यस दशकको राजनीतिक द्वन्द्वलाई प्रियतावाद (पपुलिज्म)विरुद्ध उत्कृटतावाद (इलिटिज्म) हैन राष्ट्रवाद (नेसनलिज्म)विरुद्ध भूमण्डलवाद (ग्लोबलिज्म) भनेर परिभाषित गर्नुपर्ने देखिएको छ । चीन, रुस, भारतको कुरा छाडौँ, इटाली, जर्मनी, बेलायत वा अमेरिका जता हेरे पनि राष्ट्रिय भावनाको उत्थान राजनीतिक घटनाका मुख्य कारक शक्ति बनेको देखिएको छ ।
अर्कातिर, ठूलाठालुविरुद्ध सर्वसाधारणको विद्रोहको दृष्टान्त खासै देखिएको छैन । राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको नेतृत्वमा अमेरिकामा राजनीति अर्बपतिहरूको हातमा पुगेको छ । इटालीको प्रियतावादी सरकार अनिर्वाचित प्राध्यापकहरूले सञ्चालन गरिरहेका छन् । संसारभर जस्तो कर्पोरेट म्यानेजरहरू, प्राविधिज्ञहरू र आर्थिक लगानीकर्ताहरूको बढ्दो आयमा कर झन् घटाइएको छ । उच्चस्तरको आवास, शिक्षा र स्वास्थ्य उपचारसमेत आफ्नो पहुँचभन्दा बाहिरको कुरा हो भन्ने यथार्थ सामान्य कामदारहरूले मानिसकेको देखिएको छ ।
खासगरी कुनै बेला राष्ट्रिय पहिचानका विषयमा खासै भावनात्मक मोह नदेखाउने भनेर कहिलएका इटाली र बेलायतमा समतावादीहरूमाथि राष्ट्रवादीहरूको प्रभुत्व मननीय छ । सरकारी भवनहरूमा समेत राष्ट्रिय झन्डा खासै नदेखिने बेलायतमा युरोपियन युनियनबाट बहिर्गमन (ब्रेक्जिट)को निर्णयभन्दा पहिलेसम्म त राष्ट्रियतका बारेमा कति उदासीनता थियो भने राष्ट्रको नाममा समेत सहमति थिएन । कसैले संयुक्त अधिराज्य, कसैले ब्रिटेन, कसैले इङ्ल्यान्ड, वेल्स र स्कटल्यान्ड भन्ने गर्ने ।
इटालियनहरू त झन् कम राष्ट्रवादी थिए । युरोपियन युनियनको स्थापना यता मत सर्वेक्षणमा इटालिएनहरू सबैभन्दा बढी संघीयताका समर्थक देखिन्थे र केही पहिलाहरू मतदाताहरूको विश्वास पनि रोमको आफ्नो सरकारमाथि भन्दा ब्रसेल्सका युरोपेली युनियनका नेतामा बढी थियो । इटायिनहरूमा आफ्नो संस्कृति, इतिहास, खाना र फुटबलप्रतिको मोह चर्कै छ तर उनीहरूको देशभक्ति भने सिंगो राष्ट्रभन्दा भन्दा क्षेत्र र सहरहरूप्रति बढी केन्द्रित थियो । उनीहरू रोमभन्दा ब्रसेल्सबाट शासित हुन बढी रुचाउँथे ।
इटालीको नयाँ संयुक्त सरकारको कनिष्ठ साझेदार चरम दक्षिणपन्थी लिग पार्टीलाई यस वर्षको सुरुसम्म नर्दर्न लिग भन्ने गरिन्थ्यो । यसको एउटा नारा हुन्थ्यो ‘‘गरिबाल्डीले इटालीको एकीकरण गरेनन् बरु अफ्रिकाको विभाजन गरे‘‘ र यसको मुख्य राजनीतिक माग मुलुकको विखण्डन हुन्थ्यो । बरु यस पार्टीले नयाँ पदानिया नामको राष्ट्र निर्माण गर्ने र रोम र दक्षिणी क्षेत्रको भ्रष्टाचार तथा गरिबीबाट सम्पन्न उत्तरलाई अलग्ग्याउने माग गथ्र्यो ।
केले गर्दा एक्कासि राष्ट्रवादको प्रभुत्व देखियो भन्ने व्याख्या कसरी गर्ने ? इटाली, बेलायत र अमेरिकाको नयाँ राष्ट्रवादमा सकारात्मक देशभक्ति खासै छैन । बरु, अहिलेको राष्ट्रिय भावनाको विस्तारमा मूलतः चेक अमेरिकन समाजशास्त्री कार्ल डचको परिभाषा ‘‘राष्ट्र भनेको गल्तीले एउटै जातिमा जन्म भएका र र छिमेकीहरूलाई समानरूपमा नरुचाउने मानिसहरूको समूह हो’’ मा भनिएजस्तै जातिवादी परिघटना देखिन्छ । कठिन समय, कम ज्याला, असमानता, क्षेत्रीय शोषण तथा वित्तीय संकटपछिको खर्च कटौतीजस्ता समस्याहरूले केही न हेकीलाई दोष त दिनै पथ्र्यो । यस्तो अवस्थामा सधैँ नै विदेशीमाथि दोष थुपार्ने जो गरिन्छ ।
मेक्सिकन आप्रवासी वा क्यानेडिएन आयातविरुद्ध ट्रम्पको ईष्र्यामा वा इटालीको नयाँ सरकारको राष्ट्रवादी नीतिमा वा ‘‘आफूलाई विश्व नागरिक ठान्छौ भने तिमी कहीँको पनि नागरिक होइनौ । तिमीलाई नागरिकताको अर्थ नै थाहा छैन ।’’ भन्ने बेलायतकी प्रधानमन्त्री टरेजा मेको प्रख्यात कथनमा देशभक्तिको कुनै तत्त्व छैन ।
अझै पनि आफूलाई ‘विश्व नागरिक‘ ठान्ने हामीहरूलाई केही खुसीका समाचार पनि छन् । आर्थिक कठिनाइको दोष जति विदेशीमाथि थोपर्ने जातिवादी प्रयास असफल हुँदै गएको छ ।
वित्तीय संकटपछि कट्टर बजारवादी अर्थतन्त्रको विफलताको दोष ‘लोभी ब्यांकर’माथि थोपरिएको सम्झौँ त । यो दोषरोपण आंशिकरूपमा आफ्नो बचाउ गर्न ब्यांकरहरूसँग प्रशस्त स्रोत भएका कारण पनि विफल भयो । तर, विदेशीहरूसँग त्यस्तो स्रोत हुँदैन । तर, ब्यांकरहरूमाथि दोष थोपरे पनि जनआक्रोश मत्थर भएन । किनभने वित्त व्यवस्थामा दोष थोपर्दैमा न पारिश्रमिक वृद्धि भयो न असमानता कम भयो न त सामाजिक उपेक्षामा परिवर्तनै भयो । अहिले पनि विदेशी प्रभावलाई दोषारोपण गर्दै अध्यागमन वा व्यापारमा कडाइ गर्दैमा जनआक्रोश कम हुनेछैन ।
बेलायतमा बिस्तारै युरोपेली युनियनबाट बाहिरिने पक्षका मतदाताको ठूलो हिस्साको वास्तविक राजनीतिक असन्तुष्टिमा युरोपियन मामिलाहरूको कुनै सम्बन्ध नभएको महसुस भइरहेको छ । बरु अब पो ब्रेक्जिट वार्ताहरूले बेलायतको राजनीतिलाई केही वर्ष वा दशकसम्म पनि प्रभावित पार्नेछ । बेलायती राष्ट्रवादी र युरोपका बीचको विवादल सबै दलका राजनीतिक नेतृत्वलाई जनताको जीवनस्तरमा सुधार गर्न नसकेको पक्ष ढाकछोप गर्ने बहाना भइरहने छ ।
आउने महिनाहरू र वर्षमा अमेरिका र इटालीका मतदाताले पनि यही पाठ सिक्नेछन् । त्यहाँ पनि आप्रवास र व्यापारका कारण विदेशीले दुःख दिएको भन्ने बहाना बनाउँदैमा राजनीतिक असन्तोषको स्रोत कम गर्न वा जीवन स्तरमा सुधार गर्न त कुनै मद्दत पुग्नेछैन ।
शरणार्थी र समुद्री उद्धारका मामिलामा ढोंगी र अन्यायपूर्ण नीतिहरू, आत्मघाती वित्तीय नियमहरू तथा आर्थिक दृष्टिकोणमा गलत वित्तीय नीतिहरूजस्ता कारणले इटालीको ईयुसँगको गुनासो न्यायाचित छ । तर नयाँ सरकारले पनि राष्ट्रवादी भावनालाई युरोपसँग कुनै सम्बन्ध नभएको र इटालीको आर्थिक हितका लागि आवश्यक सुधारहरू विरुद्ध आक्रमण गर्न शोषण गरिरहेको छ ।
वित्तीय संकटपछिका इटालीका सबै सरकारहरूले बिस्तारै पेन्सन, श्रम बजार र बैंकिङ क्षेत्रको सुधारका लागि आवश्यक जग हालेका थिए । यस्ता परिवर्तनहरूले एक दशकको मन्दीपछि गत वर्षदेखि आर्थिक स्थितिमा सुधार हुने अवस्था निर्माण भएको थियो । त्यस्ता सुधारहरू राजनीतिकरूपमा अलोकप्रिय भएकाले अहिले विदेशी हस्तक्षेपको उदाहरणका रूपमा बदनाम गरिएका छन् । नयाँ सरकारले आर्थिक सुधारका ती तीनैवटा योजना तुहायो भने इटालियनहरूले सायद अर्को एक दशकका लागि आर्थिक पुनरुत्थानको आशा पनि मार्नु पर्नेछ ।
अमेरिकाले पनि विदेशी हितमा आक्रमण गर्दैमा सबै समस्याको समाधान हुन्छ भन्नु गलत रहेछ र त्यसले स्थिति अझ खराब हुनसक्छ भन्ने थाहा पाउनेछ । चीन, जर्मनी र क्यानाडाजस्ता व्यापार साझेदारविरुद्ध आयात नियन्त्रण गर्दा उनीहरूलाई हानि हुनेछ र अमेरिकामा रोजगार बढ्नेछ भन्ने ट्रम्पको सोच देखिन्छ । अमेरिकी अर्थतन्त्र न्यून वृद्धि र मुद्रा अवमूल्यनको अवस्थामा यो सोच सही हुनसक्थ्यो । माग र मुद्रास्फीति दुवै बढ्दो स्थितिमा रहेको विश्वमा जर्मन र चिनियाँ निर्यातकहरूले आफ्ना उत्पादनका लागि नयाँ बजार पाउनेछन् भने अमेरिकी उत्पादकहरूलाई भने विदेशी कच्चापदार्थको सट्टाभर्ना पाउन मुस्किल हुनेछ । बीएमडब्लु र हुवावेका हकमा केही फरक पर्नेछैन तर भन्सार दर बढाएपछि अमेरिकी उपभोक्ता श्रमिक, व्यवसाय र गृहस्थहरूलाई भने बढ्दो ब्याजदरको मार पर्नेछ ।
प्रियतावादी राष्ट्रवादको समाधान विश्वव्यापी उत्कृष्टतावाद नभएर आर्थिक यथार्थवाद हो । अन्ततः यथार्थको जित हुनेछ ।
प्रमुख अर्थशास्त्री तथा सहसंस्थापक, लगानी परामर्शदाता संस्था गावेकल ड्रागोनोमिक्स
प्रोजेक्ट सिन्डिकेट र बाह्रखरीको सहकार्य
Copy Right : Project Syndicate, 2018
