site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
विचार
Global Ime bankGlobal Ime bank
Nabil Bank Banner adNabil Bank Banner ad
SkywellSkywell
उल्झिएका उद्भट अध्येता प्रदीप गिरि

प्रदीप गिरि विद्वतामा उल्झिएको व्यक्तित्वजस्तो लाग्छ मलाई । अन्तिम बिदाइमा उर्लिएको श्रद्धावान्हरुको घुइँचोका प्रत्येकले उहाँलाई आआफ्नै प्रकारले बुझेका होलान् र अन्तिम सान्निध्यको लागि बिदाइमा उपस्थित भए होलान् । यस्तै उहाँबारे मेरो बुझाइ सीमित छ तर बुझाइ चाहिँ आफ्नै प्रकारको ।

गत शनिवार सदाजस्तै सार्वजनिक बिदाको दिन । उहाँले धर्तीका समस्त भौतिक उपस्थितिलाई त्यही दिन ‘बिदाइ’मा आँखा बन्द गर्नुभयो र शारीरिक प्रतिक्रिया शून्यमा विलीन गर्नुभयो । बाँकी बच्यो जीवित चेतनामा आआफ्नो सम्झनाका प्रदीप्त प्रदीप गिरि ।

प्रदीप गिरि मेरा लागि पढी सिध्याउन नसक्ने उल्झिएको उद्भट अध्येताको नाम हो । प्रसंगवशात् उहाँको कुरा निस्कदा मेरो पहिलो सम्झनामा बनारस उहाँसँगै अन्योन्याश्रित आउँथ्यो र छ । मैले उहाँलाई बनारसमै देखेँ, भेटेँ र भव्य भौतिक ‘पर्सनालिटी’ पहिलोपटक बोध गरेँ । बुझाइले होइन, देखाइमा थियो यो सबकुछ ।

KFC Island Ad
NIC Asia

बनारस त्यतिबेला नेपाली राजनीतिक प्रवासीको संघर्षको दियो बाल्ने केन्द्रीय थलो भारतीय सहर थियो । त्यति मात्रै होइन,  शिक्षा र धार्मिक आस्थाले पनि नेपालीसँग बनारस जोडिएको थियो । प्रजातान्त्रिक समाजवादी आन्दोलनका विश्वनेता बीपी कोइराला पनि बनारसकै सारनाथमा बस्नुभयो ।

त्यसताका त्यहीँ बस्ने प्रदीप गिरिप्रति खासगरी प्रवासी नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताबीच सकारात्मक सुनिन । चर्चित रहेको चाहिँ बुझ्नसक्ने थिएँ । दुग्धविनायकको गल्ली गल्छेडाका चिया पसलबाट उहाँलाई देख्नेबित्तिकै खासखुस हुन्थ्यो, ऊ प्रदीप आए । कोही आदरार्थी शब्दमा त कोही अनादरार्थी बोली प्रयोग गर्थे ।

Royal Enfield Island Ad

सामान्य याद आउँछ । रातो वर्णको उहाँ कहिले कुर्ता पाइजामा र कहिले घम्लङ्ग पछ्यौरा ओढेर ती गल्लीतिर देखा पर्नुहुन्थ्यो । त्यहाँ चिया खाएको चाहिँ कहिल्यै भेटिन । कसै कसैसँग बाटोमै उभिएर कुरा गरेको भने देखेँ । मेरो मस्तिष्क फराकिलो हुन बाँकी नै थियो । तिनै साँघुरा गल्लीजस्तै मेरो मस्तिष्कमा लिपिबद्ध सम्झना हुन् यी ।

बनारसले उहाँप्रति केही तीतो स्मृति दिएको छ, मीठोभन्दा बढी । अरू आउँदाजाँदा कसैले वास्ता गर्दैन तर प्रदीप गिरि आउँदा खासखुस सुरु हुन्छ, इसारा इसारैको टिप्पणी । यो पाटो यहीँ बिसाऊँ, कतै उठाउँला । तर, त्यो दृश्यावली अनौठो लाग्थ्यो । ऊ कस्तो मान्छे हो ? प्रश्नले उत्तर खोज्ने नै भयो । धेरै वर्षपछि लाग्यो उल्झिएको उद्भट प्रदीप गिरि । ज्ञानराशि ।

उद्भट मान्छे सामान्यभन्दा केही भिन्न हुन्छन् रे । इतिहासका मूर्धन्यहरुको जीवनीले पनि प्रायः यस्तै देखाउँछ । प्रदीप दाइ पनि यस्तै रहेछन् । बुझ्न खोज्दा यस्तै लाग्छ । उहाँलाई धेरैले धेरै प्रकारले बुझे । लेख्दैछन् र लेख्नेछन् । अनुभूति पनि स्वतन्त्र छ, अभिव्यक्तिभन्दा बढी स्वतन्त्र । मेरा अनुभूतिमा उहाँ उल्झिएको उद्भट लाग्नुभयो ।

केही कुरा यस्ता हुँदा रहेछन् – ती लाग्छन् तर अभिव्यक्ति शब्दहारभन्दा पर अमूर्त, अस्पष्ट र व्याख्यामा कुद्न नसकिने अनुभूति । मेरो लागि प्रदीप गिरि त्यस्तै उज्यालो तर व्याख्याभन्दा पर, मात्र उज्यालो । उज्यालो आफैँमा पूर्ण छ, बाँकी के व्याख्या सकिन्छ र ?

प्रदीप गिरि कसैको लागि समाजवादी चिन्तक, कसैको लागि विचारपुञ्ज । कसैको लागि शास्त्रीय आध्यात्मको अध्येता, वक्ता र व्याख्याता । व्यक्तिको अविच्छिन्न सार्वभौम स्वतन्त्रताको प्रयोक्ता, प्रवक्ता । माक्र्सवादका शिष्यलाई मार्क्सवाद बुझाउने गुरु ।  प्रजातन्त्रका सर्वस्वीकार्य पथप्रदर्शक प्रदीप गिरि । ज्ञानको भकारीमा के होइनन् प्रदीप गिरि ? बुद्ध, बुद्धत्वका मर्मज्ञ ।

कृष्णप्रसाद भट्टराई (किसुनजी)ले उहाँलाई जोगी भन्नुहुन्थ्यो रे । ज्ञानी गिरिलाई कुन मर्ममा जोगी भन्नुभयो  किसुनजीले ? थाहा छैन । सोध्न उहाँ दुवै यहाँ हुनुभएन । कसैले फकिर भने, कसैले फक्कड । मानिसहरुको मनमनै यतिधेरै पहिचान र विशेषण बनाउने प्रदीप दाइलाई म के भनूँ ? त्यसैले बहुपहिचानमा उल्झिएको उद्भट अध्येता भन्न मलाई मन लाग्यो । यस्तो स्वतन्त्रताको प्रदीप्त उहाँ नै हो ।

कसैको लागि उहाँ निर्भिक आलोचक, समालोचक । अर्थात् निर्मम समीक्षक । योगी पुकारे कसैले तर सबैका दीप्त प्रदीप । विचारमा दलभन्दा माथि, सिद्धान्तमा प्रतिबद्ध पाए उहाँलाई ।

धेरै पटक भेटेको होइन । उहाँ धापासीमा बस्न थालेपछि केही पटक भेट्न गएँ । कहिले काहीँ महाराजगन्जतिर जाँदै र फर्कदै गर्दा भेट्थेँ बाटोमा । प्रायः एकजना साथी, सहयोगी हुन्थे । सधैँ एकनासको हिँडाइ, सुस्त मन्दमन्द ।

बसुन्धराको पत्रिका पसलमा अडिएको पनि पाएँ । श्रद्धा अटेसमटेस हुन्थ्यो – जय नेपाल । उहाँ मुस्कुराउनु हुन्थ्यो, शिर हल्लाएर मेरो श्रद्धा स्वीकार्य सन्देश दिनुहुन्थ्यो । मैले यस्तै बुझ्थेँ । पातलो भेटको कारण सायद उहाँले मलाई चिन्नु पनि भएन, घुरमैलो घुरमैलो देखिएँ कि ?

बिदाइको अन्तिम घडीमा उपस्थितहरुलाई उहाँले कति चिन्नु भएको थियो होला र ? तिनीहरुले कतिपटक नै उहाँलाई भेटे होलान् ? स्पर्श र संगत पाए होलान् ? तर विद्वत्ता र त्यागी चरित्रको दीप्त प्रकाश अनुभूत गरेर नै अन्तिम दर्शनमा ती ओइरिएका थिए ।

संसदीय समाचार संकलनको क्रममा उहाँलाई कैयन्पटक देखेँ, सुनेँ । भन्छन् नि– ‘पिन ड्रप साइलेन्स’ । प्रतिनिधि सभा कक्ष र दर्शक, स्रोता दीर्घा चकमन्न चुप । सबै मन्त्रमुग्ध स्रोतामात्र हुन्थे । प्रायः महाभारतको प्रसंग मिसाएर गम्भीर मन्तव्य दिने उहाँको सायद् व्यंग्यवाण थियो कि प्रधानमन्त्री लोकेन्द्रबहादुर चन्दलाई घोचेछ ।  चन्दजस्तो शालीन व्यक्तिले त्यतिबेला उहाँलाई दिएको प्रत्युत्तर आरोप असहिष्णु सुनियो । राखिएको भए संसदीय अभिलेखमा भेटिएला २०५१ पछिको बात हो ।

थाहा पाउँदै जादा, अध्ययन, बहस र अन्तरक्रिया उहाँको बौद्धिक अम्मल रहेछन् भन्ने बुझेँ । खुला जीवन, भरिलो पात्र । बीपी खुब मन पाराउनु हुन्यो रे । लाग्छ, विश्वास र शंका दुवैमा हेर्नु भएको छ बीपीले प्रदीप गिरिलाई । बीपीले मन पराउने कारण नै प्रवासी बनारसी उहाँप्रति कम सकारात्मक सुनिएका थिए कि ?

बीपीले प्रगतिशील साहित्यबारे व्यक्त गर्नुभएको धारणा पढ्न खुबै धोको थियो मलाई । अभिलेख कतै पाएको थिइन । प्रायः सधैँजस्तो एक दिन भृकुटीमण्डपको उत्तरी सडकतिर बारको आडमा उठाएर राखिएका पुस्तकको लहरमा बीपी व्यक्त विचारहरुको संकलन, अभिलेख देखेँ ।  प्रगतिशील साहित्यबारे बीपीको विचार विषय सूचीमा पढेँ ।  पुस्तक किने । फर्किएर अघिभर्खरै निस्किएको चिया पसलमा पुगेँ । एकसर्कोमा पढी भ्याएँ । अनन्त सन्तुष्टि मिल्यो । संकलन प्रदीप गिरिकै थियो । उहाँप्रति कृतज्ञ बने ।

घर आएर अभिलेख संकलनमा प्रदीप दाइले लेख्नुभएको भूमिका पढें । जसमा उहाँले महामना बीपीको विरोधाभाषी व्यक्तित्व र त्यसभित्र निहित उदात्तभावको निर्धक्क टंकण गर्नुभएको रहेछ । बीपी शिष्य प्रदीप गिरिसमेत विरोधाभाषले उल्झिएका उद्भट अध्येता भन्ने नै मैले बुझेँ । बुझ्नुको आकृति र सीमा भूगोल जस्तै त हो नि ।

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: बिहीबार, भदौ ९, २०७९  १०:२५
Sipradi LandingSipradi Landing
worldlinkworldlink
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
NTCNTC
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Nepatop (PlastNepal)Nepatop (PlastNepal)
national life insurance newnational life insurance new
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
सम्पादकीय
SubisuSubisu
Hamro patroHamro patro