"एहे खर्दारनी बजै ! आउनुस् आउनुस् ! कताबाट ?"
आफ्नो भताभुंग कोठामा बसेर खरदार सुन्दैछ र आफ्नो जनैको जुम्रा विक्षुब्ध भएर मार्दैछ । मार्दैछ र आफ्नो नङलाई नङ्ग्रा सम्झने भूल गर्दैछ, जसले जुम्राबाहेक अरु केही मार्न सकेन–– न आफ्नो अभाव, न अर्काको प्रभाव, न भोक, न शोक । ऊ झ्यालबाट देख्छ- खरदारनी बजै (ऊ आफू खरदार भैटोपलेकोले) पल्लो घर पोर्टिकोमा उभिएकी रहिछ । चाइजिन इँटको रातो बंगलाभित्रैबाट घन्किँदै रहेछ ।
"बाहिर किन ? भित्र आउनुस् ।"
खरदारनी बजै (जो यो माघदेखि पच्चीस पुगेर छब्बीस लागी) भित्र पसी । बङ्गलाका मालिक (जो चालीस पुगेर अझै माथि उक्लिसकेका छन् र पक्कै पनि बजैका नाति होइनन्) हिटरनेर बसेर आह्वान गर्दैछन् ।
"आउनुस्, बस्नुस् । सञ्चै छ ?"
"सञ्चै, नमस्कार !"
नातिसामु बजै खुम्चेर सोफामा बस्छिन् । बस्दा कतै पनि बिझाउँदैन, जसरी खरदार बाजे बिझाउँछन् । रन्केको हिटरसामु पनि माघको जाडो बिझाउँछ, सँगसँगै संकोच पनि बिझाउँछ । उत्सुक र प्रशन्न नातिको अनुहार मुख हुन्छ ।
"अनि भन्नुस् !"
अघि हरिहर साहुले घरमा आएर लोग्नेलाई बेइज्जत नगरेको भए ऊ यहाँ आउने थिइन । घरमै बसेर पनि के गर्नु ? यत्रा यातायातका साधन हुँदाहुँदै कहीँ न कहीँ, कतै न कतै, कसैकहाँ त हात थाप्न जानैपर्थ्यो । तिरौँला भन्ने लोग्ने र स्वास्नीको संयुक्त अठोटले गर्दा ऊ यहाँ पाँचौं पटक पनि आउन सकेकी हो । वरिपरिका अन्य ठाउँहरुमा ‘पटकहरु' गन्न अहिले सकिराखेकी छैन । यति बेइज्जति प्राप्त भइसकेपछि अब केही दिनका लागि हरिहर साहुतिर निश्चिन्त भए हुन्छ । तर, वर्तमान त काखमै छ, फुल्याउनु कि रुवाउनु ? फुल्याउनै पर्यो ।
"कति कामले आउनु भएको थियो ?"
"ए अँ, अलिकति घरायसी किनमेल थियो… यहाँसित … !"
फेरि बिझायो । सोफा होइन, संकोच । पाँच पटकमा पाँच वटा तगारा । सबै तगाराहरु एकैचोटि फड्किन कति गाह्रो !
"ए बुझेँ बुझेँ, कति चाहियो ?"
"अहिलेलाई गोडा पच्चिसेक भए…"
ऊ तगारोतिर अचम्म मानेर हेर्छे, बुरुक्कै फड्किसकिएछ ।
"ल लिनुस्… । अँ, खरदार बाजेलाई भन्नुहोला यसो सिमन्टी पत्तो लगाइराख्ने भनेर । ग्यारेजमा काम छ ।"
"हजुरलाई पछिको पनि हिसाप दिनु छ…"
"भो-भो दिनु पर्दैन, काम चलाउनुस् । यो त मैले हिजो पप्लुमा जितेको ।"
ऊ दातातिर हेर्छे । दाता विधाताझैँ टुलुटुलु ऊतिरै हेर्दै रहेछन् । ऊ झस्केर हातको जिताउरी पट्याउन थाल्छे ।
'दिनु पर्दैन' ले धेरै कुरा लिन खोजेजस्तो लाग्छ । के-के ? विवरण प्रष्ट छैन । अस्पष्टताले कुनै अन्योलमा पार्दैन ।
बुझेर नबुझ्नुलाई नै व्यवहारिकता भन्छन् । आदर्श ज्ञान र व्यवहारिक अज्ञानको रेखा कहीँ न कहीँ गएर अवश्य काटिएला र एउटा कुनो (कोण) बनाउला । यी दुवै कहिल्यै समानान्तर हुँदैनन् । एक न एकदिन ज्ञानले अज्ञान भेट्टाउँछ र अज्ञानले ज्ञान । अनि भेट हुने कुनामा पप्लु चल्छ । एउटा हार्छ, अर्को जित्छ ।
ऊ हातको जिताउरी अभ्यासवश चोलोमा हाल्न खोज्छे तर विधातासामु हुनाले यसो गर्न सक्तिन । स्वास्नीमान्छेले 'सम्पति' कि त चोलोमा हाल्नुपर्ने, कि त पेटिकोटमा । के यस्तो चलन होला ? लोग्नेमान्छेका भने जताततै गोजी नै गोजी छन् । यो सोचेर उसलाई झर्को लाग्छ । जिताउरीलाई हत्केलामा जोडसित अँठ्याउँछे । अब समापन भाषण पनि त हुनुपर्यो ।
ऊ भन्छे, "यस्तो संकटमा पनि हजुरले यति गुन…"
"आ... केको गुन ? फेरि पनि साह्रो गाह्रो परे आए हुन्छ नि !"
"हस् नमस्कार !"
अनुहार झन् उज्यालो छ ।
घरमा आउँदा दुवै छोरा पाठ घोक्दै रहेछन् । लोग्ने खुइलिएको जर्किनमा ठुटो खोजेर धुवाउँदै रहेछ । लोग्ने र छोराहरुलाई देखेर उसले विधातालाई बिर्सी र समस्या समाधानको उज्यालो मुखले हाँसी ।
"दियो ?"
"दियो, पच्चीसवटा । यति नै माग्ने भनेको होइन ?"
"अँ, लौ काम चलिहाल्यो । आज त माछा पनि पर्ने भएको छ ।"
"काँ ?"
"खोलामा हैन अफिसमा क्या । कस्ती लाटी रै'छ," बाठो लोग्नेले लाटी स्वास्नीलाई कुरा बुझायो ।
"अलि ठूलो माछा पारे पो । कैलेकाहीँ पार्नुहुन्छ, त्यै पनि बुदुना र भोटी ।"
"असला पर्छ क्या असला । अनि त्यो हरिहरेको मुखमा बुजो ठोकौँला ।"
"असला कत्रो हुन्छ र ? त्यै हरिहरेको मुखमा पनि नअटाउला । मदिसे रहु पारे पो अलिक दिन ढुक्क होला ।"
"तेरो खर्दारको मात्रै मुख छ हैन ? अफिसमा त अरु छँदै छैनन् ? जत्रो जाल, त्यत्रै माछा ।"
छोराहरु माछाको प्रसंग सुनेर पाठ बिर्सिन्छन् ।
सानो छोरो, "कत्रा माछा ल्याउने बा ?"
ठूलो छोरो, "एफ आई एस एच फिस्, फिस् माने माछा ।"
"चूप लाग, पढ्नु सढ्नु छैन । पढ् बसेर ।"
दुवै एकसाथ भन्छन् र बेग्लाबेग्लै झर्किन्छन् । अनि आफ्नो कुराको प्रसंग सम्झेर दुवै फेरि मुखामुख हुन्छन् ।
"त्यो आएपछि म एउटा सारी किन्छु ल ? बाहिर निस्कन पनि लाजमर्नु भैसक्यो," ऊ झल्याँस्स विधातालाई सम्झिन पुग्छे ।
अनि सम्झिएरै फेरि भन्छे, "उनले यी रुपैयाँ फर्काउनु पर्दैन भनेका छन् ।"
आफ्नो थोत्रो जुत्ता सम्झिराखेको ऊ झस्केर सोध्छ, "किन ?"
"कुन्नि ? पप्लुमा जितेका रे, दिनु पर्दैन ।"
ऊ घोरिएर स्वास्नीतिर हेर्न थाल्छ । भनिसकेपछि ऊ पनि झस्केर लोग्नेतिर हेर्न थाल्छे । आफ्नो सारी किन्ने हिसाबको तानामाना मिलाउन खोज्दा उसको सुद्धि हराएछ- यसो भन्दा कसो पर्ला भनेर । ऊ देख्छे, लोग्नेको आँखामा परम्परागत पुरुष ठिंग उभिएको रहेछ । ऊ छोराहरुतिर हेरेर सहज हुन खोज्छे ।
"हामी माग्ने त होइनौँ नि !"
"घर व्यवहार भएको मान्छे माग्ने हुँदैन । अनि सापटी लिने चलन नौलो पनि होइन । सापटी लिने परम्परामा सकभर सापटी फर्काउने चलन पनि छैन- गाउँघरदेखि अन्तर्राष्ट्रियसम्म । अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा कसले कसको सापटी फर्काएको छ र ? बरु त्यसको सट्टा केही भित्री कुरा गए जाओस् । भित्री कुरा गएको कसले देख्छ र ? आफूले मात्र बुझिन्छ, जानिन्छ, अनुभव महसुस गरिन्छ । बुद्धि बढेर आउँछ । बुद्धत्वले छुन-छुन आँट्छ । कन्तुरको इज्जत कन्तुरमै रहन्छ । माग्ने त भइँदैन !"
एसएलसी पास गरेर अखबार पढेको बुद्धिले यति तर्क गरेपछि ऊ टोलाइराखेको स्वास्नीतिर फर्केर फेरि सोध्छ, अघिभन्दा किञ्चित् कठोर स्वरमा, "हामी माग्ने त होइनौँ ?"
स्वास्नी दलिनभित्ता हेर्दैछे । उसलाई थाहा छ, यो लोग्नेमात्र होइन, लोग्नेमान्छे पनि हो । बहस गर्नु व्यर्थ छ । बरु झोला बोकाउनु बेस । अनि बल्ल खाली झोलाको शून्यमा लोग्नेमान्छे हराएर झोला बोकेको लोग्ने चतुर्भुज विष्णुझैँ ठिंग उभिनेछ ।
"उनको भन्ने काम, भने । फर्काइदिउँला । ल, यो झोला लेऊ । यी रुपियाँ पनि । दुई किलो चामल, दाल होला, साबुन छैन, तरकारी, आफूलाई चुरोट पनि ल्याउनू । कति ठूटो खाएको ? नखानू भन्छन् । टीबी हुन्छ रे !"
झोला हातमा परेपछि उसले पनि परिस्थिति बुझ्यो । तिर्छु भनेपछि मन कत्रो भएर आउँछ ! बुझ्ने होइनन् यिनीहरु । उसले खाली झोलाको झटारोले खाटमा उक्लिँदै गरेको साङ्लोलाई हिर्कायो ।
"ए, अँ सिमन्टी खोजिदिनू भन्थे…"
मैले काम पाएको छैन र ? सक्तिनँ म त्यो सालाको सिमन्टी लिमन्टी खोज्न ।
"किन चिच्याएको ? सुन्लान् क्या ! जसको खायो, उसैलाई गाली गर्नु त भएन !"
बाठो लोग्नेले फेरि कुरा बुझ्यो र चूप लाग्यो । चूप लागेपछि गुम्सियो र रन्थनिँदै झोला बोकेर बाहिरियो ।
"एफ आई एस एच फिस्, फिस् माने माछा !"
"आमा ख्वै माछा ?"
ऊ सडकमा आएपछि अनुहार छाम्छ, खस्रो लाग्छ । ब्लेड पनि किन्नुपर्ने । ऊ अझै रन्थनिएकै छ । तर सडकमा रन्थनिएर हिँड्नु भएन । किनभने कुनै रन्थनिएको वाहनसित जुध्न पुगिएला ।
एउटा ल्याम्पपोस्टनेर एकछिन उभियो । भएन, हुँदै भएन । ठ्याम्मै हिसाब मिलेन । बरु पचास माग्नुपर्ने रहेछ । के थाहा यति सजिलै पाइएला भन्ने । नत्र… ! कसरी आदर्शवादीहरुले भौतिकवादीहरुसित रुपियाँ खुस्काउँछन् कुन्नि ?
थाप्लोमाथि गुलुप रहेछ, राति बल्ने । अहिले त सूर्य बलिराखेको छ- झलमल्ल । प्रकाश आँखासम्म आइपुग्छ, भित्र पस्दैन । त्यहीँबाट रिफ्लेक्ट भएर चारैतिर छरिन्छ र सबै कुरा देखिन्छ । देख्छ, बीस रुपैयाँ घरखर्च- जतिसुकै आओस् र पाँच रुपैयाँ आफ्नो गोजीमा । माछा समात्न अफिस पनि त पुग्नुछ । यसरी माछाको निहुँको हिसाबले आफूलाई सन्तुष्ट पारेपछि ऊ ल्याम्पपोस्टको छायाबाट अगाडि लम्कन्छ । यति वैज्ञानिक ढंगले त उसको अफिसको एकाउन्टेन्टले पनि अडिटरलाई सन्तुष्ट पारेको थिएन होला । अडिटर र ऊ सन्तुष्ट हुने एउटै गाँठी त हो- गोजीमा पाँच रुपियाँ ।
अनुहार छाम्छ, खस्रै छ । दिक्क लाग्छ । पिउन गोकुलकी स्वास्नी, गाउँबाट आएकी कान्छीलाई फकाउन जाँदा पनि के यही अनुहार लिएर जानु ? छि:छि: यो त भएन ।
अनि कान्छी पनि गाउँघरका जुँघामुठेहरुको बल्छीबाट फुत्किँदा फुत्किँदा छल्न खप्पिस् भएकी रहिछ । उसको जालमा पर्दै पर्दिन । हरे राम ! गरिपलाई कतै सुख छैन । होस् खस्रै अनुहार ।
बीस रुपैयाँको जे जित आउँछ, किन्यो ।
अब गोजीमा पाँच रुपियाँ छ, उसको आफ्नो निजी सम्पति । यसैबाट अब रोबरवाफ, कर्म कुकर्म, धर्म अधर्म सबै गर्नु छ ।
पाँच रुपैयाँ छ । पुलकित छ ।
ऊ यस लाइनको सबैभन्दा राम्री साहुनीकहाँ पुग्छ चुरोट किन्न । साहुनी, होटेल क्लब पार्टीमा जाने डाँफे मुनाल जस्तो चराचुरुंगी त होइन तापनि भँगेरो फिस्टो त हो नै ।
"दशओटा गैँडा देऊ त साहुनी मैयाँ !" ऊ अर्थपूर्ण ढंगले मुसुक्क हाँसेर पाँचको नोट दिँदै भन्छ ।
साहुनी 'मैयाँ' शब्दले गर्दा झस्केर ऊतिर हेर्छे । ऊ पासो थापेर बसेको शिकारीझैँ चनाखो भएर साहुनितिर हेर्दैछ । साहुनीले उसको आँखा र हँसिलो अनुहारमा के देख्छे कुन्नि, बट्टा खोलेर छिटोछिटो दशवटा गैँडा चुरोट ऊतिर लम्काउँदै कन्तुरमा चानचुन खोज्न थाल्छे । ऊ दशवटा चुरोटको साथसाथै पाँचवटा औँला पनि तान्न खोज्छ, हुँदैन । साहुनी ध्यान चानचुन खोज्नतिर लागेकाले यो कुरातिर कुनै वास्ता हुँदैन ।
"चानचुन त छैन बाजे, अरु के चाहिन्छ ?"
'बाजे' ले उसलाई झस्काएर 'नाति' छेउ पुर्याउँछ । नातिझैँ मुसुक्क हाँसेर रवाफिलो स्वरमा अर्थपूर्ण दृष्टि दिँदै भन्छ, "भैगो, दिनु पर्दैन ।"
ऊ निधारमा गाँठो पारेर भन्छे, "किन ?"
किन ? ऊ अलमलिन्छ । ऊ अलमलमा परिराखेकै बेला साहुनीले पसलभित्रको सानो ढोकाबाट के भन्छे कुन्नि, एउटा लोग्नेमान्छे त्यहाँबाट गोजीमा हात हाल्दै बाहिर निस्कन्छ र चानचुन पैसा ऊतिर लम्काउँदै रिसाएको स्वरमा भन्छ, "लेऊ ।"
ऊ परिस्थिति नबुझेर नातिझैँ कल्पनामा रंगमगिँदै उस्तै रवाफिलो स्वरमा घोषणा गरेझैँ भन्छ, "भैगो भैगो, पर्दैन ।"
"किन पर्दैन बाज्या ?" भनेर उसले चानचुन पैसा भुइँमा छर्दै उसको खुइलिएको जर्किन समातेर मुन्ट्याइदिन्छ ।
पैसाको साथै झोलाका चीजबीजहरु पनि छरिएछन् ।
ऊ 'नाति' को प्रभावलाई मनमनै सराप्दै आफ्नो अनुभव बटुल्न थाल्छ ।
"के भो ? के भो ?"
मुन्टो उचालेर पुलुक्क हेर्दा उसलाई लाग्छ, त्यहाँ साहुनी मैयाँको सट्टा बजै मैयाँ ऊतिर हेरेर मुसुमुसु हाँस्दैछिन् । मानिसहरु बटुलिन्छन् । मात्र तमासा हेर्ने ।
('तिम्री स्वास्नी र म' कथा संग्रहबाट)
