काठमाडौं । काठमाडौं महानगरपालिकका ०४९–२०५४ का मेयर पीएल सिंहको ८८ वर्षको उमेरमा निधन भएको छ । ०१५ सालमा गणेशमान सिंह संसदीय चुनाव लड्नुअघि चाक्सीबारी प्रवेश गरेका सिंह वर्षौंसम्म त्यहीँ रमाए ।

गणेशमान सिंहको भेटघाटदेखि कार्यकर्ता व्यवस्थापनसम्म उनैले गर्थे । ०१५ सालदेखि गणेशमान सिंह र मंगलादेवीको निधन नहुँदासम्म पीएल चाक्सीबारीमै बसे ।

गणेशमान पत्नी तथा नेपाल महिला संघकी संस्थापक अध्यक्ष मंगलादेवी सिंहले त पीएललाई आफ्ना छोराहरूसरह चिनाउने गरेकी थिइन् । पीएललाई आफ्नो परिवारभन्दा गणेशमान परिवार र आफ्नो घरभन्दा चाक्सीबारी प्रिय हुने गरेको पीएलसँग निकट भएर काम गरेको कांग्रेस नेता भिमसेनदास प्रधानको स्मरण छ । 

“गणेशमानजी र मंगलाजीको निधनपछि पीएल दाइ चाक्सीबारीबाट बाहिर बस्न थाल्नुभयो । तर, उहाँको अन्तिम इच्छा चाक्सीबारीमै बस्ने थियो,”  प्रधानले बाह्रखरीसँग भने, “गतवर्ष दाइ गम्भीर बिरामी परेर अस्पताल भर्ना हनुभयो । उहाँलाई अस्पतालबाट डिस्चार्ज भएपछि भने चाक्सीबारीमै राखिएको थियो ।” 

सिंहको इच्छाअनुरूप चाक्सीबारीमै राखियो । उनको इच्छाअनुरूप त्यहीँ निधन भयो ।

काठमाडौं नगरपालिकाको मेयर निर्वाचित भएपछि पीएलले प्रधानलाई सल्लाहकार नियुक्त गरेका थिए । त्यसबेला पीएलकै प्रस्तावमा सरकारले काठमाडौं नगरपालिकालाई महानगरपालिका घोषित गरेको थियो ।

त्यसकारण पनि पीएल सिंह काठमाडौं महानगरपालिकाका पहिलो मेयर बन्न पुगे । राजनीतिमा न्याय–अन्याय छुट्याउन सक्नुपर्छ भन्ने मान्यता राख्ने पीएल सिंहले स्नातकसम्मको अध्ययन गरेका थिए । 

तत्कालीन राजा महेन्द्रले आजकै दिन अर्थात् ०१७ पुस १ गते जननिर्वाचित सरकार र जननिर्वाचित संसदमाथि ‘कू’ गर्दा पीएल युरोपमा सोसलिष्ट इन्टरनेशनल बैठकमा सहभागिता जनाउँदै थिए । उनले विद्यार्थी युनियन नेताको हैसियतमा प्रतिनिधित्व गरेका थिए । 

उनी युरोपबाट फर्किँदा तत्कालीन राजा महेन्द्रले गणेशमानलाई जेल पुर्‍याइसकेका थिए । प्रकाशमान सिंहसहित गणेशमानका छोराछोरी सानै थिए । चाक्सीबारीबाट उनीहरू निकालिएका थिए । उनीहरू भाडाको घरमा बस्नु परेको थियो । त्यसबेला गणेशमानका परिवारको सहारा उनै पीएल बन्न पुगे । 

“गणेशमानजी त जेल पर्नुभयो, सर्वस्वहरण पनि भयो । परिवारका सदस्यहरू समस्यामा परे,” भिमसेनदासले बाह्रखरीसँग भने, “त्यसबेला पीएल दाइले साइकलमा अण्डा बेचेर खर्चको जोहो गर्नुभएको थियो ।”

२०२५ मा गणेशमान सिंह जेलबाट बाहिर आएपछि भारतमा निर्वासित जीवन सुरू भयो । त्यसपछि पनि अभिभावक मंगलापछि उनै पीएल बनेका थिए । गणेशमान सिंहको राजनीतिबाट प्रेरित पीएलले उनैको राजनीतिक लक्ष्यमा आफ्नो सम्पूर्ण जीपन समर्पण गरे । फलस्वरूप विवाह र घरबारबारे सोच्न पाएनन्, आजीवन अविवाहित रहे ।

गणेशमानका तर्फबाट आफैँ खटनपटनदेखि कार्यकर्ता व्यवस्थापनसम्म गर्दै आएका पीएल गणेशमान र मंगलादेवीको निधनपछि ‘टुहुराजस्ता’ भए । 

चाक्सीबारीप्रतिको घट्दो राजनीतिक आकर्षणसँगै उनको व्यक्तिगत प्रभाव पनि घट्दै गयो । त्यसपछि उनी चाक्सीबारीबाट बाहिरिएर आफ्नै भाइको परिवारसँग बस्न पुगेका थिए । 

०००

अल्सर बिग्रिएर आन्द्रामा समस्या आएपछि गतवर्ष सिंहको मेडिसिटी अस्पतालमा अप्रेसन गरियो । खानामा अरुचि भएपछि अस्पताल लैजाँदा रगतमा होमोग्लोबिनको मात्रा कम देखियो ।  मेडिसिटीको आईसीयूमा उपचार हुँदै गर्दा सिंहलाई रगतसहित लगातार ‘भमिट भयो’ । आकस्मिक इन्डोस्कोपी गर्दा अल्सरले आन्द्रामा ठूलै असर पु¥याएको पत्ता लाग्यो । त्यसपछि आकस्मिक अप्रेसन भयो । 

सिंह होसमा फर्किएपछि गणेशमानकी बुहारी सिर्जना सिंहले पीएललाई चाक्सीबारीमै रहन प्रस्ताव गरिन्, पीएलले प्रस्ताव स्वीकार गरे । त्यसयता सिंह चाक्सीबारीमा बस्दै आएका थिए । त्यहीँ उनको निधन भएको हो । 

०००

०४९ साल देखि ०५४ सालसम्म काठमाडौं महानगरको मेयर भएर काम गरेका पीएलले विश्वका धेरै देशका महानगरसँग दौत्य सम्बन्ध राख्नेदेखि अन्तर्राष्ट्रिय संघ–संस्थाको बजेट सांस्कृतिक र धार्मिक क्षेत्रको संरक्षणमा ल्याउने सम्झौता गरेर महानगरको जग बसालेका थिए ।

त्यही कामका कारण उनको नागरिक तहमै सम्मान बढेको थियो । स्थानीय सरकारले स्थानीयसँग जोडिएर काम गर्नुपर्छ र नागरिक विश्वास आर्जन गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता स्थापित गराए । 

सिंह २०५६ सालको चुनावमा काठमाडौं–४ बाट प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचित भएका थिए । पीएल २०५८ साउनमा शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको मन्त्रिपरिषद्मा जनसंख्या तथा वातावरण मन्त्रीसमेत बनेका थिए । 

०००

२०५९ जेठ ८ मा विघटित प्रतिनिधिसभा जनआन्दोलनको बलमा २०६३ वैशाखमा पुनस्र्थापित भयो । तर, त्यो घटनालाई पीएल सिंहले फरक ढंगले असहमति राखे । उनको तर्क थियो, जनताबाट निर्वाचित प्रतिनिधि राजाबाट सिफारिसमा पुनःस्थापित संसद्मा जानु हुन्न ।

त्यही तर्कका आधारमा कृष्णप्रसाद भट्टराई पनि पुनःस्थापित संसद् फर्किएनन् । दुवै नेताले ‘राजाको निगाहबाट प्राप्त र निर्वाचन पद्धतिबाट आएका सहभागी हुने संसदमा नजाने’ निर्णय लिएको भिमसेनदास प्रधान बताउँछन् । चुनावमा भाग नलिएको र हिंसात्मक विद्रोहबाट आएको माओवादीलाई संसदमा लैजानु हुँदैन भन्ने थियो ।

भिमसेनदासका अनुसार, किशुनजी र पीएल दुवैको एउटै अडान थियो, ०४७ सालको संविधान फाल्नु हुन्न । नेपालमा संवैधानिक राजतन्त्रको अन्त्य पनि गर्नु हुन्न । तर ती दुवै काम रोक्न नसक्ने देखेपछि संसद् जानु अनुचित हुने निष्कर्षमा किसुनजीसँगै पीएल पनि पुगेका थिए ।