काठमाडौं । यति बेला हुम्लाका कृषकका बगैँचामा लटरम्मै स्याउ फलेका छन् । राष्ट्रिय सडक सञ्जालसँग नजोडिएका कारण स्याउ बजारसम्म ल्याउने अवस्था छैन । बोटका स्याउ भुइँमा झरेरै कुहिन्छ ।

केही कृषकले स्याउ र आलु कुहिएर खेर जाने भएपछि गाईवस्तुलाई खुवाइरहेका छन् । केहीले स्याउका चाना बनाएर सुकाइरहेका छन् ।

कृषक भन्छन्– हवाईजहाजमा लैजाँदा ढुवानी खर्चले थिच्छ
‘‘राष्ट्रिय सडक सञ्जाल जोडिएको छैन । हवाईजहाजमा बजारसम्म स्याउ लैजाँदा ढुवानी खर्चले थिच्छ । स्याउ र आलु बेचेर मनग्य आम्दानी गर्ने रहर नभएको कहाँ हो र । यस्तै छ हुम्लीको व्यथा,” सिमकोटका वीरबहादुर लामाले दुखेसो पोखे ।

स्याउले बजार नपाउँदा यहाँका एकजना कृषकले बर्सेनि पाँचदेखि १० लाख रुपैयाँसम्मको घाटा बेहोर्नुपरेको उनी सुनाउँछन् । हुम्लाका अरू गाउँपालिकाका कृषकहरूको व्यथा पनि उस्तै छ ।

बजार नपाएका कारण स्याउ, आलु र स्थानीय उत्पादनलाई खाडल खनेर भन्डारण गर्ने गरिएको कृषकहरू बताउँछन् । किन्ने ग्राहक छैनन् । नेपाली सेना, सरकारी कर्मचारी, प्रहरीलगायत केही व्यक्तिहरू नै स्याउ किन्ने ग्राहक हुन् ।

कृषकका अनुसार जहाजमा हुम्लाबाट नेपालगन्ज, सुर्खेत ल्याउँदा प्रतिकेजी ५० रुपैयाँ ढुवानी खर्च लाग्छ । लागत बढ्दा सोही हिसाबले मूल्य बढाएर बिक्री गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, सडक सञ्जालमा जोडिएका मुगु, जुम्ला, कालिकोटलगायत जिल्लाहरूबाट आएको स्याउ नेपालगन्जमा त्योभन्दा सस्तोमा पाइन्छ । त्यसैले पनि हुम्लाको स्याउले बजार पाउन मुस्किल छ ।

सिमकोट गाउँपालिकाका बुराउसे, बरगाउँ, डाँडाफया, ठेहेमा अत्यधिक स्याउ उत्पादन हुन्छ । त्यस्तै, नाम्खा गाउँपालिकाका लामाखोल्सी, केर्मी, एल्बाङ गाउँमा पनि उत्पादन राम्रो हुन्छ ।

खार्पुनाथ गाउँपालिकाका पिउस, पर्खेलगाउँ र राया थाली, ताजाकोट गाउँपालिकाको बदेलचौर, सर्केगाड गाउँपालिकाका गुसाँ, राहदेव, रिप, जैर, उनापानी र फुचा तथा चंखेली गाउँपालिकाका दार्मा, देउली, बोहरावाडा, रिमी, ऐडीवाडा र ताजाकोटमा स्याउ उत्पादन हुन्छ ।

सर्केगाड–३, उनापानीका नर फडेरा सरकारले स्याउको बिरुवा वितरण गर्ने तर बजारसम्म पु¥याउने व्यवस्था नमिलाउँदा यस्तो समस्या भोग्नुपरेको बताउँछन् । ‘‘यहाँ स्याउ, आलु, सिमी, कोदोलगायत अन्नबालीबाहेक अरू उत्पादन हुँदैन । यो उत्पादनले ६ महिना पनि खाना पुग्दैन । राम्रो उत्पादन भएको स्याउ, आलु, सिमीले बजार नपाउँदा बर्सेनि थप भोकमरीको भुमरीमा पर्छौँ,” उनले भने ।

सस्तोमा बेच्न बाध्य
स्थानीय उत्पादनलाई बजारीकरण गर्नका लागि भन्दै सर्केगाड गाउँपालिका–१ का पारस धामीले हेलिकोप्टरबाट डोजर लगेर गाउँमा बाटो बनाएका छन् । केही स्थानीय उत्पादनले गाउँमै बजार पाएको छ । पारसले वीरगन्जदेखि हेलिकोप्टरमा डोजरमा हुम्ला पुर्‍याएका थिए ।

पारस भन्छन्, ‘‘अहिले अत्यधिक स्याउ उत्पादन हुने गाउँ रिप, उनापानी, गुसाँ, मुन्डीका गाउँहरू हुँदै सर्केगाड बजारसम्म पुग्ने करिब पाँच किलोमिटर सडक बनाएको छु । पहिले स्थानीयले घोरेटो बाटोबाट स्थानीय उत्पादनलाई बजारसम्म पुर्‍याउन जोखिमपूर्ण यात्रा गर्नुपर्थ्यो । अहिले बाटो चौडा भएपछि सहजै बजारसम्म पुग्न सकिन्छ ।”

सर्केगाड बजारमा प्रहरी कार्यालय, गाउँपालिका कार्यालय, विद्यालय, गैरसरकारी संघसंस्थालगायत कार्यालयहरू छन् । ती कार्यालयमा काम गर्ने कर्मचारीलाई कृषकले सस्तोमा स्याउ बिक्री गरिरहेका छन् । कुहिएर फाल्नुभन्दा सस्तोमै कर्मचारीलाई बेचेर केही आम्दानी गर्न सकिएको कृषकहरूको भनाइ छ ।

पारस सर्केगाड गाउँपालिका–१, जैरका स्थानीय हुन् । उनले गाउँको वास्तविक पीडा भोगेकै कारणले हेलिकोप्टरमा डोजर ल्याएर गाउँमा बाटो बनाएको बताए ।

उनले ०७६ जेठ ३१ गते कर्णाली प्रदेशअन्तर्गत पूर्वाधार विकास कार्यालयबाट एक करोड ३५ लाख रुपैयाँको ठेक्का पाएका थिए । उक्त बाटो निर्माणस्थलमा डोजर जडान गर्न १५ जनाको टोली वीरगन्जबाटै लिएर गएका थिए । हेलिकोप्टरमा डोजर पुगेपछि करिब १५ लाख रुपैयाँ डोजर जडान खर्च लागेको उनी सुनाउँछन् ।

‘‘भौगोलिक विकटता छ । कच्चापदार्थ छैन । सबै सामग्री हेलिकोप्टरमा वा जहाजमा ढुवानी गर्नुपर्छ,” उनी भन्छन्, ‘‘आफ्नै जन्मस्थान हो । अहिलेसम्म हुम्लाले विकासको गति लिन सकेको छैन । विकासमा मैले पनि केही सहजीकरण गर्न सक्छु कि भनेर सानो प्रयास मात्रै गरेको हुँ । मलाई फाइदा–घाटाको कुनै प्रवाह छैन । बस्, मेरो हुम्लाको विकास होस् ।”

२५ प्रतिशत स्याउले मात्रै पाउँछ बजार
कृषि विकास कार्यालय हुम्लाका अनुसार स्थानीय उत्पादन स्याउ र आलुले बजार नपाउँदा अधिकांश उत्पादन कुहिएरै जाने गरेको छ । कार्यालयका अनुसार बर्सेनि चारदेखि १० टनसम्म स्याउ मात्रै उत्पादन हुन्छ ।

कार्यालयका सूचना अधिकारी धर्मचन्द्र अधिकारीले त्यसमध्ये २५ प्रतिशत बराबरको स्याउ बिक्री हुने गरेको बताए । ‘‘कृषकलाई ढुवानीमा ५० प्रतिशतसम्म अनुदान दिइएको छ । तर, कृषकले जोखिम मानेर अनुदान लिन मान्दैनन् । योसँगै स्याउ राख्ने कार्टुनमा पनि ५० प्रतिशत सहुलियत उपलब्ध गराएका छौँ,” उनले भने ।

कालिकोटदेखि हुम्ला सदरमुकाम सिमकोट जोड्ने राष्ट्रिय सडक सञ्जाल अहिलेसम्म तयार भएको छैन । सिमकोटमा खाद्यसंकट पर्दा हुम्लाका सांसद छक्कबहादुर लामा र नाम्खा गाउँपालिका–६ का पाल्जोर तामाङले सिंहदरबार आएर गुहार मागेका थिए । तत्काल भोकमरीको संकट टार्न हेलिकोप्टरमार्फत खाद्यान्न ढुवानी गरिने गृह मन्त्रालयले जनाएको छ ।

यातायातका साधनहरूका रूपमा घोडा, खच्चड, याक, खसी र मानिसलाई प्रयोग गरिन्छ । केही गाउँमा कच्ची सडक निर्माण भई जिप र मोटरसाइकल पुगेका छन् ।

तस्बिर सौजन्य : जगत धामी ।