युवावय थियो । गीतसंगीत र नाट्यप्रतिको रुचीले उनलाई साहित्य कलातिर डोर्‍याउँदै लग्यो । उनले सानै उमेरदेखि कविता कोर्न थाले । 

वरिष्ठ गीतकार तथा साहित्यकार रत्नशमशेर थापा (८१)ले २०१० सालमा एसएलसी पास गरे । त्यसो त उनले ०९ सालमै एसएलसी सिध्याउनु पर्ने थियो । तर स्वास्थ्यले उनलाई साथ दिएन । र एक वर्ष ढिलो एसएलसी पास भए ।

साइन्स पढ्न उनी त्रिचन्द्र कलेजमा भर्ना भए । पढाइ सुरु भयो । जाँच आयो । तर उनको स्वास्थ्यले उनलाई आइएससी पढ्दा पनि धोका दियो । परीक्षा बिग्रियो । फलतः साइन्सको पढाइ उनले छोड्नुपर्‍यो । 

आइएससी पढ्दा उनी परीक्षामा राम्रो गर्न झम्सिखेलमा रहेको मामाघर बसेर पढे । उनका मामाका छोरा पनि सँगै पढ्थे । ‘कम्बाइन्ड स्टडी’ गर्दा राम्रो हुने भएकोले मामाघर गएका थिए उनी । तर स्वास्थ्यका कारण उनले पढाइ रोक्नैपर्‍यो । 

उनको तीन चार वर्ष पढाइ रोकियो । त्यही समयमा उनले सानेपामा रहेको मिडिल स्कुल टीका विद्याश्रममा पढाउने काम पनि गरे । त्यसैबेला उनको मामाघरमा कुरा चल्यो, विराटनगरको । रत्नशमशेर थापालाई सल्लाह दिइयो । भनियो, विराटनगर जाऊ, पढ पनि । मोरङ सुगर मिलमा काम पनि गर । सर्भिसको अनुभव पनि हुन्छ । उनलाई यो सल्लाह ठिक लाग्यो । 

मामाघरतिरै बसिरहेका थापा घरमा खबरै नगरी विराटनगर हान्निए । उनले जोगवनी नजिक रहेको मोरङ सुगर मिलमा अधिकृतको जागिर पनि खाए । विराटनगरको कलेजमा रात्रीकालीन समयमा आइए पनि पढ्न थाले ।

मंगलबार कमलपोखरीस्थित आफ्नै निवासमा उनी भन्दैथिए, “म नाइट कलेजमा पढ्थें । मिलको साइकल लिएर पढ्न जान्थेँ । विराटनगरबाट पढेर फर्किँदा रात पर्दथ्यो । बाटोमा करिब एक सय पचास मिटर जति बाँसको घना झ्याङ थियो । राती बाँसको झ्याङमा लुटेराहरु पनि बस्थे । डर लाग्नु स्वाभाविक थियो । मिलको साइकल नै लुटेर लगिदिए भने त बिजोग हुन्छ । मलाई यसो गर्नु रिस्की लाग्यो र सात दिनको बिदा लिएर म काठमाडौं आएँ । त्यस पछि फर्किन । मैले फेरि त्रिचन्द्र ज्वाइन गरेँ, आर्टस् पढ्नलाई ।”

त्यसैबेला उनको भेट भयो प्रेमध्वज प्रधान, माणिकरत्न, नातीकाजी, नारायण गोपालहरुसित । यहीबाट उनको गीति लेखन मौलाउँदै गयो । त्यहीबाट उनले सयौं कालजयी गीतहरु रचना गर्दै स्रोताहरुको हृदयमा घर बनाउँदै गए ।

गीतकार तथा साहित्यकार रत्नशमशेर थापाको मूलथलो कमलपोखरी नै हो । उनको चार पुस्तादेखि यही क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आइरहेका छन् । सय वर्ष पुरानो घर थियो, जुन ०७२ सालको भैचालोमा भत्कियो । 

उनका पिताजीका सात जना दाजुभाइ थिए । पिताजी माहिलो । सातै जना कमलपोखरीकै घरमा जन्मिएका । उनको पिताजीका साथीहरु थिए महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, शिक्षासेवी शंकरदेव पन्त, फणिन्द्रप्रसाद लोहनीहरु । 

किशोर उमेरदेखि नै सिर्जनशीलतामा रमाउने थापालाई ‘एक्सपेरिमेन्ट’ गर्न खुबै आनन्द आउँथ्यो । यसैले पनि उनले दश कक्षा पढ्दा भूगोल र अप्सनल म्याथ लिएर पढे र एसएलसी पास गरे । त्रिचन्द्र कलेजमा दोस्रो पटक भर्ना भएर आर्ट्स पढ्दा इतिहास र सिभिक्स लिएर पढे । बीएमा नेपाली र राजनीतिशास्त्र लिए । 

उनी हाँसे । भन्दै थिए, “इतिहास छोड्नुको कारण छ । इतिहासको मितिले सधै झुक्याउँथ्यो । इतिहासको कथा त सुन्न र पढ्न मजा आउँछ । तर परीक्षा दिँदा मिति उल्लेख गर्नु जरुरी हुन्छ । त्यसैले इतिहास लिइन । यसरी बीए पास गरें ।”

पछि उनलाई धेरैले ‘तिमी कवि मानिस नेपालीमा एमए गर’ भनेर सल्लाह दिए । तर उनले अंग्रेजी साहित्य लिएर एमए पढे । एमएको पहिलो पार्टको परीक्षा पास पनि गरे । तर दोस्रो पार्टमा तीन पेपर सिद्धिएपछि उनकी आमाको निधन भयो । उनले परीक्षा दिन सकेनन् । एउटा विषय बाँकी थियो । 

तर उनले जति विषयको परीक्षा दिएका थिए, त्यसले पास नम्बरलाई कभर गरेको थियो । उनी सम्झिन्छन् त्यो क्षण । भने, “मेरो पास नम्बर तीन पेपरले नै कभर गर्दथ्यो । तर उनीहरुले मलाई पास गरेनन् । पहिले कतिपय विद्यार्थीलाई राजीखुसीले नै पास गरिदिएका थिए तिनले । एउटा पेपर बिग्रिँदा पनि । किनभने उनीहरुको पास नम्बर अरु विषयका पेपरले पूरा गरेको थियो । मेरो पनि नम्बर पूरा थियो । तर मलाई पास गरेनन् । किन गरेनन्, मैले आजसम्म बुझ्न सकेको छैन् ।”

अरु पास हुने, आफू नहुने । उनले यो विषयलाई जोडतोडका साथ उठाए । सारा प्रमाण जुटाएर दरबार अगाडिको जाँचबुझ समितिमा पनि निवेदन दिए । त्यसले सत्र महिनापछि केही गर्न नसक्ने भनेर खबर पठायो । त्रिविविका अंग्रेजी विभागीय प्रमुख ब्रिटिश नागरिक डाक्टर डेभिजलाई पनि उनले भने । उनले थापाको प्रशंसा पनि गरेका थिए । तर उनले पनि सहयोग गरेनन् । बरु आफै भागे । अर्थात, कहिँ कतैबाट पनि थापाको पक्षमा सुनुवाइ भएन ।  

उनी भन्छन्, “त्यसपछि मलाई विश्वविद्यालयदेखि घृणा लागेर आयो । कि त मैले त्रिविविका विरुद्धमा कालो झण्डा लिएर हिँडेको हुनुपर्‍यो ? कि त मैले प्रोफेसरहरुलाई तथानाम गाली गरेको हुनुपर्‍यो । जब केही गरेकै छैन, त्यसमा पनि ममाथि इवि साँध्ने काम भयो । त्यसपछि मैले एमएको परीक्षा नै दिइन ।” यसरी जिन्दगीका विभिन्न मोडहरुबाट उनी गुज्रिए । आइएससी बिग्रिएपछि नै उनको जीवनमा अनेकन मोडहरु आएका हुन् । 

उनले डिल्लीबजारमा रहेको कोचिङ सेन्टरमा करिब दुई वर्ष अंग्रेजी विषयको कोचिङ पनि पढाए । त्यहाँ आइए, बीए, आइकम, विकमलाई कोचिङ पढाईन्थ्यो । यो कार्यबाट उनी आफूलाई आत्मसन्तुष्टि मिलेको बताउँछन् । 

गीतकार रत्न शमशेर थापाले एमए पढ्दासम्म उनी गीतकारका रुपमा चर्चित भइसकेका थिए । उनका गीत बजिसकेको थियो । गीत हिट भइसकेको थियो । 

उनले आइएससी पढ्नेताका गाना बजाना गर्ने साथीहरु खासै थिएनन् । विषय पनि त्यस्तै परेकोले होला उनले त्यता ध्यान पनि दिएका थिएनन् । तर पनि उनले नाटक लेखे र निर्देशन गरे ।

२०१६ सालमा आइएमा भर्ना भएपछि उनका साथी बने नातीकाजी र नारायण गोपालहरु । त्यसपछि उनले गीत लेख्न थाले । नारायण गोपालले उनका केही गीतहरु गाए, ‘स्वर्गकी रानी’, ‘भो भो न सोध अब केही मलाई’, ‘ए कान्छा ठट्टैमा यो बैंश जान लाग्यो...’।

उनका गीत रुचाइँदै गए । उनले पनि गीत लेख्दै गए । यसैक्रममा उनको भेट प्रेमध्वज प्रधान र माणिकरत्नसँग भयो र प्रेमध्वजले गाए रत्नको त्यो कालजयी गीत, जुन आज पनि चर्चित छ, ‘घुम्तीमा नआउ है आँखा तिमी जुधाउन..’।

यो गीत बन्दाकोे प्रसंग उनले सुनाए, “जमलको एउटा सानो कोठामा प्रेमध्वज र माणिकरत्न थिए । तिनैले हा हा हा गरेर हमिङ गर्दै मलाई धुन सुनाए । तिनको हमिङ मलाई मन पर्‍यो । तत्काल मैले ‘गोरेटो त्यो गाउँको आज’ लेखेँ ।’ 

उनी गीत दुई किसिमबाट लेख्छन् । कहिले यतिकै गमेरै पनि गीत सिर्जना गर्छन् । कहिले संगीतकारले बनाएको धुन सुनेरै गीत लेख्छन् । उनले अम्बर गुरुङको कोयार पनि धुन सुनेरै लेखेका छन् । 

उनले एउटा प्रसंगको चर्चा गरे । रत्नशमशेर बेलाबेलामा रेडियो नेपाल गइरहन्थे । एकदिन चार बजेतिर उनी रेडियो नेपाल पुगे । साथी नातीकाजीसँग भेटे । नातीकाजीले उनलाई देख्नासाथ भने ‘ए रत्न एउटा धुन छ, गीत लेख्छस् ।’ 

उनी पनि के कम । ‘लु सुना न त’ भने । नातीकाजीले रत्नलाई स्टुडियोमा लिएर गए । हारमोनियममा धुन सुनाए । रत्नलाई धुन आकर्षक लाग्यो । उनले नातीकाजीसँगै कागज मागे । र धुनमाथि गीत लेख्न थाले ।

आँखैमा रात गली शीतमा तार डुबे, 
बाटैमा आँधी चली आशाका मुना उडे ।
धुपी पिपल अनि लहरा पात झुके
जुही सिमल पनि छहरा साथ सुके...
 

गीत लेख्दै गर्दा योगेश वैद्य पनि आए । गीत लेखेर सकियो । योगेशले म गाउँछु भने । केही दिनमै त्यो गीत रेकर्ड भयो । जुन गीत आज पनि आम स्रोताको मनमा छाएर बसेको छ । 
यसरी उनले धुनमा धेरै गीत लेखे । कहिले धुन नभए पनि गीत लेखे । उनले जति गीत लेखे सबै स्रोताका लागि लेखे । ती गीत स्रोताले मनपराए पनि । यही नै उनको सन्तुष्टिको आधार बन्यो ।

एक पटक कवि श्यामदास वैष्णवले थापालाई हाजिरी जवाफमा सोधेको प्रश्न झैं सोधे, “रेडियोमा दश हजार पटक बजेको कुन गीत हो थाहा छ तिमीलाई ?” थापाले आफूलाई थाहा नभएको बताए । बैष्णवले भने, ‘ए कान्छा ठट्टैमा यो बैंश जान लाग्यो..’ वैष्णव त्यसबेला रेडियोमा नै जागिरे थिए । त्यसैले पनि उनलाई यो कुरो थाहा थियो । 

कुराकानीकै सिलसिलामा वैष्णवले थापालाई यो गीत दश हजार पटक बजिसकेको भनेर आफ्ना पत्रकार साथीहरुलाई भन्न र प्रचार गर्न सुझाए । तर थापा पनि खरा, वैष्णवलाई सिधै भने, ‘म पत्रकारहरुको पछि लाग्ने मानिस होइन’ । 

थापा भन्दैथिए, “मेरा स्रोता र पाठकको शुभेक्षाका कारण नै मैले पाउनु पर्ने पुरस्कारहरु पाइसकेको छु । यो भन्दा बढी के चाहियो र । मेरा लागि सारा नेपालीले दिनुभएको माया नै ठूलो कुरा हो । र अर्को कुरो, तीन मिनेटको मेरो त्यो गीतका लागि दस मिनेट फर्माइस हुनु, आफैंमा ठूलो कुरा थियो । यो भन्दा बढी के चाहियो मलाई ।’

उनले अर्को एउटा गीतको प्रसंग पनि उठाए । गायक माणिक रत्नले पनि थापाका केही गीत गाएका छन् । त्यसै मध्येको गीत होे, ‘त्यो खोलाको सङ्लो पानी खाइजाउ खाइजाउँ लाग्छ’, र ‘नआउ जुन कोठामा राती मसँग लाडिन..’।

गीतकार तथा साहित्यकार रत्नशमशेर थापाले धेरै विधामा कलम चलाए । उनले कविता र गीत मात्रै लेखेनन्, कथा र नाटक पनि लेखे । गीति कथा पनि लेखे । तर उनले समीक्षा गर्न कलम चलाएनन् । 

उनले एक पटक रेडियोका लागि १५–१५ रुपैयाँमा नौ वटा गीति कथा लेखे । गरिमामा उनको कथा छापियो । कैयन संस्मरणहरु पनि लेखे । आफ्ना मित्र कवि भूपी शेरचनका विषयमा लामो लेख नै लेखे । 

भूपी शेरचनसँग थापाको गहिरो मित्रता थियो । भूपीसित थापा रातरात भर हिँडेका छन् । भूपी खुबै पिउने । थापा चिया कफीमात्रै पिउने । तर पनि मिल्थे । थापा आफूले आजसम्म पनि रक्सी नछोएको बताउँदै थिए । केही नपिए पनि उनी साथीहरुसित रातरात भर हिँड्थे ।

एकपटक भूपीले थापाप्रति फरक व्यवहार देखाए । भूपी अथाह धनी थिए । रमाइलो गर्नुपर्ने मानिस थिए । तर जब उनको व्यवहार आफूप्रति फरक पाए थापाले, शेरचनसँग सम्बन्ध टुट्यो । 

थापा भन्दै थिए, “मैले भूपीलाई सिधै भनेँ, हेर भूपी, तिमीजस्तो करोडपति मैले धेरै देखेको छु । मलाई कसैले छुन सक्दैन । पछि भूपीले आफ्नो गल्ती स्वीकारे ।” 

०००
केही वर्षअघि रत्नशमशेर थापा मदन पुरस्कार गुठीबाट जगदम्बाश्री द्वारा सम्मानीत भए । मदन पुरस्कारका कमलमणि दीक्षित आफै रत्न शमशेर थापाको घरमा पुगे । जगदम्बा श्री उनले पाएको खवर दिए । र दीक्षितले भने, ‘मलाई औधी खुशी लागेको छ ।’ 

थापा सुनाउँदै थिए आफ्नो खरोपनाको उदाहरण, “त्यसैबेला दीक्षितले कुनै पत्रिकामा भनेका रहेछन् मेरो विषयमा, ‘रत्न शमशेर थापाको योगदान हेरेर नै उहाँलाई जगदम्बा श्री पुरस्कार प्रदान गरिएको हो’ भनेर । मैले पनि त्यो भेटमा उनलाई भने, ‘कमलमणिजी, तपाईको विचार मैले पत्रिकामा पढेको थिएँ । तपाईलाई पनि मेरो योगदानका बारेमा केही ज्ञान भएछ । मलाई पनि खुशी लागेको छ ।’ त्यस पछि त उनी बस्नै सकेनन् । मेरो कुरा सुनेर हिँडिहाले ।”

उनी खरो कुरा नै गर्छन् । उनलाई कसैलाई रिझाउनु पनि छैन । कसैलाई खुशी तुल्याउनु पनि छैन । बस आफ्नो काम गर्नुछ । त्यसैले पनि उनी स्वाभिमानी छन् । खरा छन् । जे बोल्छन्, सिधा सिधा बोल्छन् । 

कुनैबेला रेडियो नेपालबाट एउटा गीतको ६ रुपैयाँ पाउने थापा रेडियो नेपालले कलाकारहरुको शोषण गर्नुसम्म गरेको बताउँछन् । रेडियोले आर्थिक शोषणमात्रै होइन, भएका टेपहरु पनि चुँडाएर, हराइदिएर शोषणको पराकाष्टा नाघेको उनको तर्क छ । 

उनी भन्दैथिए, “रेडियो नेपालले यति ठगेको छ, भनेरै सकिन्न । तर रेडियो बाहेक अरु माध्यम नभएकोले हामी रेडियोको लागि गीत लेख्न बाध्य थियौं ।” 

उनीसँग कुरा हुँदा गायक नारायण गोपालको कुरा पनि उठ्यो । रत्न शमशेरले आफ्नो नारायणसँग कहिल्यै खटपट नभएको बताए । उनी भन्दै थिए, “म साथीलाई साथीको रुपमा हेर्छु । तल पनि राख्दिन । माथि पनि राख्दिन । नारायण मबाट आफैं पर गएको हो । उसँग मेरो कुनै वादविवाद भएको छैन । मलाई चित्त नबुझेको कुरामा आफ्नै बाउलाई त टेर्दिन म । मैले नारायण गोपालकै पत्नी पेमलालाई भनिदिएको थिएँ, तिम्रो श्रीमान् आफ्नो बाटो लाग्यो । म आफ्नो बाटो लागेँ ।” 

उनलाई कतिले भन्छन्,  नारायण गोपालको स्वरले रत्न शमशेर माथि उठेका हुन् भनेर । उनी यसलाई स्वीकार्दैनन् । उनी भन्छन्, “रत्न शमशेर जहाँको त्यहीँ छ । मेरो गीत सय जनाभन्दा बढीले गाएका छन् । नारायण गोपालको कृपा छुटेपछि त रत्न उहिले हराउनु पर्ने होइन् र ? तर मेरा गीतहरु त चलेकै छन् ।” 

एकपटक चितवनमा राजा महेन्द्रसँग रत्न शमशेरको भेट भयो । कविहरुलाई लाइनमा राखेर भेट गराइएको थियो । उनको पालो आएपछि केदारमान व्यथितले उनको परिचय दिँदै भने, ‘कवि रत्न शमशेर थापा’ । महेन्द्रले भने ‘नाम त धेरै सुनेको हुँ । चिनेको थिइन । चिनेँ, खुसी लाग्यो ।’

त्यसबेला उनले बीए पास गरिसकेका थिए । उनले त्यसबेला ‘सरकार म बीए पास छु’ भनेको भए सायद उनले त्यसैबेला जागिर दिन्थे होलान् । तर उनी आफ्नै स्वभावका । राजालाई केही भनेनन् । उनलाई अरु कुराको मतलब पनि थिएन । 

उनले त्यहाँको एउटा अर्को प्रसंग सुनाए । भने, “राति होटलमा एउटै कोठामा परेका पुण्यप्रसाद सुवेदीले सोधे, ‘तिमीसित त राजाले साथीभाइ जस्तो कुरा गरे नि’ । मैले भने ‘हेर, राजगद्दीमा बस्ता उनी राजा हामी प्रजा । राजगद्दीबाट तल आएपछि उनी हाम्रो सहकर्मी । उनी पनि लेख्छन् हामी पनि लेख्छौ । मेरो कुरा सुनेर पुण्य चकित परे ।”
रत्नशमशेर थापाको खरो स्वभाव भएपनि मिल्नेसँग उनी लपक्कै मिल्छन् पनि । तीन वटा गीतको किताब र दुई वटा कविताको किताब प्रकाशित गरिसकेका थापा भन्दै थिए, “जुन बेलासमम मेरो कलममा तागत हुन्छ । त्यसबेलासम्म म कसैसँग झुक्दिन । आजसम्म आत्मसन्तुष्टिका लागि नै मैले लेख्दै आएँ । कसैले केही देला भनेर मैले लेखेको हुँदै होइन ।”