काठमाडौं । भारत र पाकिस्तानबीचको द्वन्द्व चरम सीमामा हुँदा चिनियाँ सेयर बजारमा त्यहाँको रक्षा कम्पनीहरूको सेयरमा उछाल देखिन्थ्यो । विशेषगरी, पाकिस्तानलाई हतियार र लडाकु विमान आपूर्ति गर्ने कम्पनीहरूको सेयरमा वृद्धि भएको थियो । यीमध्ये एक हो एभिक चेङ्दु एयरक्राफ्ट कर्पोरेसन, जुन कम्पनीले जे–१०सी लडाकु जेट बनाउँछ ।

सेयरमा वृद्धि हुनुको एउटा कारण पाकिस्तानको दाबी हो, जसमा उसले ‘भारतको राफेल खसाल्न जे–१०सी लडाकु जेट प्रयोग गर्ने’ कुरा गरेको थियो ।

यो दाबी विदेशमन्त्री इशाक दारले मे ७ मा पाकिस्तानको सदनमा गरेका थिए । भारतले पाकिस्तानको दाबीको बारेमा कुनै स्पष्ट प्रतिक्रिया दिएको छैन न त राफेलको क्षति स्वीकार गरेको छ ।

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्तालाई पाकिस्तानको दाबीको बारेमा सोध्दा उनले यसबारे आफूलाई जानकारी नभएको बताए ।

चीनले यसलाई अस्वीकार गरिरहेको हुन सक्छ, तर द्वन्द्वको समयमा उसले युद्धको समयमा पश्चिमी हतियारहरूविरुद्ध आफ्ना हतियारहरूले कस्तो प्रदर्शन गरे भन्ने कुरामा नजिकबाट नजर राखेको हुनसक्छ ।

“घरेलु रूपमा विकसित धेरैजसो आधुनिक चिनियाँ हतियारहरूको अझै युद्ध–परीक्षण गरिएको छैन । पाकिस्तानले आफ्ना अधिकांश हतियारहरू चीनबाट किनिरहेको छ, त्यसैले तिनीहरूलाई युद्ध–परीक्षण गर्नु उनीहरूको निर्यात क्षमता बढाउने अवसर हो,” ब्लूमबर्ग इन्टेलिजेन्सका रक्षा विश्लेषक एरिक झुले भने ।

हतियारको लागि पाकिस्तानको चीनमाथि निर्भरता
चीनले पछिल्लो चार दशकमा कुनै ठूलो युद्ध लडेको छैन । तर, यस अवधिमा राष्ट्रपति सी जिनपिङको नेतृत्वमा चीनले आफ्नो सेनालाई बलियो बनाउन र अत्याधुनिक हतियार विकास गर्न कुनै कसर बाँकी राखेको छैन ।

चीनले यी हतियार पाकिस्तानलाई पनि उपलब्ध गराएको छ । स्टकहोम इन्टरनेशनल पिस रिसर्च इन्स्टिच्युटको तथ्यांक अनुसार, चीनले विगत पाँच वर्ष (२०२०–२४)मा पाकिस्तानको आयातित हतियारको ८१ प्रतिशत आपूर्ति गरेको छ ।

पाकिस्तानले २०२०–२४ देखि २०१५–१९ सम्म हतियार आयात ६१ प्रतिशतले बढाएको छ ।

पाकिस्तानले चीनबाट पाउने हतियारहरूमा आधुनिक लडाकु विमान, क्षेप्यास्त्र, राडार र हवाई रक्षा प्रणाली समावेश छन् । पाकिस्तानमा उत्पादित केही हतियारहरूमा चीनको पनि भूमिका छ । यी की त चिनियाँ कम्पनीहरूले निर्माण गरेका हुन् की चिनियाँ प्रविधि प्रयोग गरिएको छ ।

यदि हामी भारतको कुरा गर्छौं भने, भारत विश्वको दोस्रो ठूलो हतियार आयातकर्ता देश हो । यद्यपि, २०१५–१९ र २०२०–२४ को बीचमा यसको आयात ९.३ प्रतिशतले घटेको छ ।

विगत पाँच वर्षमा भारतीय हतियार आयातको सबैभन्दा ठूलो हिस्सा (३६ प्रतिशत) रूसबाट आएको छ, जुन २०१५–१९ (५५ प्रतिशत) र २०१०–१४ (७२ प्रतिशत) भन्दा उल्लेखनीय रूपमा कम हो । फ्रान्सेली हतियार निर्यातमा भारतले हालसम्मकै सबैभन्दा ठूलो हिस्सा (२८ प्रतिशत) प्राप्त गरेको छ ।

पाकिस्तानमा चिनियाँ हतियारको उपस्थिति
दुई देशबीचको रक्षा सहयोग १९६५ को भारत–पाकिस्तान युद्धपछि सुरु भयो, जब अमेरिकी हतियार प्रतिबन्धले पाकिस्तानलाई चीनतर्फ धकेल्यो । चीनले लडाकु विमान, ट्या‌ंक र तोपखाना आपूर्ति गर्‍यो, जसले दीर्घकालीन सम्बन्धको जग बसाल्यो । शीतयुद्धपछि जब चीनले पाकिस्तानको प्राथमिक आपूर्तिकर्ताको रूपमा संयुक्त राज्य अमेरिकालाई प्रतिस्थापन गर्‍यो, साझेदारी अझ गहिरो भयो ।

दुवैले १९६३ को चीन–पाकिस्तान सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे, जसले सीमा विवाद समाधान गर्‍यो र १९६६ मा सैन्य सहयोग सुरु गर्‍यो । अहिले पाकिस्तानमा चिनियाँ हतियारको ठूलो अनुपात छ ।

लडाकु विमानहरू : पाकिस्तानले चिनियाँ जे–१०सी र जेएफ–१७ थन्डर लडाकु विमानहरू प्रयोग गर्दछ । जे–१०सी चिनियाँ कम्पनी चेङ्दु एयरक्राफ्ट कर्पोरेसनले निर्माण गरेको हो भने जेएफ–१७ थन्डर चीन र पाकिस्तानले संयुक्त रूपमा विकास गरेको हो ।

मिसाइल : सोमबार, भारतीय सेनाले आफ्नो पत्रकार सम्मेलनमा सम्भावित पीएल–१५ मिसाइलको अवशेषहरू देखायो । सेनाले सफलता पाउनुअघि नै यसलाई खसालिएको दाबी गरेको छ । पीएल–१५ पाकिस्तानले प्रयोग गर्ने चिनियाँ क्षेप्यास्त्र हो । एभिएसन इन्डस्ट्री कर्पोरेसन अफ चाइनाद्वारा विकसित पीएल–१५ एक लामो दूरीको राडार–निर्देशित हावा–देखि–हावा मिसाइल हो ।

ड्रोन : रक्षा क्षेत्रमा आफ्नो आवश्यकता पूरा गर्न पाकिस्तानले चीन र टर्कीबाट आधुनिक प्रविधिले सुसज्जित ड्रोनहरू खरिद गरेको छ ।

वायु रक्षा प्रणाली : पाकिस्तानसँग चिनियाँ निर्मित एचक्यू–९, एचक्यू–१६ र एफएन–१६ जस्ता वायु रक्षा प्रणालीहरू छन् । यी मध्ये, एचक्यू–९ लाई पाकिस्तानले सन् २०२१ मा हतियारको सूचीमा समावेश गरेको थियो । यसलाई रूसको एस–३०० बराबर मानिन्छ ।

यसबाहेक, पाकिस्तानले २०१५ मा चीनसँग आठ हंगर क्लास पनडुब्बीहरूको लागि सम्झौता गरेको थियो । यसका साथै दुवैले मिलेर अल–खालिद ट्यांक पनि बनाएका छन् ।

रक्षा विज्ञ राहुल बेदी भन्छन्, "चीन–पाकिस्तान सम्बन्ध दशकौँ पुरानो हो र समयसँगै बलियो हुँदै गइरहेको छ। चीनले धेरै पटक पाकिस्तानलाई आफ्नो जुम्ल्याहा भाइको रूपमा वर्णन गरेको छ ।" बीबीसी