वसन्त आचार्य

खोलाले थोरै धार फेरेको छ । किनारमा टाँगिएका पालले पनि धार फेर्न लागेका छन् । वर्षात्को मौसम आकाशको दादागिरीलाई कुन प्रहरीले पो नियन्त्रण गर्न सक्छ र ? केही समय आकाशले दादागिरी गर्नेबित्तिकै फेरि खोलाले गर्न थाल्छ । त्यही खोलालाई आधार बनाएर बनेका केही थान पालका घरहरूलाई खोलासँगै जोगाउनु जो छ । 

“यो ठाउँमा बस्न्या होइन,” मुखिया वीरबहादुरले प्रजाहरूलाई आदेश दिए । एकतमासले खोला र आकाश प्रतिस्पर्धा गरेर दौडिरहेका छन् । त्योभन्दा पनि वेगले चन्द्रकलीको मन दौडिएको छ । राउटेका लागि बस्नको के चिन्ता, जहाँ गयो त्यहीँ घर । मन लाग्दा बस्यो, नलाग्दा पाल बोक्यो, हिँड्यो । कुनै मालपोत कार्यालयमा जानुपर्दैन उनीहरूलाई जग्गा लिन अनि खोज्नुपर्दैन, नक्सा पास गर्ने इन्जिनियर पनि । . . .

तर चन्द्रकलीलाई भने भगवान्ले इन्जिनियरिङ गरेर बनाएका थिए क्यार, बिछट्टै राम्री । गाउँ हिँड्दा पनि उसलाई केटाहरू फर्कीफर्की हेर्थे । ननुहाएको अनुहार, कहिल्यै तेल र काइँयो नभेटेको कपाल, साबुन नभेटेका लुगा र चप्पल नभेटेका खुट्टाका बीचमा पनि उसको सौन्दर्य धपक्क बलेको थियो । 

“अरू जातिमा जन्मेकी भए विश्वसुन्दरी हुन्थी होला,” गुराँसे बजारका केटाहरू उसको सुन्दरताको बखान गर्थे । लोभिन्थे । तर थुक निल्दैनथे, थुकिहाल्थे ।

बिहानैदेखि पारिलो घाम लागेको छ । चन्द्रकली एक बाटा लुगा बोकेर खोला ओर्लेकी छे । पुरूषहरू बाँदर मार्न जङ्गल गएका छन्, महिलाहरू अन्न र तरकारी माग्न गाउँ पसेका छन् । चन्द्रकली एक्लै खोला ओर्लेको देखेपछि पूर्णबहादुर बाँदर मार्न तयार पारेको लठ्ठी घर (पाल)मै राखेर कसैले थाहा नपाउने गरी खोलामा ओर्लियो । उमेरले ठ्याक्क नापेर बनाए जस्ता उनीहरू हेर्दा पनि उस्तै छन् । लुगा धुन मात्रै के आँटेकी थिई, पछाडिबाट गएर आँखा बेस्मारी बाँधिदियो । उसको आँखा नै बन्द गर्ने यो संसारको एउटै मात्र पुरूष हात पूर्णबहादुरको नै त थियो । उसले चिनिहाली । 

“क्या यस्तो गर्या देखे भने,” चन्द्रकली अलिकति हच्किई, “मया त लुकाउँदा नाम्रो हुन्छ ।”

आँखा बन्द गर्दा पनि जसको अनुहार आँखामा आउँछ, त्योबाहेक को हुन सक्छ र आँखा बन्द गर्ने हिम्मत भएको मान्छे । 

“आज मस्तै गुलियो भाछौ त,” पूर्णबहादुरलाई कसले सिकायो होला यति मीठो प्रशंसा गर्न । राम्रो भनेको सुनेपछि चन्द्रकलीको अनुहार झनै रातो भयो । उसले हातमा अटाउने जति पानी अनुहारमा छ्यापिदिई, “मुखाँ पानीले सफा भएसि तमी पनि नाम्रा छौ ।” चन्द्रकलाले प्रेमको आँखाले हेर्थी । “पछि मो मुख्या हुन्छु, तिमी मुख्खेनी हुने हो,” मीठा सपनाका टुक्राटाक्री पनि खसाउँथ्यो बेलाबेलामा ।

“मुख्खेनी भए पनि पालैमा बस्ने हो,” चन्द्रकली जिस्काउँथी ।
 
“राउट्या सन्तान भएपछि पालमा बस्ने हो । तर राजा भएर बस्ने हो,” पूर्णबहादुरले यति भनी नसक्दै चन्द्रकलीको गालामा म्वाइ खायो । 

“कहाँबाट सिक्यो यस्तो,” आधा रिस र आधा माया घोलेर ऊ बोली । 

“अस्ति बजार गयाँको होटलेको टिभीमा देख्याथ्यो,” मनमा आएको कुरालाई नबनाएर उसले जवाफ दियो । 

“मलाई पनि त्यो टिभी देखाए मैले के गर्ने भन्ने था पाउँथें,” चन्द्रकलीले सोझै तरिकाले भनी । 

“मोलाई थाछ मोइले जे गरे त्यै गर्ने हो ।” 

दुवै लजाए । 

चन्द्रकली र पूर्णबहादुरसँग अनेक सपना छन् । उनीहरूका जति सपना छन्, सबै एकअर्कासँग जोडिएका छन् । हुन त राउटे जातिमा सपनाको उचाइ नै कति हुन्छ र ? जिन्दगीको बाटो एकअर्काको बैसाखी भएर काट्ने एउटै सपना छ, उनीहरूको । तर निरूपाय छन् उनीहरू । 

उनीहरूका सबै साथीको बिहे भइसकेको छ । कतिका त छोराछोरी पनि । बिहेपछिका दिन उनीहरूले सुनाउँदा दुवैलाई बिहे गरौं गरौं हुन्छ । “मेरो खोरामा काँ लेख्या छ र जन्ती जाने,” चन्द्रकली साथीहरूसँग गुनासो गर्थी । तर त्यसको सुनुवाइ गर्ने निकायसम्म पुग्न भने उसले कहिल्यै पनि सकिनँ । 

राउटे जातिमा बिहे गर्न नै के गाह्रो छ र ? आफूले मन परायो, परिवारका मान्छेलाई भन्यो, परिवारले अर्को परिवारलाई भन्छ । यताउताबाट मागेर मीठोमसिनो पकाएर खायो अनि बिहे सकियो । अर्को दिन बस्तीमा नयाँ पाल थपिन्छ । 

चन्द्रकलीलाई नयाँ पालमा बस्न धेरै मन लाग्छ । नयाँ पालमा नयाँ जिन्दगीको सुरूवात गर्ने ऊभित्र निकै हुटहुटी छ । उनीहरू दुईका बीचमा भने यति धेरै सजिलो छैन, बिहे गर्नलाई । हुन्थ्यो त २५ को डिलसम्म पुग्दा पनि किन त्यसै बस्थे र ? सजिलो मात्रै होइन, सम्भव नै छैन । उनीहरूलाई राम्रोसँग थाहा छ यो कुरा । तर पनि पिरतीको डोरी फन्किरहेको छ । माया गर्दा कानुन र परम्पराका ठेली मले कहाँ पल्टाउँछ र ? 

“ब्या हुन्न कहिलेसम्म यस्तै गर्ने ?” पूर्णबहादुरको प्रश्नको जवाफ चन्द्रकली मात्रै होइन, कसैसँग पनि छैन । पूर्णबहादुर कल्याल ठकुरी हो, चन्द्रकली रास्कोटी । यी दुई जातिको विवाह राउटेमा सम्भव नै छैन, उनीहरूको उमेरका राउटेमा अर्का जातिका कोही पनि छैनन् । “आब जिन्नगी यस्तै काट्ने हो र ?” एउटै मन भएपछि सवाल पनि एउटै हुँदो रहेछ । 

“भागी गैजाऔं,” पूर्णबहादुरको प्रस्ताव सुन्नैबित्तिकै चन्द्रकलीले मन मीठो बनाएर खुट्टा उचालेकै हो । तर जाने कहाँ ? अर्को प्रश्नको जवाफै नभएपछि उसका खुट्टा पनि डेग चलेनन् । “सँगै हिन्या देख्नेले भन्छन्, राउटे जातिको संस्कार नफालेस्,” परिवारबाट सुनिने केही शब्दले उनीहरूलाई विचलित बनाउँथ्यो । नयाँ घरवार गर्ने मन र रहर भेरीको पानी त्यसैत्यसै बगेर जान्थ्यो । 

“भैगो आब हिन्न्या होइन,” मन साह्रै अमिलो पारेर चन्द्रकलीले भनी । उनीहरू त्यस्तो बाटो हिँड्दै थिए, जति हिँडे पनि गन्तव्य भेटिँदैनथ्यो । मुखले जति भने पनि मनले कहाँ मान्थ्यो र ? “हिन्ने हो, बरू जाँसम्म पुगिन्छ, त्यहीँसम्म जान्या हो,” पूर्णबहादुर ढाडस दिन्थ्यो । सही उपाय सोच्ने सामथ्र्य नै कहाँ थियो र उसको । “राउट्या कोखामा जन्माए, अनि ब्या पनि गर्न नमिल्ने भयो, अभाग रैछ हाम्रो,” दुःख साटेर केही क्षण मन बुझाउन सजिलो हुन्थ्यो उनीहरूलाई । 

माघको जाडो हिँड्नहिँड्न आँटेको थियो । बस्तीमा बिहेको रौनक थियो । जबजब बिहेको खबरले बस्ती उज्यालो हुन्थ्यो । चन्द्रकली र पूर्णबहादुरको मनमा पीडाको बादल मडारिन्थ्यो । सबै मिलेर बिहेमा मीठोमसिनो खानका लागि जङ्गलतिर हिँडे केही खोज्न । जङ्गल जाँदा प्रायः उनीहरू निकै रमाउँथे । भीडमा को कतातिर छ, कसैलाई थाहै हुँदैनथ्यो । उनीहरू पनि समूहमा मिसिएर गएका थिए । 

सबैले देख्ने गरी माया पोख्ने वैध सम्बन्ध नै थिएन उनीहरूको । माया त मुखले भन्दा पनि आँखाले पोखेको पो राम्रो । उनीहरू पनि आँखाले अनेक शब्दहरू फलाकिरहे । सबै सामु हुँदा कसैले थाहा नपाउने गरी माया गर्नुको आनन्द उनीहरूले लिइरहेका थिए । बाटो काटेको थाहै भएन । 

घना जङ्गलका बीचमा सबैको बाटो फरकफरक । कोही बाँदर खोज्दै थिए । कोही गिठाभ्याकुर । सबै आआफ्नै तरिकाले छुट्टिँदा उनीहरू एक्लै परे । खोजेको पनि त्यही थियो । 

पहिलो पटक बस्तीबाट सुनसान ठाउँमा थिए उनीहरू । आँखाले मात्रै माया गर्दा गर्दा साह्रै थाकेका थिए । “कोइ आया भने देख्दा नि,” चन्द्रकलीको मुखबाट त्योभन्दा बढी शब्द फुस्केन । “देख्या भने आँखा चिम्लेर जान्छ,” होटलको टिभीमा देखाएको भन्दा पनि गहिरो प्रेम गर्न थाल्यो पूर्णबहादुरले । पहिलो पटक कुनै पुरूषको मीठो स्पर्शले चन्द्रकला आनन्दित भई । उसको २५ वर्षे जिन्दगीका लागि यो नै सबैभन्दा आनन्दित पल थियो । मिल्ने भए यही पललाई “पज” गरेर जिन्दगीभर बाँच्ने थिई ऊ । उसले आफ्नो धपक्क बलेको शरीर आफसँग राखिन ।

बस्तीमा बिहेको रमझम थियो । उनीहरूभन्दा १२ वर्ष सानाको बिहे हुँदै थियो । दुवैले एकअर्का बेहुलाबेहुली भएको कल्पना मात्रै गर्न सक्थे । त्यही गरे उनीहरूले । जङ्गलको बसाइपछि चन्द्रकली अलि उज्याली भएकी थिई । शरीरका एकएक अङ्गको महत्वबोध गरेकी थिई । पहिलो पटक उसले आफ्नो शरीरबाट बिनाको सुवास महसुस गरी । “हिन गैजाऊँ, जे हुन्छ हुन्छ,” पूर्णबहादुरले मन राखिदिन बेलाबेला चन्द्रकलीलाई भनिरहन्थ्यो । चन्द्रकली आँसुले जवाफ फर्काउँथी, “देउताले नै बाँझै बस भनेसि हामीले मन गरेर के हुन्छ र ?” उनीहरूको सम्बन्ध जस्तै हरेक सवालको जवाफ केवल सवालमै हुन्थ्यो । 

चन्द्रकलाको बाहिर सर्ने रोकियो । दुई महिनासम्म पनि भएन । बाहिर सर्ने रोकिँदा राउटे बस्तीमा उत्सव मनाउँथे । तर यो घटना फरक थियो । चन्द्रकलीको साँघुरो दिमागले जीवनको आयतन कसरी फैलाउने सोच्नै सकेन । पूर्णबहादुरसँग पनि उपाय के थियो र ? 

जीवनमा एउटै बाटो हिँड्ने, एउटै पालमा ओतिने कति धेरै सपना थियो । “अब मर्ने हो, नत्र मार्छन्,” मुटु एकै ठाउँमा जोडिए जस्तै जीवनको सवाल पनि एउटै ठाउँमा जोडिएको थियो । अरूलाई जस्तो घर छाडेर हिँड्ने, बस्ती छाडेर हिँड्ने उनीहरूलाई अवसर कहाँ थियो र ? 

बस्तीभरि सबैका बारेमा सोच्थे मुखियाहरू । उनीहरूका बारेमा भने कसैले पनि सोचेन । सोच्नुपर्छ भन्ने पनि सोचेन । ओइलाउँदै जान थालेको उनीहरूको यौवनको आवेग महसुस गर्ने मन कहीँ भेटिएन । तर पनि बस्ती छाडेर हिँड्ने साहस थिएन, उनीहरूको । “कस्ता अभागी रैछन् राउट्या सन्तानको पनि जन्ती नहुने भयो,” बस्तीभरि उनीहरूबारे मन दुखाउने कुरा मात्रै सुनाउँथे । 

“आब त धेरै भयो, सबैले थाहा पाउँछन्,” उनीहरूको डर निरन्तर बढिरहेको थियो । पेट ठूलो नदेखियोस् भनेर उसले बाक्लो बनाएर पटुका लगाउथी । उनीहरूलाई बस्तीबाट निकाले जाने कहीँ पनि ठाउँ थिएन । एउटै समूहमा बस्ने उनीहरूको जातिको उर्दी थियो । कोही पनि बस्तीभन्दा अलग बस्न सक्दैनथे, हिम्मत पनि गर्दैनथे । राउटे समुदायमा विद्रोह गरेर अलग बस्न चेतनाको कहाँ विकास भएको छ र ?

जीवनको लामो बाटोमा उनीहरू यस्तो मोडमा आएका थिए, जहाँबाट मोडिन सम्भवै थिएन । बस्, भीरबाट हाम्फाल्नुभन्दा उनीहरूको विकल्प केही थिएन । मनको पीडा पोख्नसमेत उनीहरूलाई वर्जित थियो । जङ्गलमा हराएको निहुँमा मुखियाले उनीहरूलाई बोल्नसमेत प्रतिबन्ध लगाएका थिए । माया जति जेल हुँदै जान्छ, त्यति फुकिँदै जाँदो रहेछ । कसैले बोलेर माया नगर भन्दैमा मनले कहाँ आदेश पालना गर्न सक्छ र ? उनीहरूको मनले पनि आदेश पालना गर्ने कुनै उपाय थिएन । 

०००

खोलाको धारले बाटो बदलेपछि राउटेहरूले बस्ती बदल्ने तरखर गर्दै थिए । उनी दुईलाई खोलाको धारको कुनै पनि पर्वाह जो थिएन । “मर्नेभन्दा अब केही हुन्न,” एक दिन एक पल जीवन बाँच्न खोज्दा उनीहरूले सारा जीवन त्याग्नुपर्ने थियो । राउटे जातिमा बिहे नगर्न मिल्ने जातले अवैध सम्बन्ध राखे जे पनि हुन सक्थ्यो । विद्रोह गर्ने आँट थिएन, बाँच्ने उपाय थिएन । 

मुखियाका आदेश पालना गरेर सबैले पाल बाँध्दै थिए । उनीहरूको भने आफ्नै सुर्ता थियो । चन्द्रकलीले पूर्णबहादुरलाई बेस्सरी च्यापी अनि रोइरही । मनले केके न भन्छु भन्ने सोच्दथी र त आवाजै आउँदैनथ्यो । आँखाले सबै बोलिरहेका हुन्थे । 

“छाडी जाऊँ भेरी तर्न सक्ने होइन, मरी जाऊँ, मर्न सक्ने होइन,” चन्द्रकलीले मन धोई, “नमिल्ने ठाउँमा त माया पनि नलागेको भए हुने, एक्लै भए पनि मर्नुपर्दैनथ्यो,” पूर्णबहादुरसँग बोल्न सक्ने केही शब्द थिएन । जीवनको एक पल आज उनीहरूका लागि भारी भएको थियो । “मैले नगर्‍या भए हुने,” पूर्णबहादुर पश्चात्ताप गथ्र्यो । 

“भैगो, केही पनि थाहा नपाएर बाँझो जीवन बितौनुभन्दा त मया गरेर, जीवन भोगेर अलिकति बाँचेको राम्रो,” चन्द्रकलीले अक्षर चिन्दिनथी । तर अक्षर लेख्नेहरूभन्दा पनि गहिरो दार्शनिकता थियो ऊभित्र । एकअर्काको दुःख सुनेर रूनुभन्दा के नै थियो र ? विकल्प केही नभए पनि उनीहरूले विकल्प खोजिरहे । बस्तीका मान्छेले सबै कुम्लो बाँधेर हिँड्नुभन्दा अगाडि एउटा निष्कर्षमा पुगे । 

राउटेको सबै जत्था उकालो लाग्दै गर्दा उनीहरूले उर्लिएर आएको भेरीको नदी तर्न थाले । वरबाट सबै राउटे कराउँदै थिए, “त्यहाँ नजान्या हो, नजान्या हो ।” उनीहरूले आफूले गरेको निर्णयभन्दा पर केही पनि सुनेनन् । एकअर्काको हात बलियोसँग समातेर भेरी नदीमा हामफाले । भेरी पार गरे नयाँ जिन्दगी बाँच्ने, नगरे सँगै जाने । भेरीको बीचबीचमा पुगेका बेला उनीहरूले नदीको बहाव थेग्न सकेनन् । नदीले बगाउनै लाग्दा पूर्णबहादुरले टिभीमा जस्तै चन्द्रकलीलाई माया गर्‍यो । सबै राउटेहरूले हेरिरहेका थिए, तर पनि कुनै धक नमानी चन्द्रकलीले उस्तै गरी माया फर्काई ।