०६२/०६३ सालतिर सडकमा उत्रेर सडक तताएका उनको विरोधको शैली आज पनि उस्तै छ । 

कहिले जनआन्दोलन त कहिले संविधान संशोधन (०७७) त कहिले प्रतिगमनको नाममा आफ्ना सिर्जनामार्फत् उनी निरन्तर लडिरहेका छन् । 

उनी अर्थात् चोटिला सशक्त एवं व्यंग्यात्मक कविताका रचनाकार कवि अर्जुन पराजुली । 

पाठकको मुटुदेखि सत्तासमेत हल्लाउन सफल कविको रूपमा उनलाई नै चिनिन्छ । हरेक प्रतिगमनविरुद्ध आफ्नो सास रहेसम्म लड्ने अठोट उनको छ । कुनै समय सडकमै उत्रिएर विरोध गर्नुपर्थ्यो भने आज माध्यम फरक अनि अझै सजिलो र उनका कविता जस्तै सशक्त भएको महसुस उनले गरेका छन् । 

“अब हामीले हिँड्नै नपर्ने भयो, जुकरबर्गले आ–आफ्नो घरमै बसीबसी उतिखेरै एकैपटक लाखौँमा आफ्ना कुराहरू पुर्‍याउनका लागि यस्ता प्लेटफर्महरू खडा गरिदिएकोले सजिलो भएको छ । सशक्त नै छ नि छैन र ? एकचोटिमा लाखौँसम्म पुग्नु भनेको त ख्याल–ख्यालको कुरा होइन नि । सकारात्मक नकारात्मक दुवै पाटो त हुन्छ नै । कसले कसरी प्रयोग गर्छ भन्नेमा भर पर्ने हो । तर, बलियो नै लाग्छ,” उनी प्रविधिको विकासले सहज बनाएको प्रतिगमनविरुद्धको बाटोको बयान गर्छन् । 

प्रविधि विकासकै कारण आज उनका कविताहरू उनको फेसबुक पेजमा दिनानुदिन सजिलै पढ्न र आफ्नो वालमा अनि साथीभाइहरूसम्म सजिलै सेयर गर्न सकिन्छ । 

युगौं युगसम्म बाँचिरहने शालिक नभएर एक बिरामीलाई निको बनाउने सिटामोल बन्न चाहने उनी आफ्नो सिर्जनामार्फत् आवाजविहीनहरूको आवाज बन्न चाहन्छन् । उनै कवि अर्जुन पराजुलीसँग स्थानीय निर्वाचन, प्रतिगमनविरुद्धको सिर्जनालगायत कविता यात्रालगायत यावत् विषयबारे बाह्रखरीकर्मी वर्षा महर्जनले गरेको भिडियो वार्ता–

सधैँ जनताको पक्ष अनि सत्ताको विपक्षमा आवाज उठाउँदै आउनुभएको छ । हालै चुनावको विषयमा पनि थुप्रै व्यंग्यात्मक कविता लेख्नुभयो, प्रतिक्रिया कस्तो पाउनुभयो ?

अधिकांश कविताहरू मेरो त्यसरी नै जान्छ, कुनै स्पिडमा जान्छ, कुनै विस्तारै जान्छ । मैले फेसबुकमा राख्दा लाखौँसम्म पुग्छन् । ९५ प्रतिशत राम्रा प्रतिक्रिया आउँछन् भने ५ प्रतिशत नराम्रा पनि आउँछन् । किनभने जसलाई प्रहार गरेको हुन्छ उसले त क्रियाको प्रतिक्रिया गर्छ नि त ! 

तपाईंका चुनावी कविताहरूले चुनावप्रति वितृष्णा दर्शाएको हो ?

मेरो काम कुचोजस्तै हो, सफा गर्ने हो । राम्रा कुरा देखाइदिने हो । जस्ले भन्न सक्नुभएको छैन, जसले देख्नुभएको छैन, जसले बुझ्नुभएको छैन, उनीहरूको आवाज बनिदिने हो । व्यवस्थाप्रति वितृष्णा होइन, व्यवस्था चलाउनेहरूको कुकृत्यप्रति चाहिँ वितृष्णा जगाउनुपर्छ र व्यवस्था चलाउने सही मान्छे आउने वातावरण बनाउनुपर्छ भनेर मैले लेख्ने गरेको हुँ र काम पनि त्यसरी नै हुन्छ । 

कविता, कलम, लेखनको माध्यमबाट परिवर्तन सम्भव छ ?

जब अरू केहीले सम्भव हुँदैन, कलमले नै हुने हो । 

०६२/०६३ को जनआन्दोलनमा सडक तताउनुभयो, कवितामार्फत् विरोध गर्नुभयो, त्यसबेला क्रान्ति सकिएको रहेनछ ?

त्यतिखेरको हाम्रो उद्देश्य भनेको कुनै एउटा परिवारको मुट्ठीमा भएको देश हामी सर्वसाधारण जनताको अधिकारमा ल्याउनुपर्छ भन्ने थियो । 

विभिन्न मान्छेको विभिन्न उद्देश्य थियो होला, कसैको सत्तामा जाने, कसैको पैसा खाने, थियो होला । तर, हाम्रो भने राजतन्त्र अन्त्य गर्नुपर्छ भनेर ज्यानको माया मारेर हिँड्यौं । कतिले ज्यान गुमाए । त्यसको प्रतिफलमा त्यो व्यवस्था गयो अर्को आयो, त्यो राजतन्त्र गयो, जनताको हातमा शासन आयो ।

आज जनताले नै भोट दिएका जनताकै मान्छे मन्त्री, प्रधानमन्त्री, नेताहरू छन् । तर, भयो के भने उनीहरू जनता नै भएर बसिरहन चाहेनन् । उनीहरू राजा हुन चाहे, उनीहरूको पाइला जनताको घरतिर नभएर राजदरबारतिर गयो । 

त्यसैले, हामीले ठूला राजा हटाएर साना राजा ल्याउन चाहेका होइनौँ । यी साना राजा बन्न खोज्नेहरूलाई पनि फेरि फालेर, फेरि जनतालाई नै शासन गर्ने भन्ने वातावरण बनाउनुपर्छ भन्ने कुरा हो, जुन यही निर्वाचनबाट हुँदैछ । राम्रा त अहिले पाउन्न, तर त्यो धेरै नराम्रो भन्दा थोरै नराम्रो मात्रै छान्नुपर्ने बाध्यता छ । व्यवस्थाभित्र बसेर गर्ने नराम्रो कामलाई भोलि सच्याउन सकिन्छ । तर, व्यवस्था नै खानेगरी आउनेहरू राष्ट्रका घातकहरू हुन् ।   

जनताकै मान्छे त्यहाँ हुँदाहुँदै पनि गलत काम भइरहेको छ भने यसमा दोष कसलाई दिने ? जनतालाई दिन मिल्छ ?

हामी आफैँ पनि चेत्नुपर्‍यो । हिजो एउटाले बदमासी गर्‍यो भनेपछि फेरि त्यही बदमासलाई त्यहाँ पठाउनु हुँदैन । हामीलाई धोका दिइसक्यो, कति कुरा गर्छु भन्यो, गरेन । 

हामीसँग हिजो गर्छु भनेर नगरेका कामहरूको प्रमाण छ, यस्तोमा गर्छु भनेर फेरि नमस्ते गरेर आउँदैमा हामीले पत्याउनु हुँदैन । 
त्यो हाम्रो कमजोरी हो । जनता कति सहृदयी बनिरहने । हामीलाई बेलाबेला झुक्याइरहने अनि हामी झुक्किइरहने ? 

यो पटक–पटक दोहोरिइरहने प्रतिगमनचाहिँ कस्तो र के रहेछ ?

त्यो प्रतिगमन जनताको शत्रु, त्यो सधैँ भइरहन्छ । हिजो एउटाले गर्‍यो जनताले त्यसलाई खेद्यो ।  आज अर्कोले गर्‍यो त्यसलाई पनि खेद्यो । भोलि अर्को आउँछ अर्को प्रतिगमन गर्छ त्यसलाई पनि जनताले खेद्छ । 

सधैँ प्रतिगमनको विरोधमा रहनुहुन्छ, तर धेरैले एमालेका अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको मात्रै विरोध गर्नुहुन्छ भन्छन् यस्तो हो ? कि संयोग मात्रै हो कि ओलीविरुद्ध साँच्चै लेख्नैपर्ने अवस्था हो ?

म कुनै व्यक्तिको विरुद्धमा कहिल्यै उत्रिन्नँ । तर, जब मेरो देश, व्यवस्था र म जस्तै जनताको विरुद्धमा उत्रिन्छ तब म पनि उत्रिन्छु । 

हिजो ज्ञानेन्द्र (पूर्वराजा) को पालामा, ज्ञानेन्द्रको विरोधी भन्थे । आज केपी ओली सरले प्रतिगमन गर्नुभयो अब म उहाँको विरुद्धमा उत्रिएँ । 

अब भोलि कोही अर्को व्यक्तिले प्रतिगमन गर्ला, त्यतिखेर म त्यसको विरोधी भइदिन्छु । म सधैँ प्रतिगमनको विरोधी हुँ । बाँचुञ्जेल विरोधी रहन्छु । कसैले केही भन्नु र गर्नुसँग मेरो सरोकार छैन । 

म जनताको पक्षको मान्छे हुँ । जबसम्म बोल्न र लेख्न सक्छु सधैं प्रतिगमनको विरोधी हुँ । व्यवस्थाभित्र बसेर नचाहिँदो गरुन्जेलसम्म हामीले सामान्य आलोचना गर्यौं । 

तर, संविधान नै खाने, म समेतका लाखौं मान्छेहरूले ज्यान गुमाएर ल्याएको संविधान, व्यवस्था खानेको विरोध गर्दा कसैको विरोधी भइन्छ भने म त्यो विरोधी हो । म त्यसकै लागि जन्मिएको हुँ । प्रतिगमनको विरोध गरेरै मर्छु । 

तपाईं जनताको पक्षमा उभिरहँदा, जनताकै प्रतिनिधिबाट प्रतिगमन भयो नि ! यसलाई कसरी लिनुभएको छ  ?

भएन त ! संविधान नै नमान्ने, संविधानमा नै नभएका कुराहरू आफ्नै संविधान बनाएर जनताको संसदलाई नै खसी काटेझैँ काटेर पठाउने प्रतिगमन होइन त ? 

यहाँ श्रीपेच लगाएको मान्छेले त्यही काम गर्दा प्रतिगमन हुने अनि टोपी लगाएको मान्छेले त्यही काम गर्दा प्रतिगमन नहुने हुन्छ ? 

यो देशमा हामीले ल्याएको व्यवस्था (संविधान) नमान्ने चाहे त्यो जनताको मान्छे होस् वा चाहे जोसुकैको मान्छे होस् त्यो प्रतिगमनकारी हो । र, जुनसुकै प्रतिगमनकारीको यो ‘अर्जुन पराजुली’ भन्ने मान्छे विरोधी हो । 

तपाईं निरन्तर क्रान्तिमा लागिरहनुभयो, के यी क्रान्तिहरू लाभदायक छन् त ?

कसरी परिवर्तन भयो त ? म समेतका लाखौं मान्छेहरूको योगदान हो । परिवर्तन भइरहेका छन् । फोहोर थुप्रिरहन्छन् हामीले सफा गरिरहनुपर्यो । सम्भव छ । 

थोरै प्रसंग बदलौँ–
हामी डिजिटल युगमा छौँ । तर, तपाईंले हातैले कविता लेख्नुहुन्छ, डिका पनि दिनुहुन्न । यसको खास केही अर्थ छ कि ?

म प्रविधिमा त्यति अगाडि छैन । सुरुमा हातले लेख्न सुरु गरेँ, तर अहिले आएर ब्रान्ड जस्तै बनिसकेको छ । अक्षर हेर्नेबित्तिकै फलानोको रहेछ भनेर मेरो कविता पढिरहनेहरूले थाहा पाउनुहुन्छ । टाइप नगर्ने होइन । तर, टाइप गरेको अक्षर सबैका एउटै हुन्छ ।

म त्यहाँ फरक पनि देख्न सकिने भएँ । सुरुमा नेपाली टाइप अप्ठ्यारो लागेरै हो । तर, पछि ठीक गरेछु जस्तो लाग्यो र अहिले ब्रान्ड नै भयो । मेरो दाह्री पनि त्यस्तै भयो । 

कागजका पानामा लेखिएका अक्षरहरू निश्चित समयपछि धमिलिएर हराउँछन्, तपाईंसँग आफ्ना कति पुराना कविताहरू बाँकी छ ?

अहिले पनि कति हाम्रा सँगैका साथीहरू टाइप गर्नुभन्दा लेख्न नै रुचाउनुहुन्छ । युगौं युगका वेद पुराणहरू अहिलेसम्म छन्, तर, ती मेटिएरै चाँही जाँदैन । 

तपाईंको बाल्यकाल कसरी बित्यो ? विद्यालय जीवन कस्तो रहयो ?

यी कुराहरू गर्दा म भावुक हुन्छु । म एकदमै दुःख पाएको मान्छे हुँ । वर्षदिन खान नपुग्ने गरिब परिवारबाट हुँ । पढ्नको लागि नजिकै स्कुल नभएर बिहान ३ घण्टा र बेलुका ३ घण्टा हिँडेर परको स्कुल जान्थेँ ।

त्यो पनि मलाई ३ सम्म पढाउनुभएको सरहरूले नै विद्यालय शुल्क तिरिदिएको भएर पढ्न पाएँ । पढ्ने समय नै हुन्न थियो, स्कुल आउने–जाने ३–३ घण्टाको बाटो जाँदा मात्रै पढ्न पाउँथें । 

निम्नवर्गीय परिवारबाट आउनुभएको तपाईंलाई पैसा कमाउँछु भन्ने सोच नआएर सिर्जना गर्ने सोच कसरी आयो ? 

म खान र कमाउनका लागि लेख्दिनँ । यो मेरो काम होइन । सास फेर्नेजस्तै हो ।  सास फेर्नका लागि कति पैसा लाग्छ÷आउँछ भनिदैन नि ! गाउँमै हुँदा १० वर्ष सरकारी जागिर खाएँ । 

तर, मेरो स्वभाव जागिरसँग मेल नखाएपछि सबैले नछोड भन्दाभन्दै पनि स्थायी सरकारी जागिर छोडेँ । 

गलैँचा कारखानादेखि फुटपाथमा पसलसमेत राखेँ । तर, त्यसबाट पनि पार नलागेको महसुस भएपछि फेरि लेखनमै मोडिएँ, भुँडीपुराण पत्रिका निकालेपछि त्यही नाममा प्रकाशन खोलेँ र आज यहाँ छु । 

सिस्नुपानीसँगको तालमेल कसरी जम्यो ?

म हाँस्यव्यंग्य लेख्थेँ त्यही क्रममा टंक आचार्य, नरनाथ लुइँटेललगायत हाँस्यव्यंग्य लेख्ने साथीहरूसँग हामी जम्मा हुन्थ्यौँ । 

हामीबीच ‘हाँस्यव्यंग्य गर्ने संस्था बनाऔँ न त’ भन्ने सोचसहित हामी करिब १० जना जम्मा भएर ‘सिस्नुपानी नेपाल’ बनाएका हौँ ।

तपाईंले सुरु गर्दा र अहिलेसम्म आउँदा केही परिवर्तन पाउनुभएको छ ? किनभने आज पैसा तिरेर कविता सुन्ने ट्रेन्ड आइसक्यो नि !

यसैबाट आम्दानी हुनु राम्रो हो । त्यसो भयो भने लेखकले कमाइका लागि अरू पेसा रोज्नु पर्दैन । तर, जहाँसम्म मलाई लाग्छ, नेपालमा लेखेरै बाँच्ने सम्मको अवस्था बनेको छैन । 

कोही हुनुभएको वा मलाई थाहा नभएको पो हो कि! तर जब हामीले पैसाका लागि लेखिन्छ त्यहाँ सम्झौता हुन्छ होला नि ! जब कतैबाट कसैबाट केही आशा हुँदैन तब मात्रै सही लेख्न सकिन्छ । त्यतिखेर मात्रै देखेको, लागेको सहि लेख्न सकिन्छ । 

पछिल्लो समयका कविताहरू नाराजस्तै भए, मिठास नहुने गनगन मात्रै भए भन्ने पनि सुनिन्छ । तपाईं यसमा के भन्नुुहुन्छ ?

म स्वभावले केही रुखो मान्छे । तर, म लेख्दा दिमागले नभएर हृदयले लेख्छु ।  जब हृदयले लेखिन्छ त्यो सीधा अर्को व्यक्तिको हृदयमा पुग्छ । मेरोमा छन्द लय हुँदैन । 

तर, आफ्नै शैली हुन्छ । शैली नभएर त्यसको गुण र क्षमता हो जसले एउटा हृदयबाट अर्को हृदयमा ढोका फोरेर सोझै छिर्ने रचना गर्नुपर्छ । 

पैसा तिरेर कविता सुन्ने र हेर्न जमाना बढेको छ, जसलाई स्लाम पोयट्रीको नामले चिनिन्छ । कवितातर्फ रुचि बढेको हो ?

अहिलेको मिडियाले विश्वलाई एउटा परिवारजस्तो बनाइदिएको छ । तर, यति सुविधा हुँदा हुँदै पनि म कहिँ आफ्नो आवाज दिन्नँ, तर मेरो रचनाहरू म सामाजिक सञ्जालमा राख्छु, जुन उतिखेरै लाखौंसम्म पुग्छन् । 

जसले गर्दा पहुँच बढेको छ । तर, कसैको रचना ठीक छ, छैन भन्ने अधिकार दोस्रो व्यक्तिमा हुन्न, तर त्यो रचनाले अरूलाई हानी पुर्‍याउनु हुँदैन । 

भावनाका कुराहरू एभरग्रिन हुन्छन् । तर, राजनीतिक कविताहरू क्षणिक हुन्छन् भनिन्छ नि ! यस अर्थमा यदि, यी राजनीतिक घटनाक्रम र पात्रहरू भएन भने त सिर्जना नै नहुने पो हो कि भन्ने डर हुन्न ?

नहोस् न त, यस्तो असन्तुष्टि लेख्नै नपरोस् । अरु कविताहरू लेखुँला नि, आखिर मैले लेख्नै नसक्ने त होइन नि । जस्तो नेताहरूले गरिबलाई गरिब नै राख्न चाहन्छन् । ताकि प्रलोभन देखाएर भोट लिन पाइन्छ नि !

पार्टी, नेता र व्यवस्थालाई व्यंग्य गरिरहँदा डर लाग्दैन ? जहाँ सर्जकलाई सिर्जना गरेकै आधारमा ज्यान मार्ने धम्कीसमेत आउँछन् । 

धम्की आउँछन्, मलाई आउँदैन होला त ? कति आउँछन् आउँछन् तर धम्कीसँग डराइन्न । आखिरमा एकदिन मर्नु नै छ । 

राजाको शासनमा त्यस्तो कालमा सशक्तरूपमा ज्यान मारेर हिँडेको मान्छे हुँ । अहिले जो सत्तामा छन्, मै हुँ भन्नेलाई सत्तामा राख्न योगदान दिनेमध्ये एकजना मै पनि हुँ नि । 

त्यसैले, उनीहरूलाई भन्ने अधिकार मसँग छ । लाखौँ जनतामध्ये एक/दुई जना पनि नबोल्ने भए कसले बोल्ने त ?

जेल पनि पर्नुभयो क्यारे ? के सिर्जना गरेकै कारण हो र ?

रचना गरेको कारणले होइन । राजाको शासन कालमा काठमाडौंमा कर्फ्यु लगाउँदा पहिलोचोटि कर्फ्यु  तोडेका कारण हामी २४ जनालाई दुवाकोटमा करिब १८ हो कि २८ दिन लगेर राखिएको थियो । अरु पनि बेला–बेला पक्रिने कतै लगेर राख्ने त्यो त गन्ती नै गरिएन । 

स्टाटसमा राखेका सबै कविता होइनन् । त्यो भ्रम आज हटाउन चाहन्छु जुनमा नाम लेखेको छु त्यो कविता हो,  तर नाम नभएका कविता बन्न बाँकी नै छ जुन मेरो विचार मात्रै हो ।