काठमाडौं । सुनसहित भरिया पक्राउ पर्छन् तर मालिक सधैँ किन उम्किन्छन् ? प्रहरीलाई पटक–पटक घोचिरहने प्रश्न हो यो । प्रहरीले हवाइमार्गबाट होस् या स्थलमार्गबाट समातिएको सुनका मालिक प्रायः पक्राउ पर्दैनन् । पछिल्लो समय साढे ३३ किलो सुन तस्करी र सनम शाक्य हत्या प्रकरणपछि हवाइमार्गबाट सुन भित्रिन ठप्प भएको प्रहरी स्रोत बताउँछ ।

सामान्य रुपमा हातमा बाला बनाएर ल्याउने, घाँटीमा सिक्री बनाएर ल्याउने, औंठी बनाएर ल्याउने काम भने वैदेशिक रोजगारबाट नेपाल फर्किनेहरुले गर्दै आएका छन् ।  हवाइमार्गबाट ठूलो परिमाणको तस्करी भने रोकिएको छ  । तर सुन तस्कारलाई अर्को बाटो तय भएको छ रसुवाको केरुङ नाका । 

पछिल्लो ४ महिनामा मात्रै काठमाडौं प्रहरीले केरुङ नाकाबाट भित्रिएको १७ किलो सुन बरामद गरेको छ । असार १५ गते महानगरीय प्रहरी प्रभाग नागढुंगाका प्रहरी निरीक्षक केशवराज भट्ट नेतृत्वको टोलीले काठमाडौंबाट भारत लैजाँदै गरेको अवस्थामा ३ किलो सुनसहित ५ जनालाई पक्राउ गरेको थियो । 

उनीहरुले त्यो सुन भारतको नयाँदिल्ली लैजाने योजना बनाएको बयान दिएका थिए ।

भट्टकै टोलीले असार १६ मा केरुङबाट मोटरसाइकलमा भित्रिँदै गरेको अवस्थामा ६ किलो सुनसहित एकजना भरिया पक्राउ गरेको थियो । तर मालिक पत्ता लागेन । असोज ९ गते सोमबार रसुवाको केरुङ नाका हुँदै काठमाडौंं भित्रिएको ३ किलो सुनसहित टोखाबाट २ जना पक्राउ परे । यस्तै मंगलबार साँझ ५ किलो सुनसहित एकजना पक्राउ परे । उनी रसुवा हुँदै बसमा काठमाडौं आएका थिए । रसुवा गोसाइकुण्डका १८ वर्षीय सोबहादुर तामाङ पनि भरिया मात्रै हुन् । महानगरीय प्रहरी परिसर काठमाडौंका एसएसपी वसन्त लामाका अनुसार पछिल्लो समय तस्करहरुले केरुङ नाकाको बढी प्रयोग गर्दै आएका छन् । 

‘चीनमा बस्छन् सुनका मालिक’
लामाका अनुसार चीनको केरुङ नाका भएर स्थलमार्गबाट सुन काठमाडौं आइपुग्छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको मूल्य ४५ लाखको हाराहारीमा पर्छ । नेपालमा राष्ट्रबैंकबाट सुन किन्ने हो भने प्रतिकिलो सुनमा ५ लाख बराबर भन्सार कर तिर्नुपर्छ । यस्तोमा सुन पसलेहरुले तस्करीको सुन किन्न चाहन्छन् । 

नाकाबाट काठमाडौंसम्म सुन ल्याएको भरियाले ५० हजार रुपैयाँ पाउँछन् । ‘‘केरुङ मुख्य नाका नभएर तस्करहरुले अन्य सहायक बाटो प्रयोग गरेको हुन सक्छन् । तस्करीका लागि गिरोहले अनेक उपाय निकाल्छन्,” एसएसपी लामाले भने । 

“रसुवा सुन आइपुगेपछि त्यहाँबाट पत्याउनै नसकिने खालका भरियाको छनोट हुन्छ । ती भरियालाई सुन दिइन्छ तर काठमाडौं कसलाई दिने भन्ने जानकारी दिइँदैन,” लामा भन्छन्, ‘‘केरुङबाट भित्रिने सुनका अधिकांश मालिक चीनकै केरुङ आसपास बस्छन् । उनीहरु कोही नेपाली र कोही चिनियाँ नागरिक नै हुन्छन् । दुवैतिरकोे भाषा राम्रोसँग बोल्न सक्छन् ।’’ 

अनुसन्धानका क्रममा केरुङबाट सुन भित्र्याउने समूहले चीनको आफ्नै सामाजिक सञ्जाल ‘वी च्याट’ प्रयोग गर्छन् । ‘वी च्याट’ मा भएको कुराकानी मेटाइसकेपछि रिकभर गर्न सकिँदैन । 

भरियाले सुन काठमाडौं ल्याइसकेपछि काठमाडौंमा सुन प्राप्त गर्नेको फोटो ‘वी च्याट’ मा पठाइन्छ ।

त्यही फोटो र नम्बरको आधारमा कोड भाषाको प्रयोगबाट सुन प्राप्त गरिन्छ । तर उनीहरुलाई एकअर्काको बारेमा जानकारी हुँदैन । एसएसपी लामाका अनुसार सुन तस्करी गर्ने कार्यमा गिरोह नै सक्रिय हुन्छन् । यो गिरोहको सम्बन्ध तह तहमा रहेको तर एकको सम्बन्ध अर्कोसँग हुँदैन । यस्तो अवस्थामा सुनको वास्तविक मालिक को हो वर्षौंसम्म सुन बोक्ने भरियालाई र सुन प्राप्त गर्ने व्यक्तिलाई पनि थाहा हुँदैन । 

किन मालिकको नाम पोल्दैनन् भरिया ?

लामो समयसम्म सुनको अनुसन्धान गर्दै आएका प्रहरी अधिकारी अनुसार भरियालाई प्रायः मालिकको बारेमा जानकारी हुँदैन । जानकारी भएकै अवस्थामा पनि उनीहरुले मालिकको नाम पोल्दैनन् । एसएसपी लामाको बुझाइमा मालिकको नाम पोल्दा भरियाको ज्यानसँगै परिवारको ज्यानसमेत खतरामा पर्ने भएकाले उनीहरुले नाम नपोलेको हुनसक्छ । सुनका मालिकले आफ्ना एजेन्टमार्फत भरियाको पुरै पारिवारिक विवरण लिएको हुन्छ । 

भूकम्पपछि फस्टाएको केरुङ नाका

०७२ को भूकम्पअघि नेपाल–चीन जोड्ने प्रमुख नाका थियो सिन्धुपाल्चोकको तातोपानी ।  भूकम्पअघि सुन तस्करीको नाकाको नामले नै तातोपानी नाका चिनिन्थ्यो । तातोपानी नाकाबाट नेपाल भित्रिने कन्टेनर तथा भरियाको सहायतामा भन्सार छल्दै सुन तस्करी हुने गरेको थियो । ०७२ को भूकम्पपछि तातोपानी नाका बन्द भएपछि तस्करको रोजाइमा केरुङ नाका बन्न पुगेको हो । 

केरुङबाट सुन तस्करी गर्नेका अनेक दाउ हुन्छन् । बसमा झोलामा हालेर ल्याउने, फल्स बटममा लुकाउने, मोटरसाइकलमा आउँदा कम्मरमा बाँधेर ल्याउने काम भरियाले गर्दै आएका छन् । 

एसएसपी लामाका अनुसार पछिल्लो समय प्रहरी तस्करीविरुद्ध सक्रिय भएर लागेको छ । ‘‘रसुवाबाट सुन काठमाडौं भित्र्याइने मुख्य नाका भनेको नागढुङ्गा हो । नागढुङ्गा लगायतका नाकामा प्रविधिसहित प्रहरीको सक्रियता बढाइएको छ । तस्करीविरुद्ध कठोर भएर लागेका छौं,’’ एसएसपी लामाले भने ।