा सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा रहेको प्रमुख १५ राष्ट्र भित्र यूएई र मलेसिया थिए । बढी व्यापार घाटा हुने सूचीको चौथो नम्बरमा यूएई र नवौं स्थानमा मलेसिया थिए । उक्त वर्ष यूएई र मलेसियासँग नेपालको व्यापार घाटा ६४ अर्ब ३६ करोड १७ लाख ७० हजार रुपैयाँ थियो । 

गत आर्थिक वर्ष २०७९÷८० मा नेपालको सबैभन्दा बढी व्यापार घाटा हुने प्रमुख १२ राष्ट्रभित्र यूएई, मलेसिया, कतार, ओमान र साउदी अरब गरी वैदेशिक रोजगारीमा सबैभन्दा बढी नेपाली जाने पाँच राष्ट्र परेका थिए । 

सूचीमा यूएई चौथो, मलेसिया छैठौं, कतार नवौं, ओमान ११औं र साउदी १२औं नम्बरमा छन् । उक्त वर्ष यी राष्ट्रसँग व्यापार घाटा ८७ अर्ब १५ करोड ९४ लाख ५७ हजार रुपैयाँ छ । 

वैदेशिक रोजगारीमा सबैभन्दा बढी नेपाली जाने राष्ट्रको अग्रपंक्तिमा सधैं मलेसिया, कतार, यूएई, साउदी अरब, र ओमान पर्छन् ।  आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ मा ५ लाख ३९ हजार ७४६ जना नेपाली वैदेशिक रोजगारीका क्रममा यी पाँच देश गएका थिए । 

यसभन्दा अघिल्ला दुई आर्थिक वर्ष कोरोना महामारीका कारण वैदेशिक रोजगारी लगभग ठप्प अवस्थामा थियो ।  वैदेशिक रोजगार विज्ञ तथा समाजशास्त्री डा. गणेश गुरुङ पछिल्ला यी तथ्याङकले राम्रो संकत नगर्ने बताउँछन् । 

“यो चिन्ताको विषय हो । यसले आगामी दिनमा थप समस्या ल्याउँछ,” डा. गुरुङले बाह्रखरीसँग भने, “एक त ती देशमा नेपाली युवाहरु जाँदा नेपालमा कामदारको अभाव हुने भयो । दोस्रो, नेपाली कामदर प्रयोग गरेर उनीहरुले उत्पादन बढाए र ती उत्पादन नेपाल पठाएर नेपालको व्यापार घाटा बढाए । नेपाल दोहोरो मारमा पर्ने देखिन्छ ।”

नेपालीहरु वैदेशिक रोजगारीमा जानुअघिसम्म यूएई, मलेसिया, कतार, ओमान र साउदी अरबसँग नेपालको खासै व्यापार हुने नगरेको उनी बताउँछन् ।  वैदेशिक रोजगारीमा जानेक्रम बढेपछि ती देशसँग व्यापार बढ्न थालेको उनले जनाए ।

“नेपालमाभन्दा सस्तोमा राम्रो वस्तु ती देशमा पाउन थालेपछि वैदेशिक रोजगारीमा गएकाहरु घर फर्किदा त्यस्ता वस्तु ल्याउन थाले । पछि ती देशले नेपालमा त्यस्ता वस्तुको माग रहेको बुझे र नेपाल पठाउन थाले,” उनले भने ।

वैदेशिक रोजगारीमा सबैभन्दा बढी नेपाली जाने राष्ट्रबाट नेपालमा जसरी वस्तुहरु आउँछ त्यसरी नै नेपालले ती देशमा वस्तु पठाउन सकेको छैन ।  अब सरकारले यतातिर ध्यान दिनुपर्ने धारणा समाजशास्त्री डा. गुरुङको छ । नत्र वैदेशिक रोजगारीको ‘साइड इफेक्ट’ बढ्दै जाने तर्क उनको छ ।