काठमाडौं । लुइज इनासियो लुला दा सिल्भा यसैसाता ब्राजिलको राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका छन् । विश्वको सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएका मुलुुकमध्ये एक ब्राजिलको पछिल्लो चुनावी जितले विश्वको ध्यान खिचेको छ । 

२० वर्षअघि दुईपटक राष्ट्रपति भइसकेका लुलाले ५०.८९ प्रतिशत मत प्राप्त गरेका छन् । लुलाले ९९.७६ प्रतिशत मत गणना गरिएकोमा ४९.११ मत पाएका निवर्तमान राष्ट्रपति जैर बोल्सोनारोलाई पराजित गरे । 

यस लेखमा पूर्वयुनियन नेता लुलाले प्रजातान्त्रिक मूल्यहरूको समर्थन गर्दै ब्राजिलको लोकतन्त्रलाई कायम राख्न अपरिहार्य बोल्सोनारोमाथि आफ्नो जित कसरी निकाले त्यसबारेमा चर्चा गर्नेछौँ ।

एक जादुमयी राजनीतिज्ञको रूपमा चिनिएका लुला अमेरिकी वामपन्थीको शक्तिकेन्द्र हुन् । उत्तरपूर्वको पर्नाम्बुको राज्यमा जन्मेका उनका आमाबाबु किसान थिए, जसले आफ्ना आठ छोराछोरीलाई खुवाउन सक्दैनथे । 

सात वर्षको उमेरमा उनकी आमा र छ जना भाइबहिनीहरू राम्रो जीवनको खोजीमा साओ पाउलो राज्यमा बसाईँ सरे । पहिले बन्दरगाह सहर सान्तोसमा र तीन वर्षपछि सबैभन्दा घना जनसंख्या भएको सहरमा उनी बसे । 

साओ पाउलोमा हुँदा विद्यालयको पढाइ बीचमै छाडेर उनी जुत्ता पालिस गर्ने काम गर्न थाले । पछि कारखानामा काम गर्न थाले । १७ वर्षको हुँदा मेसिन दुर्घटनामा परी लुलाले बायाँ हातको कान्छी औँला गुमाउनु परेको थियो ।

लुलाले २० वर्षको उमेरमा ट्रेड युनियन अभियन्ताको रूपमा आफ्नो करिअर सुरु गरेका थिए । २५ वर्षको उमेरमा उनले आफ्नी पत्नी लुर्डेस गुमाए । त्यसबेला उनी आठ महिनाको गर्भवती थिइन्, हेपाटाइटिसको कारण ज्यान गुमाइन् । 

उनले एक युनियन नेताको रूपमा आफ्नो काम जारी राखे र १९७५ मा उनी धातु मजदुरहरूको शक्तिशाली संघको अध्यक्ष चुनिए । लुलाले ब्राजिलको तानाशाही सरकारलाई चुनौती दिँदै धेरै हड्तालहरू आयोजना गरे । प्रजातन्त्र र मजदुर आन्दोलनको प्रतीकको रूपमा आफ्नो छविलाई बलियो बनाए । उनको नेतृत्व शैलीलाई देखेर पोल्याण्डको जादुई नेता एवं नोबेल शान्ति पुरस्कारका विजेता लेच वालेसासँग तुलना गरिएको थियो । 

उनी राष्ट्रपति कहिले बने ?

लुला ब्राजिलमा करिब तीन दशकदेखि घरपरिवारको नाम हो । सन् १९८० मा लुला र मजदुर, बुद्धिजीवी तथा कलाकारहरूको समूहले तत्कालीन सैन्य शासनको प्रतिक्रिया स्वरूप वर्कर्स पार्टी स्थापना गरे । एउटा यस्तो एक बहुलवादी वामपन्थी पार्टी जसले ट्रेड युनियनवादीहरू, बुद्धिजीवीहरू, कलाकारहरू र धर्मशास्त्र अभ्यासकर्ताहरूलाई एक साथ ल्याएको थियो ।

उनी ल्याटिन अमेरिकाको गुलाबी ज्वारको हिस्सा बनेर २००२ मा निर्वाचित हुनुअघि तीनपटक राष्ट्रपतिको लागि चुनावी मैदानमा उठेका थिए । उनको दुई कार्यकाल ब्राजिलको लागि आर्थिक उन्नतिको समय थियो, जसमा ब्राजिलले आर्थिक उछालको आनन्द उठायो । 

उनले बोल्सा फेमिलियासलगायतका सामाजिक कल्याणकारी कार्यक्रमहरू गरे, जसले लाखौँलाई गरिबीबाट बाहिर उकास्यो । उनले सन् २०१० मा ८३% ब्राजिलियनले मन पराएको (स्वीकृति) मूल्याङ्कनको साथ कार्यालय छोडेका थिए । 

सन् २०११ पछि उनको उत्तराधिकारीको रूपमा डिल्मा रुसेफ ब्राजिलको पहिलो महिला राष्ट्रपति बनिन् । रुसेफलाई अगस्ट २०१६ मा संसदबाट महाअभियोग लगाएर हटाइयो । 

भ्रष्टाचार जस्तो मुद्दामा परेर वर्कस पार्टीको दबदबा १३ वर्षमै समाप्त भएको थियो । त्यसबेला नयाँ राष्ट्रपति मिशेल टेमरको ब्राजिलियन डेमोक्रेटिक मुभमेन्ट पार्टीसहित लगभग सबै प्रमुख राजनीतिक दलहरू पेट्रोब्रास भ्रष्टाचार काण्डमा फसेका थिए । 

रुसेफको पहिलो कार्यकाल सफलतापूर्वक सम्पन्न गरी २०१४ मा पुन निर्वाचित भएकी थिइन् । लुलाको बाटो पछ्याउदै उनले कल्याणकारी कार्यक्रमहरूलाई बढवा दिएकी थिइन् । 

लुला ५८० दिन जेलमा 

सन् २०१७ मा संघीय अभियोजकहरूले पूर्वराष्ट्रपतिलाई उनीहरूको प्रशासनको  समयमा जरा गाडेको बृहत् भ्रष्टाचार योजनाको अनुसन्धानमा संलग्न गराए । 

लुलालाई लक्जरी अपार्टमेन्टलाई घुसको रूपमा स्वीकार गरेकोमा लगभग १० वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो । तर, उक्त आरोपलाई लुलाले सधैँ राजनीतिक अभिष्टले प्रेरित भन्दै खारेज गर्ने गरेका छन् । 

अप्रिल २०१८ मा न्यायाधीश सर्जियो मोरोद्वारा घोषणा गरिएको ‘अपरेसन कार वास’ अनुसन्धानको रूपमा लुलालाई भ्रष्टाचारको लागि जेल पठाइएको थियो । फराकिलो अनुसन्धानले ब्राजिलको राज्य तेल कम्पनी पेट्रोब्रासलाई दक्षिण अमेरिकामा प्रभाव पार्ने पैसाको दुरुपयोग योजनाको रूपमा हेरिएको थियो । यसले लुलाको प्रतिष्ठालाई नराम्ररी हिर्कायो । 

तर, २०२१ मा ब्राजिलको सर्वोच्च अदालतले लुलाको सजायलाई खारेज गर्‍यो र उसको निष्पक्ष सुनुवाइको अधिकारसँग सम्झौता गरिएको बतायो । ब्राजिलको अधिकार परिषद्ले लुलालाई सन् २०२२ मा बोल्सोनारोविरुद्ध पुनः निर्वाचनमा भाग लिन अनुमति दियो । तर, ब्राजिलियनहरू लुला दोषी वा निर्दोष भन्ने कुरामा गहिरो रूपमा विभाजित छन् । 

सेप्टेम्बर २०२२ को सर्वेक्षण अनुसार ४४% मतदाताहरू अझै पनि लुलालाई सही रूपमा दोषी ठहराइएको विश्वास गर्छन् भने ४०% ले अन्यायपूर्ण रूपमा जेल पठाएको विश्वास गर्छन् । ५८० दिन जेलमा बिताएपछि सन् २०१९ को नोभेम्बरमा लुला जेलमुक्त भएका थिए ।

लुलाले कसरी जिते ?

बोल्सोनारोको कोभिड–१९ लाई डिल गर्ने तरिका, ब्राजिलको लोकतन्त्रमा आक्रमणले लुलालाई आफ्ना पूर्वराजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीहरूसहित व्यापक एकता गठबन्धनको कमान्ड गर्न सजिलो भयो । 

उनले ‘ब्राजिलको पुनः निर्माण’ गर्ने वाचा गरेका थिए । अर्थात्, वर्षौँको कम लगानीबाट प्रभावित सार्वजनिक सेवाहरू पुनस्र्थापित गर्ने, ब्राजिलको जीवाश्म इन्धन स्रोतहरू घरेलु ऊर्जाको मूल्य कम गर्ने र मुद्रास्फीतिसँग लड्न लाखौँ ब्राजिलियनहरूलाई मद्दत गर्ने उल्लेख छ । 

तर, आलोचकहरूका अनुसार उनको अभियान धेरै हदसम्म नोस्टाल्जियामा निर्भर थियो । उनले चुनावअघि आर्थिक योजनाको विवरण साझा गर्न अस्वीकार गरेका थिए । “म एक मात्र उमेदवार हुँ जससँग मानिसहरूले आर्थिक नीतिको बारेमा चिन्ता गर्नुपर्दैन,” उनले मार्च २०२२ मा टाइमडटकमलाई भने ।

लुलाका चुनौतीहरू

सन् २००० को प्रारम्भमा गरेको पहिलो सरकारले भन्दा धेरै चुनौतीपूर्ण आर्थिक परिदृश्यको सामना लुलाले यसपालि गर्नेछन् । 

ब्राजिल आठ वर्षदेखि एउटा आर्थिक संकटबाट अर्को आर्थिक संकटमा फसिरहेको छ । 

यता, युक्रेनको युद्धबाट भएको विश्वव्यापी आर्थिक उथलपुथलले ऊर्जाको मूल्य बढाएको छ । एकवर्ष लामो खडेरीले महत्वपूर्ण कृषि क्षेत्रमा उत्पादनलाई रोकिरहेको छ ।

यस्तै, २०१८ मा आफ्नो चुनावपछि बोल्सोनारोले ब्राजिलमा परिवर्तनकारी प्रभाव पारेका छन् । पूर्वराष्ट्रपतिले ब्राजिलका धेरै विदेशी सहयोगीहरूसँग सम्बन्ध बिगारेका छन् । अमेजनको रेन फरेस्टको रक्षा गर्न अस्वीकार गरेपछि युरोपियन युनियन ब्राजिलसँग रिसाएको छ । 

बोल्सोनारोले वन र आदिवासी जनजातिको सुरक्षाका लागि बनाइएको कानुनको कार्यान्वयनलाई खारेज गर्ने र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग समावेश गर्ने परियोजनाहरू समाप्त गरेका थिए । फलस्वरुप, वन फँडानी दरमा भएको वृद्धि भएको छ । 

बोल्सोनारोको राष्ट्रपतिको पहिलो तीन वर्षमा ६०% वृद्धि भई जलवायु परिवर्तनसँग लड्न कार्बन डाइअक्साइडलाई वायुमण्डलबाट बाहिर राख्ने विश्वव्यापी प्रयासहरूमा ठूलो धक्का पुर्‍याएको छ । 

ब्राजिल २०२१ को दोस्रो अर्ध वार्षिकमा मुद्रास्फीतिले नराम्ररी प्रभावित भएको थियो । यद्यपि, मुद्रास्फीति अहिले घट्दै गएको छ र देशको अर्थतन्त्र पुनः प्राप्ति भइरहेको छ । तर, वास्तविक आम्दानी कोरोनाभाइरस महामारी अघिको स्तरमा फर्किएको छैन ।

बोल्सोनारोले गएको आइतबार राष्ट्रपतिको पद गुमाए पनि उनको राजनीतिक आन्दोलन मरेको छैन । उनको विवादास्पद पूर्ववातावरण मन्त्रीसहित उनको सरकारमा मन्त्रीको रूपमा सेवा गरेका धेरै उमेदवारहरूले अक्टोबर २ मा भएको पहिलो चरणको चुनावमा ब्राजिलको कांग्रेसमा सिटहरू जितेर आफ्नो दक्षिणपन्थी लिबरल पार्टीलाई माथिल्लो र तल्लो सदन दुवैमा सबैभन्दा ठूलो पार्टी बनाएका छन् । 

ब्राजिलका आर्थिक रूपमा महत्वपूर्ण तीन राज्यहरूको गभर्नरसिप पनि बोल्सोनारो सहयोगीहरूले जितेका थिए । यसले लुलाको एजेन्डाहरूलाई केही ओझेलमा पार्न सक्ने विश्लेषकहरू बताउँछन् । विशेषगरी न्यूनतम पारिश्रमिक बढाउने वा ब्राजिलको जलवायु लक्ष्यहरू मापन गर्ने जस्ता लामो समयदेखि रोकिएका लक्ष्यहरूमा असर पार्नेछ । 

स्रोत : अन्तर्राष्ट्रिय न्यूज एजेन्सीहरुको सहयोगमा