काठमाडौं । काठमाडौं महानगरपालिकाअन्तगर्तको सम्पदा, संस्कृति तथा पर्यटन विभागले गएको फागुन १४ गते हनुमानढोका दरबार क्षेत्रमा अवैध रूपमा सञ्चालनमा रहेका व्यापार–व्यवसायलाई हटाउन भन्दै पुरातत्व विभागलाई पत्र काट्यो ।

महानगरले पठाएको उक्त पत्रानुसार एक हप्तामा अनधिकृत रूपमा सञ्चालनमा रहेका व्यापार–व्यवसाय पुरातत्व विभागले हटाउनुपर्थ्यो । तर, विभागले अहिलेसम्म पनि अनधिकृत व्यापार हटाएको छैन । विभागले त्यस्ता व्यापार हटाउन कुनै पहल नगरेको भन्दै महानगरले असन्तुष्टि जनाएको छ ।

महानगरका मेयर विद्यासुन्दर शाक्य आफूहरूले पटक–पटक पुरातत्व विभागलाई अनधिकृत व्यापार हटाउन ताकेता गर्दै आएको बताउँछन् । महानगरले वसन्तपुरको वारुणयन्त्र कार्यालयको उत्तरतर्फको भवन र तलेजु मन्दिरको व्यापार हटाउन विभागलाई ध्यानाकर्षण गराउँदै उनले बताए ।

‘‘पहिले त्यो क्षेत्र परम्परागत र बटुवामैत्री थियो । त्यस्ता क्षेत्र खाली गरी सम्पदा क्षेत्रको महत्व जोगाउन भनेका थियौँ । अहिले उक्त मन्दिर आसपास बाटो छेक्ने गरी अनधिकृत व्यापारिक प्रयोजन भइरहेका छन्,” उनले भने, ‘‘हामीलाई जानकारी भएअनुसार पुरातत्व विभागले भाडामा लगाई व्यापारिक प्रयोजन गराइरहेको छ । पुरातत्व विभागलाई हामीले कैयौँपटक मौखिक रूपमा जानकारी गरायौँ । पुरातत्वले चासो देखाएन । पछि पत्राचार गर्‍यौँ । अब जतिसक्दो छिटो हटाइयोस् ।”

स्थानीयले अनधिकृत रूपमा सञ्चालनमा रहेका व्यापार–व्यवसायले आफूहरूलाई असहज भएको गुनासो गर्दै आएका छन् । सोही गुनासोलाई मध्यनजर गर्दै महानगरले पुरातत्व विभागलाई दोस्रोपटक ताकेतापत्र पठाइसकेको छ । तर पनि विभागले कुनै कदम नचालेको महानगरको भनाइ छ ।

स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन २०७४, काठमाडौं भवन निर्माण मापदण्ड २०७५ र प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन २०१३ अनुसार वसन्तपुर, हनुमानढोका दरबार क्षेत्रका प्राचीन सम्पदाको संरक्षण, मर्मत तथा जीर्णोद्वार र अनधिकृत व्यापार–व्यवसाय हटाउने अधिकार विभागलाई छ ।

समन्वय भएन...
अनधिकृत व्यापार हटाउन सम्बन्धित निकायले एकापसमा समन्वय नगरेको स्थानीय बताउँछन् । स्थानीय करिष्मा श्रेष्ठले तत्काल सबै निकायले छलफल गरेर चाँडो टुंगोमा पुग्नुपर्ने बताइन् ।

अनधिकृत व्यापार मौलाउँदै गएको उनको भनाइ छ । ‘‘यस्ता किसिमका व्यापार–व्यवसायले विश्व सम्पदाको अस्तित्व संकटमा छ । विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत हनुमानढोका दरबार क्षेत्र अहिले पर्यटक घुमाउनलायक छैन । अहिलेको समय विदेशी पर्यटक आइसकेको समय होइन । यही मौकामा सबै निकाय एक ठाउँमा आएर वसन्तपुर व्यवस्थापनमा लाग्ने हो भने पुरातत्वमैत्री वसन्तपुर बनाउन सकिन्छ,” उनले भनिन् । अहिले वसन्तपुरको तलेजु भवनमा कपडा, जुत्ता–चप्पल, सिरक–डस्ना, मोबाइललगायत व्यापार भइरहेको छ ।

विभाग भन्छ– प्रक्रिया अघि बढ्दै छ  
महानगरले वसन्तपुर दरबार क्षेत्रका अनधिकृत व्यापार हटाउन पुरातत्व विभागले कुनै कदम नचालेको दाबी गरे पनि विभागले भने त्यसमा सत्यता नरहेको जनाएको छ ।

पुरातत्व विभागका महानिर्देशक दामोदर गौतम विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत वसन्तपुर दरबार क्षेत्रका अनधिकृत व्यापार हटाउने प्रक्रियामा विभाग लागेको बताउँछन् । उनले आफ्नो क्षेत्राधिकारभित्र पर्ने सम्पदामा हुने अनधिकृत व्यापार हटाउन विभाग लागिपरेको दाबी गरे ।

‘‘त्यस ठाउँलाई त्यहीँको पहिचान र संस्कृतिअनुसार राखिनुपर्छ । सबै पक्षसँग छलफल गरी प्रक्रियागत रूपमा अघि बढौँ भन्ने योजना छ,” उनले भने, ‘‘हामी महानगरको पत्रप्रति सकारात्मक छौँ । हनुमानढोका दरबार क्षेत्र संग्रहालय विकास समितिको बैठक बोलाएर जतिसक्दो छिटो निर्णयमा पुग्छौँ ।”