इच्छा राम्रा कविता सुन्ने नै थियो । जाँगर ताली पड्काउने नै थियो । तर बस्दाबस्दै रहर र जाँगर दुवै शिथिल भएर गयो । ‘के सोचेँ मैले, के भयो ऐले...’ शैलीमा ।
यस पटक नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको आयोजनामा ‘राष्ट्रिय कविता महोत्सव’मा पुगेको थिएँ । यसअघि यस्ता महोत्सवमा कविता सुन्न भनेर गइएन । बरु नाटक महोत्सवमा नाटक हेर्न गइयो । गाईजात्रा महोत्सवमा हाँस्न गइयो ।

उसो त, अचेल गाईजात्रामा पुरानो रसरङ्ग छैन । ‘राजनीतिमा हुने सधैंको गाईजात्राले त्यसलाई फिक्का बनाएको छ’ भन्ने गरिन्छ । नाटक महोत्सव गर्ने काम अर्को प्रज्ञा–प्रतिष्ठानतिर अंशवण्डामा सरेकोे छ ।

यता कविता महोत्सव यथावत् छ, ठूलो हलमा । प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले बर्सेनि कविता महोत्सव गर्दै आएको छ । यस पटकको असार ९ गते पनि कविता सुन्नेहरूको भीड लाग्यो । 

यो पटक पनि त्यही भयो । कविता सुन्न सबै पुगे महोत्सवमा । महोत्सवमा सधैं प्रतिष्पर्धी कविताहरू आउँछन् । कविले कविता सुनाउँछन् । अनि विजेता कविहरूले प्रमाणपत्र र पदक पाउँछन् । यो वर्ष पनि त्यही हुँदैथियो । असार ९ गते विस्तारै हल भरिँदै थियो प्रज्ञाको । यस पटक म पनि पुगे‌ कविता सुन्न । अलिक माथि रहेको एउटा सिट समाएँ । 

अगाडि कविता वाचनको जिम्मा पाएका कविहरु लहरमा बसेका थिए । त्यो भन्दा पछाडि नै बस्नु ठीक हुन्थ्यो । म एउटा सिटमा बसेँ । बसेर हेरेँ, नयाँ–पुराना केही कविका अनुहार छेउछाउ देखिए । कविहरूका भीडमा केही चिनेका कवि थिए । कोही नचिनेका, तर धेरैजसो कवि नै थिए ।

हलमा मानिस थपिँदै गए । मञ्चको ब्याकड्रपले प्रज्ञाको ६४औं वार्षिकोत्सव र राष्ट्रिय कविता महोत्सवको सङ्केत गरिरहेको थियो । (कविता महोत्सवमा पहिलो काम कविता सुन्नु नै हुनुपर्ने हो । तर त्यो भएन । अलिकति पनि भएन !)

केही बेरपछि कविता सुन्न पाइन्छ भन्नेमा सबै थिए । कविता जसका हुन्, जस्ता हुन्, सुन्नु छ ध्यान दिएर । ममात्रै होइन, त्यहाँ पुगेका अधिकांश कविता सुन्नै आएका थिए । कविता सुन्ने मोह सायद मभन्दा अधिक तिनमा थियो !

जानकारी दिएअनुसार कविता भन्नेहरू ४१ जना थिए । ३१ जना प्रतियोगी र १० जना आमन्त्रित । थप एक–दुई जना कवि त्यसमा मिसिन सक्थे, बोनस कविका रुपमा । प्रमुख अतिथिले पनि आफ्नो सम्बोधनमा कविता भनेकै हुन् । यस हिसाबले ४२ कवि त यत्तिकै भए !

ध्यान मञ्चमा र घडीमा बरोबर गइरहेको थियो । मेरो मात्रै होइन, सबैको । उपस्थित कविहरूको पनि । 

बल्ल कार्यक्रम सुरु हुने सङ्केत देखियो । पोडियममा उद्घोषक उभिए । उनले कार्यक्रममा सभापति अर्थात् प्रज्ञाका कुलपति गङ्गाप्रसाद उप्रेतीलाई मञ्चमा बोलाए । त्यसपछि प्रमुख अतिथि उप–प्रधानमन्त्री ईश्वर पोखरेललाई बोलाए । 

उनले बोलाउँदै गए अतिथिहरूको नाम । अतिथि पनि मञ्चमा उक्लिँदै गए । शताब्दी पुरुष आइपुगेका थिएनन् । उनको ठाउँ खाली राखियो ।

यसरी उद्घोषकले प्रमुख, विशेष, वरिष्ठ, कनिष्ठ सबै अतिथिहरूलाई बोलाउँदै गए । मञ्च भरिँदै गयो । त्यसपछि दर्शकदीर्घातर्फको अग्रभागमा आसन ग्रहण सुरु भयो । उनले आसन ग्रहण गराएको देख्दा लाग्थ्यो, उद्घोषकले चिनेजानेका सबैलाई आसन ग्रहण गराउँदैछन् ! 

आसन ग्रहणकै क्रममा उनले कतिपयलाई यथास्थानमा पनि आसन ग्रहण गराए । (धन्न, उद्घोषकले यस पङ्क्तिकारलाई चिनेका थिएनन् । चिनेका भए यसलाई पनि यथास्थानमा आसन ग्रहण गराउने थिए अवश्य पनि !)

आसन ग्रहणले महोत्सवको मूल कार्य कवितावाचनलाई १५÷२० मिनेट पर धकेल्यो । लामो समय लिने र धेरै जनालाई आसन गराउने परम्परागत प्रवृत्तिलाई आजको समयमा पनि प्रज्ञाले परिवर्तन गर्न सकेको देखिएन ।

कतिपय कार्यक्रम एक घण्टामा सकिएको र त्यस्ता कार्यक्रममा प्रमुख अतिथि बनेर पुगेका कुलपति उप्रेतीले सानो समयको ‘मिठास’ पनि भोगेकै हुन् । तर उनकै नेतृत्वको संस्थाको कार्यक्रममा आसन ग्रहणले आधा समय खाएको उनलाई महसुस भएन ! आज पनि हामी आसन ग्रहण नगराउँदा बोलाएका अतिथि रिसाउने हुन कि भन्ने सोच्छौं । त्यसैले पनि होला, आसन ग्रहणको लम्बाइले बीचबीचमा पनि ठाउँ पाउँदै गयो । (बीचमै आएका थिए, शताब्दी पुरुष पनि ।)

अचम्म, आज पनि हामी बिरालो बाँधेर सराद्धे गर्ने प्रवृत्तिमै रमाइरकेका छौं । कार्यक्रमको प्रस्तुतिमा परिवर्तन ल्याउन सकेका छैनौं । आज पनि हामी यस्ता कार्यक्रमहरूमा कर्मकाण्डी व्यवहार नै देखाउँदै छौं ! 
कार्यक्रम सुरु भएपछि एक–दुई वटा मन्तव्यलगत्तै कविता सुनाउन पाइएला भनेर छनौटमा परेका कविहरू पर्खिरहेका थिए, सायद । मेरै छेउमा बसेका एक अतिथि कवि पनि चाँडै कविता सुनाएर निस्कने मनस्थितिमा थिए । मेरो विचार पनि कविता सुनेर भाग्ने नै थियो ।

तर सोचेजस्तो भएन । हुँदै भएन । पहिले उद्घाटन सत्र सक्नतिर लाग्यो प्रज्ञा–प्रतिष्ठान । ब्यानरमा ‘कविता महोत्सव’ भनिए पनि कविता महोत्सव गौण भएको त्यहाँ भएको कार्यक्रमले देखाउँदै थियो । 
पहिले त उपकुलपति डा. जगमान गुरुङले लामो भाषण दिए । उनले कविता महोत्सवको इतिहास नै खोतले । जबकि प्रज्ञाले त्यस विषयमा एउटा ब्रोसियर बनाएर सबैलाई बाँडेको भए राम्रो हुन्थ्यो । रेकर्ड पनि रहन्थ्यो सबैका हातमा । (सायद प्रज्ञाको प्रेसले ब्रोसियर छाप्दैन कि !)

उप्रान्त कविता विभागका प्रमुख डा. हेमनाथ पौडेलले आफ्नो पालोको प्रयोग गरे । उनले आफ्ना विचारसँगै कविता महोत्सव र कविताका विषयमा ठूलै जानकारी दिए ।

त्यसपछि ताली बजाउने क्रमको थालनी भयो । कविहरु ताली पड्काउन थाले । यो ताली कविता पढ्ने कविहरूका लागि नभएर प्रज्ञाको वार्षिकोत्सवमा भएका खेलकूद र अतिरिक्त क्रियाकलाप, अनि लामो समय जागिर खाएर दीर्घसेवा पदक पाएका कर्मचारीहरूले प्राप्त गरेको पदक तथा प्रमाणपत्रका लागि थियो ।

कविहरूका बीच चर्चा चल्यो, ‘यो प्रशासनिक कार्य अघिल्लो दिन वा कविता महोत्सव सकिएपछि थप कार्यक्रमको आयोजना गरेर सम्पन्न गरेको भए हुने ! यसरी त यो कविता महोत्सव कहाँ भयो र ?’
यसरी कानेखुसी हुँदै गयो । तर मञ्चसम्म यो कुरा पुग्न सकेन । सायद तालीमा मिसियोे । विस्तारै ताली मत्थर हुँदै गयो । 

अब बोल्ने पालो आयो, कवि बैरागी काइँलाको । अनि संस्कृतिविद् सत्यमोहन जोशीले बोले । अरु समयको तुलनामा उनले यो पटक भने धेरै छोटो बोले । सबै छक्क परे ! 

त्यसपछि प्रमुख अतिथि ईश्वर पोखरेलले बोले । उनले आफूलाई प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको वार्षिकोत्सवमा कविता महोत्सव हुन्छ भन्ने थाहा नभएको उल्लेख गरे । उनले स्पष्टै भने– मलाई यो थाहा थिएन । त्यसै दिन थाहा पाए ।
सायद त्यसैले होला, प्रमुख अतिथिले आफ्नो लामो सम्बोधनपछि दुई कविता पनि सुनाए । बल्ल कविहरूले कवितामा ताली बजाउन पाए । यो पङ्क्तिकारले पनि कवितामा पहिलो चोटी ताली बजायो ।
अब बोल्ने पालो थियो– प्रज्ञाका सदस्य सचिव प्रा. जगत्प्रसाद उपाध्यायको । उनी त झन् प्राध्यापक परे । उनले पनि विद्यार्थीलाई कक्षा लिएझैं लामै समय लिए ताली बजाउनेहरूको ।

यति हुँदाहुँदै समय घर्किसकेको थियो । कविता सुन्न आउनेहरू कविता नसुनेरै तुलमात्रै हेरेर फर्किन थालेका थिए । 

अन्त्यमा, सभापति उभिए माइकअगाडि । उनले बोल्न थाले । र, लामै बोले । यतिबेरसम्म धेरैको कविता सुन्ने ऊर्जा फुस्केर गइसकेको थियो । यो पङ्क्तिकारसँग पनि कविताका लागि तालीको कोटा बाँकी रहेको महसुुस भएन ।

वास्तवमा, त्यस दिन प्रज्ञाले मूल कार्यक्रमलाई ओझेलमै पारेको थियो । त्यो दिन मूल कार्यक्रम थियो कविता वाचन । प्रारम्भमा कविता सुनेर कविताको स्वाद लिएपछि अन्य भाषण र रासनका कार्यक्रम गरेको भए सायद त्यसले सधैं सबैलाई ऊर्जा दिने थियो । तर त्यो दिन कविता महोत्सव ‘मूल कार्यक्रम’ नभएर ‘तुल कार्यक्रम’का रुपमा ब्याकड्रपमा झुण्डिएको थियो !