काठमाडौं । जाजरकोटको बारेकोट गाउँपालिका–३ मुल्सामकी मीना नेपालीलाई साउन १४ गते सुत्केरी हुने मिति भनेर दिइएको थियो । सोहीअनुसार उनी घरबाट ६ घन्टाको बाटो हिँडेर प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र लिम्सा पुगिन् । चेकजाँच गराइन् । तर उनको अवस्था लगभग सामान्य थियो ।

त्यतिबेलासम्म मीनामा प्रसव व्यथाको संकेत थिएन । अरू कुनै स्वास्थ्य समस्या पनि देखिएन । उनको सुत्केरी हुने दिन भने नजिँकिदै थियो ।

स्वास्थ्य केन्द्रकी अनमी कल्पना रोकायाले उनलाई केन्द्रमै भर्ना भएर बस्न आग्रह गरिन् । तर, मीनाले आफूसँग दूध खाने बच्चा पनि साथमै रहेको कारण देखाएर केन्द्रमा बस्न मानिनन् । बरु आफन्तको घरमा बस्ने र व्यथा लाग्न बित्तिकै आइपुग्ने भनेर विदा भइन् ।

साउन १६ गते उनलाई सुत्केरी व्यथाले च्याप्यो । उनलाई स्वास्थ्य केन्द्रतर्फ लगियो । तर, स्वास्थ्य केन्द्र पुग्न १५ मिनेट बाँकी छँदै उनले साँझ साढे ५ बजे बाटोमै शिशुलाई जन्म दिइन् । 

"स्वास्थ्य केन्द्र आइपुग्न १५ मिनेटजति बाँकी रहँदा बाटोमै उहाँको डेलिभरी भएछ । पछि त्यहीँबाट अस्पताल ल्याएर सालनाल काटियो । अस्पतालमै राखेर आमाछोरीको अवस्था सामान्य भएपछि अर्कोदिन बिहान डिस्चार्ज गरी पठाएका हौँ," स्वास्थ्य केन्द्रकी अनमी रोकायाले भनिन् । 

उनका अनुसार आमा र शिशुको अवस्था सामान्य छ । उनीहरू दुवै स्वस्थ छन् । 

मीनाले बाटोमै शिशुलाई जन्म दिइरहेको तस्बिर अहिले सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बनेको छ । अधिकांश सामाजिक सञ्जालका प्रयोगकर्ताले देशको स्वास्थ्य स्थितिमाथि गम्भीर रूपमा प्रश्न गरिरहेका छन् । राज्य संयन्त्रलाई गिज्याइरहेका छन् ।

तर, बारेकोटका धेरै महिला बर्थिङ सेन्टर नजिकै नहुँदा घरमै सुत्केरी हुने गरेको स्वास्थ्य केन्द्रको तथ्यांकले देखाउँछ ।

बारेकोट गाउँपालिकाका नौवटा वडामध्ये सडक सुविधा नपुगेको वडा नम्बर ३ विकट वडाको रूपमा चिनिन्छ । सडक सुविधा नपुगेको र बर्थिङ सेन्टरसमेत नभएकाले मुल्सामबासी सुत्केरी गराउन २ नम्बर वडा लिम्सामा रहेको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द नै पुग्नुपर्ने बाध्यता छ ।

पालिकाभित्र चारवटा बर्थिङ सेन्टर छन् । तर ९ वटा वडा भएकाले सबैलाई पायक पार्ने ठाउँमा ती सेन्टर छैनन् ।

"मीना नेपालीको केसमा पनि घरनजिक बर्थिङ सेन्टर नहुँदा ६ घण्टा हिँडेर आउनुपर्ने बाध्यता आएको हो," बारेकोट गाउँपालिका अध्यक्ष वीरबहादुर गिरी भन्छन्, "सबै वडामा पुग्नेगरी बर्थिङ सेन्टर बनाउन यसअघिकै गाउँपालिका अध्यक्षको कार्यकालमा योजना पास भइसकेको रहेछ । तर बनेका छैनन् । ३ नम्बरमा यही वर्ष बर्थिङ सेन्टर स्थापना गर्ने मेरो लक्ष्य छ, त्यसैअनुसार प्रक्रिया अघि बढाएको छु ।"

आफू प्रजनन् स्वास्थ्यजस्तो महत्वपूर्ण सेवाबाट कोहीपनि बञ्चित हुन नहुनेमा सचेत रहेको बताए ।

बाटोमा बिजोग हुने डरले घरमै सुत्केरी
बारेकोट गाउँपालिकामा प्राथमिक उपचार केन्द्र र बर्थिङ सेन्टर नजिकै भएका महिला नियमित गर्भजाँच र शिशुलाई खोप लगाउन पुग्छन् । स्वास्थ्यकर्मी पुग्नसक्ने ठाउँहरूमा प्रसुतीका लागि स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई घरमै बोलाउँछन् ।

तर, बर्थिङ सेन्टर धेरै टाढा भएका महिला घरमै सुत्केरी हुने गरेको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र लिम्साकी अनमी रोकाया बताउँछिन् । "बर्थिङ सेन्टरबाट टाढा रहेका दिदीबहिनीहरू बाटोमै सुत्केरी भएर बिजोग हुन्छ कि भनेर डराउनुहुन्छ । बरु घरमै सुत्केरी गराउँदा सुरक्षित भइन्छ भन्नुहुन्छ," रोकायाले भनिन् ।

आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा पालिकाका २८ जना घरमै सुत्केरी भएको तथ्यांक छ । आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ आइपुग्दा यो संख्या बढेर ३० पुगेको छ । पछिल्लो वर्ष घरमै सुत्केरी भएका आमाबाट जन्मिएका ३० जनामध्ये दुईजना नवजात शिशुको मृत्यु भएको रोकाया बताउँछिन् ।

पर्याप्त बर्थिङ सेन्टर र स्वास्थ्यकर्मीको अभावमा अझैपनि जाजरकोटका महिला प्रजनन् स्वास्थ्य अधिकारबाट वञ्चित हुनुपरेको देख्दा स्वास्थ्यकर्मीको हिसाबले दु:ख लाग्ने रोकाया बताउँछिन् ।