काठमाडौँ । नेपालीमा एउटा प्रचलित उपमा छ– ‘ठूलीआमा र सानीआमाका छोरा जस्ता !’ यही उपमाले भनेका पात्र खोज्दै जाने हो भने नेपाली राजनीतिमा दुई व्यक्ति भेटिन्छन् । ती हुन्, नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड र सोही पार्टीका अर्का नेता वामदेव गौतम । र, यी दुईबीचको स्वभाव, विचार, दृष्टिकोण र कार्यशैलीको ‘तादात्म्यता’ मुलुक र नवगठित ने क पाकै लागि पनि निकै घातक बन्दैछ । 

त्यसको छनक सोमबारको सचिवालयको बैठकमा देखियो । काठमाडौं–७ का निर्वाचित सांसद रामवीर मानन्धरको राजीनामा दिने ‘सङ्कल्पपत्र’ महासचिव विष्णु पौडेलले सुनाए । बर्दिया– १ को जनमतबाटै अस्वीकृत वामदेवलाई संसद प्रवेश गराउन मानन्धरले क्षेत्र खाली गरिदिने ‘प्रतिवद्धता पत्र’ थियो त्यो । र, त्यसको डिजाइनर पदीय हिसाबले अध्यक्ष र कार्यसम्पादनका हिसाबले सहअध्यक्षको भूमिका निर्वाह गरिरहेका पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’  थिए ।

प्रचण्ड र वामदेवको घोषित मित्रताको निहीतार्थ

प्रचण्डले बारम्बार भन्दै आएका थिए– ‘‘एमालेका धेरै नेतालाई प्रधानमन्त्री बनाएर गुन लगाएको छु ।’’ यो कुरा साँचो हो– तत्कालीन एमालेका अध्यक्ष झलनाथ खनाल र तत्कालीन अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीलाई प्रधानमन्त्री बनाउन प्रचण्डको भूमिका निर्णायक बन्यो ।
तर, उनले सँगै भन्दै आएका छन्– ‘‘एमालेका अर्को प्रभावशाली नेतालाई गुन फिर्ता गर्न बाँकी छ  ।’’ उनले गुन फिर्ता गर्न बाँकी रहेका पात्र हुन्– वामदेव गौतम ।

वामदेव गौतमसँगको प्रचण्डको घोषित मित्रता आजको होइन । माओवादी ‘जनयुद्ध’ शुरू हुँदादेखिको हो ।

त्यतिबेला एमाले विभाजन गरेर माले बनाएको र मालेबाट माओवादीमा पठाएको आरोप खेपेका वामदेवलाई पार्टी चलाउनसमेत ‘माओवादीले नै फन्डिङ’ गर्ने गरेको चर्चा तत्कालीन एमालेमा हुने गरेको थियो ।
त्यतिमात्रै नभएर गौतमलाई पार्टी फुटाएको आरोप मेट्न लामो संघर्ष नै गर्नुपर्यो । 

तत्कालीन एमाले र अहिलेको ने  क पाका एक प्रभावशाली नेता भन्छन्, “माओवादीले त्यतिबेला दुईवटा पार्टी सञ्चालनका लागि सहयोग गथ्र्यो, एउटा नारायणकाजी श्रेष्ठ ‘प्रकाश’ नेतृत्वको एकता केन्द्र मसाल र अर्को वामदेवको नेकपा माले ।”

त्यसवापत प्रचण्डले तत्कालै लाभ उठाए । मालेका खारिएका कार्यकर्ता प्रवेश गरेकाले माओवादी आन्दोलन विस्तारित पनि भयो ।

त्यसबाहेक प्रचण्डलाई भूमिगत राजनीतिबाट संसदीय राजनीतिमा फर्काउन वामदेवले नै अहम भूमिका खेले । पुरानो मित्रता र जनयुद्धमै सघाएकाले उनलाई अतिरिक्त सम्पर्क–सूत्र चाहिएन । रुकुम, रोल्पा पुगेर वार्ता गर्न र सहमति गर्न सम्भव भयो । र, निर्णायक भूमिका पनि खेले ।

तर, अहिले प्रचण्डको कदम त्यतिबेलाको गुन तिर्नमात्रै केन्द्रित छैन । न उनले भनेजस्तो वामदेवलाई प्रधानमन्त्री बनाउने कार्यभार नै बाँकी हो प्रचण्डको  ।

उनको भित्रि अभिष्ट त ने क पाभित्र पानी धमिल्याएर नेतृत्वमा हाबी हुने हो ।

चार महिना हुँदैछ प्रचण्डले एकताको भान्छामा भात खान थालेको । यसबीचमा पार्टी विवाद, नेता–कार्यकर्ताको मनोदशा र केपी ओली प्रवृत्तिको नाडी छाम्न भ्याइसकेका छन् र यसैलाई टेकेर नेतृत्वमा फड्को मार्दैछन् उनी ।

पार्टीभित्र पोजिसन खोजिरहेका र केपी ओलीलाई घेराबन्दीमा पारेर गुट दर्बिलो बनाउन खोजेका माधव नेपालसँग उनको विचार मिल्दैन । झलनाथ पनि प्रचण्डका लागि सुहाउँदो पात्र होइनन् ।

यसका लागि उपयुक्त पात्र हुन्– वामदेव गौतम ।

रामवीरको राजीनामा घोषणा

संविधानतः तीनवटा अवस्थामा सांसदको पद रिक्त हुन्छ र उपनिर्वाचन गरेर सांसद पद पूर्ति गर्नुपर्ने हुन्छ । पहिलो, सम्बन्धित निर्वाचन क्षेत्रको सांसदको मृत्यु भएमा । दोस्रो, मानसिक सन्तुलन गुमाएमा । तेस्रो, राजीनामा दिएमा ।

राजीनामा दिएपछि काठमाडौं–७ नम्बर क्षेत्र खाली त हुन्छ तर वामदेवलाई सांसद बनाउनुबाहेक राजीनामा दिनुको अर्को कारण छैन । यसले गलत नजीर स्थापित हुनेमात्र होइन जनमतको उपहास हुने विश्लेषक बताउँछन् ।

“यो त लोकतन्त्र र जनमतको दुरुपयोग हो । पाँच वर्षका लागि भनेर जनताकाबीचमा एजेन्डा लिएर जाने । प्रतिवद्धता पूरा गर्छु भनेर आश्वासन पनि दिने । एक वर्ष नपुग्दै ‘मैले छाडेँ, अब उहाँलाई भोट हाल्नूस् है’ भन्नु जनताको अपमान हो,” ने क पाकै नेता भन्छन् ।
तर, यसप्रति नजर अन्दाज गरिरहेका छन् रामवीरले । मंगलबार हँसमुखमा पत्रकार सम्मेलन गरेका सांसद रामवीरले जनताको चाहना विकास भएकाले राजीनामाले जनताको मतको अपमान नहुने भन्दै आफ्नो कदमको बचाउ गरे ।

कसले उक्सायो त राजीनामा गर्न ?

देशभर, आफू निकट (पूर्वमाले)का निर्वाचित सांसद फकाउँदा—फकाउँदा हार मान्नु भएका वामदेवले अन्तिममा रामवीर मनाउन सफल भए । जोगमेहरको पार्टी (राप्रपा)बाट तत्कालीन एमाले प्रवेश गरेका रामवीर केपी ओली गुटका हुन् ।
केपी ओली गुटकै कारण २०७० र २०७४ टिकट हत्याए र चुनाव जिते पनि ।

तर, सांसद पदबाट राजीनामा दिँदा उनले केपीसँग परामर्श गरेनन् ।

‘प्रतिवद्धता पत्र’ प्रचण्डको हातमा थमाएर सोही पत्र विष्णु पौडेलले वाचन गर्दासम्म पनि पार्टी अध्यक्ष ओलीसँग रामवीरले कुनै परामर्श गरेनन् ।

स्रोतका अनुसार प्रचण्ड, वामदेव र विष्णु पौडेलसमेत भएर रामवीरलाई पार्टी केन्द्रीय सदस्य, राष्ट्रियसभाको सांसद र कुनै हालतमा दुई वर्षपछि मन्त्री बनाउने प्रलोभनमा सांसद पदबाट राजीनामा दिन मनाएका हुन् ।

सरकार अस्थिर बनाउने प्रपञ्च !

राजनीतिक स्थिरता र स्थायीत्वको नारा दिएर दुई तिहाई सन्निकट मत प्राप्त गरेको हो वामगठबन्धन अर्थात् ने क पाले । तर, सरकार गठन नहुँदै ने क पाभित्र शक्तिको रस्साकस्सी शुरू भइसकेको छ । माधव नेपालले सदनबाटै सरकारको कामकारवाहीप्रति असन्तुष्टि प्रकट गरे । यसबाट प्रचण्डको मन हाँसेको छ र वामदेवलाई सांसद बनाएर सरकारको सम्भावित उत्तराधिकारी तयार पार्ने दाउमा छन् प्रचण्ड ।

“यो सब मिसनमा भइरहेको छ । यसबाट केपी अनभिज्ञ हुनुहुन्न,” ने क पाका अर्का नेता बाह्रखरीसँगको कुराकानीमा भन्छन् । “प्रचण्ड र वामदेवको ‘घोषित दोस्तीको परिणाम’ लोकतन्त्र र पार्टीका लागि घातक हुन सक्छ,” उनको टिप्पणी थियो ।

माधव नेपाल किन मौन ?

विधि र पद्दतिको कुरा उठाएर पार्टी नेतृत्वसँग लिखित असहमति राखेका छन्, वरिष्ठ नेता नेपालले । त्यसो त उनले आफ्नो असहमतिलाई बैठकको एजेन्डा बनाएका छन् । तर, वामदेव गौतमको सांसद बन्ने दौडधूपप्रति मौनता साँधेका छन् ।  त्यसो त २०६४ सालमा रौतहट र काठमाडौँ दुवै ठाउँबाट पराजित भए पनि मन्त्रिपरिषदको मनोनीत प्रावधानको ‘लुप होल’ (क्षिद्र) पहिल्याएर संसद् भवन छिरेका उनलाई नैतिक संकट परेको हुन सक्छ ।

त्यसबाहेक अर्को कारण पनि छ । गएको साता दुवै अध्यक्ष मुलुक बाहिर रहेका बेला नेता नेपालले काठमाडौँको इन्द्रेणी कम्प्लेक्समा स्थायी कमिटी सदस्य बोलाएर ‘चियाभेला’को आयोजना गरे ।

चिया भेलामा शुरूमै पुगेका नेता वामदेव भने, “अरुले बोलाएको भए म यहाँ आउने नै थिइनँ, तपाईंले बोलाएको हुनाले यहाँ आएको हुँ । दुवै अध्यक्ष कमरेडहरू नभएका बेला केही पर्‍यो भने नेतृत्व गर्ने तपाईं नै हो, तपाईंले बोलाएको हुनाले म आएँ, बोलाएर राम्रै गर्नुभयो ।”

माधव नेपालको पक्ष लिएर अध्यक्ष ओलीलाई ‘काउन्टर’ दिएका थिए त्यतिबेला ।

त्यसबेलाको पटाक्षेप अहिले भएको छ । वामदेव ‘चियाभेला’मा आएवापत नेता नेपालले उनको कदममा मौनता साँधिइरहेका छन् ।

ईश्वर पोखरेल भन्छन्– जंगली महत्त्वाकांक्षा त्यागौँ !

वामदेवको कदमको नेता ईश्वर पोखरेलले घुमाउरो शैलीले कटू आलोचना गरेका छन् । उनले पार्टीभित्र जंगली महत्त्वाकांक्षा हिजो पनि नझाँगिएको र आज पनि झाँगिन दिन नहुने टिप्पणी गरेका छन् ।

उनले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन्, “हिजो अत्यन्त प्रतिकूल अवस्थामा, एक किसिमले केही नभएको अवस्थामा, अथक प्रयत्नका साथ हामीले कम्युनिष्ट पार्टी बनायौं र त्यसलाई एउटा नयाँ उचाइमा पुर्‍यायौं । मौलिकतामा आधारित सुसङ्गत विचारका श्रृंखला विकास गर्‍यौँ । सुदृढ संगठनात्मक संरचना तथा आम जनतामा स्थापित नेतृत्वपंक्ति विकास गर्‍यौंं । यसक्रममा पार्टीभित्रै देखापर्ने विकृति– विसंगतीका विरूद्धमा जुध्यौं र त्यसका वाहकहरूलाई पराजित गर्दै अघि बढ्यौं— बढिरह्यौं । हामी एकता र एकतावद्ध हुने कुराको पक्षमा उभिइरह्यौं । फूट विभाजनका विरूद्धमा चट्टानी ढंगले खडा भयौं र पराजीत गर्‍यौंं । यी काम गरिरहँदा हामीले देश र जनताका हितमा काम गर्ने कुरालाई केन्द्रमा राखिरह्यौं ! हामी ‘क्रान्तिकारी शक्ति निर्माण गर्ने’ नाममा वा ‘क्रान्तिकारी नेतृत्वको रक्षा गर्ने’ नाममा विदेशी भूमिमा आश्रित रहेनौं, रहन चाहेनौं । देशमा ‘क्रान्तिकारी परिवर्तन’ गर्ने नाममा विदेशी शक्तिसित कुनै गोप्य साँठगाँठ पनि गरेनौं । हामी आफ्नै देशका आधारभूत जनतामा भर परेर टिक्न चाह्यौं, बाँच्न चाह्यौं । जनताले नरूचाएका वा जनतालाई हानी पुर्‍याउने कुनै रूमानी ‘संघर्ष’ मा रमाएनौँ, त्यस्ता कुरालाई रुचाउँदै, रुचाएनौं ! हामीभित्र आत्मकेन्द्रित जंगली महत्वाकाँक्षा कहिले पनि झांगिन पाएन, फल्न फूल्न पाएन । यसरी, हामी राष्ट्रिय राजनीतिमा महत्त्वपूर्ण केन्द्र बन्न सफल रह्यौं, राजनीतिक आन्दोलनका साथै सामाजिक आन्दोलनमा पनि नेतृत्वदायी शक्ति बन्यौं ! 

अहिले हामी भन्दैछौं —हामी थप एकतावद्ध बनेका छौं ! कता हो कता, शक्तिशाली पनि बनेका छौं ! तर, हाम्रो यो स्थितिलाई सच्चा शक्तिमा बदल्नका लागि विगतमा हामी स्वयमले स्थापित गरेका विचार, विधि, मान्यता, अभ्यास र आचरणलाई नयाँ स्तरमा उठाउनु र स्थापित गर्नु जरूरी छ । प्राप्त भएको उचाइसँगै चुनौतीहरू पनि प्रकट हुनसक्छन् भन्ने कुरालाई यतिवेला पनि हेक्का राख्नु जरूरी छ । त्यस्ता दुर्भाग्यपूर्ण सम्भावनालाई पराजित गर्न विगतमा हामी स्वयमले स्थापित गरेका, विकसित गरेका कुरामा आधारित हुँदै अगाडि बढ्नुपर्ने जरूरी छ । हाम्रा राम्रा कुराहरूले, हामी स्वयमले विकास गरेका राम्रा कुराहरूले मात्र हामीलाई बचाउन सक्नेछन्, हामी नयाँ स्तरमा उठ्न सक्नेछौं ।”